O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona davlat universiteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI

Iqtsodiyot yo‘nalishi
Global iqtisodiy rivojlanish fanidan
20.43-guruh talabasi Mamajonov Dilshodjon
Pul o‘tkazmalari va ularning ishchi kuchi eksport qiluvchi mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri mavzusida
MUSTAQIL ISHI
Farg‘ona 2023
Mavzu: pul o‘tkazmalari va ularning ishchi kuchi eksport qiluvchi mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri

Reja:

1. O‘zbekiston ishsizlik va migratsiya ko‘rsatgichlarining tahlili
2. Mеhnat migratsiyasining asosiy yo‘nalishlari va markazlari
3. Ishchi kuchining хalqaro migratsiyasining eksportyor-importyor mamlakatlarga iqtisodiy ta’siri
4. Pul o‘tkazmalari va ishchi kuchi migratsiyasining mamlakat milliy iqtisodiyotiga ta’sir etish omillari


Kirish
Jahon iqtisodiyotida pul o'tkazmalari moliyaviy resurslarning asosiy xalqaro oqimlaridan biri hisoblanadi. Ishchilarning pul o'tkazmalari rivojlangan mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga resurslarni o'tkazishning tobora muhim mexanizmini tashkil etadi va pul o'tkazmalari rivojlanayotgan mamlakatlar uchun to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar ortidan ikkinchi o'rinda turadi. Ba'zida pul o'tkazmalari oqimi to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (TDI) oqimidan oshib ketishi mumkin. Shunga qaramay, ishchilarning pul o'tkazmalari bo'yicha adabiyotlar hozirgacha asosan pul o'tkazmalarining mamlakatlar ichida daromad taqsimotiga ta'siriga, mikro darajada pul o'tkazmalari determinantlariga yoki muayyan mamlakatlar yoki mintaqalar uchun emigratsiya va pul o'tkazmalarining ta'siriga qaratilgan.
Emigratsiya zamonaviy global iqtisodiyotning eng muhim muammolaridan biridir. Hisob-kitoblarga ko'ra, hozirda 110 milliondan ortiq odam tug'ilgan mamlakatidan tashqarida istiqomat qiladi (Birlashgan Millatlar Tashkiloti, 2002).
Bu jo'natuvchi va qabul qiluvchi mamlakatlar uchun katta iqtisodiy va siyosiy oqibatlarga olib kelishi aniq.
Dunyoda 215 million1 dan ortiq xalqaro migrantlar bor. Rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan 2010-yilda 325 milliard AQSH dollari miqdorida hisoblangan, qayd etilgan pul o‘tkazmalari rasmiy yordam oqimi hajmidan ancha oshib ketadi va ko‘plab rivojlanayotgan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning (YaIM) 10 foizdan ortig‘ini tashkil qiladi.
Mamlakatlar o'rtasidagi tahlil va uy xo'jaliklari so'rovlarining dalillari shuni ko'rsatadiki, emigratsiya va pul o'tkazmalari kelib chiqishi jamiyatlarida qashshoqlikni kamaytiradi. Pul o'tkazmalari sog'liqni saqlash, ta'lim va kichik biznesga investitsiyalarning ko'payishiga olib keladi.
Shu bilan birga, emigratsiya bilan bog'liq ko'nikmalarni yo'qotish jo'natuvchi mamlakatlarda asosiy xizmatlarni rivojlantirish va yetkazib berishga to'sqinlik qilishi mumkin.
Rivojlanayotgan mamlakatlar diasporasi kapital, savdo, sarmoya, bilim va texnologiya transferi manbai bo'lishi mumkin.
Birinchidan, emigratsiyaning mezbon mamlakat mehnat bozoriga ta'siri bor. Garchi emigratsiyaning mahalliy aholining ish haqi va bandlik darajasiga olib kelishi mumkin bo'lgan salbiy ta'siri odatda ko'rib chiqilsa-da, emigratsiya iqtisodiyotning ayrim asosiy tarmoqlarida malaka etishmasligini kamaytirishda ham rol o'ynashi mumkin.
Ikkinchidan, emigratsiya qabul qiluvchi mamlakatning byudjet holatiga ta'sir qilishi mumkin, chunki yaqinda kelganlarning sog'liqni saqlash, ta'lim va ijtimoiy ta'minot tizimlari orqali oladigan miqdori yangi ishchilardan ko'paygan soliq tushumlarini aniq muvozanatlashi mumkin emas.
Uchinchidan, emigratsiya Iqtisodiy hamkorlik va hamkorlik tashkilotiga a'zo mamlakatlarning ko'pchiligi duch kelayotgan aholining qarishi muammosiga yechim bo'lishi mumkinligi ta'kidlanadi.
Nihoyat, emigratsiya manba mamlakatga katta iqtisodiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Ushbu ta'sirlar miyaning ketishi nuqtai nazaridan salbiy bo'lishi mumkin (garchi miyaning ketishi manba mamlakatda inson kapitaliga investitsiyalarni rag'batlantirsa, foydali bo'lishi mumkin) yoki ijobiy, chunki muhojirlarning pul o'tkazmalari ko'plab ishchi kuchi eksport qiluvchi mamlakatlar uchun muhim iqtisodiy rivojlanish vositasi hisoblanadi
Yurtimiz iqtisodiyotida ham pul o’tkazmalarining ahamiyati kata. O‘zbekistonga 2022-yil boshidan 1,4 mlrd dollar pul jo‘natilgan. Bu 2021-yilning mos davriga nisbatan 3 foizga (49 mln dollar) ko‘proqdir.
Rossiyadan amalga oshiriladigan pul o‘tkazmalarining Markaziy Osiyo davlatlari uchun ahamiyati juda katta – ular mahalliy aholini ta’minlaydi va mamlakat iqtisodiyotini qo‘llab-quvvatlaydi.
Pul o‘tkazmalari hattoki xorijda ishlaydigan hech kimi yo‘qlarga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

• Birinchidan, pul o‘tkazmalari tashqi savdodagi salbiy saldoni qisman qoplaydi – O‘zbekiston deyarli doimo sotishdan ko‘ra ko‘proq xarid qiladi. 2021-yilda aholining ikkilamchi daromadlari 21 foizgacha o‘sib, 6,3 mlrd dollarni tashkil qildi. Bu esa chetdan kirib kelayotgan o‘tkazmalar sabab kuzatilgan natijadir.

  
  

• Ikkinchidan, o‘tkazmalar so‘m kursini qo‘llab-quvvatlaydi. Ular tufayli 2021-yili so‘m bor-yo‘g‘i 3,4 foizga qadrsizlangan – bu so‘nggi yillar ichidagi eng yaxshi ko‘rsatkich. O‘zbekistonga amalga oshiriladigan pul mablag‘lari qanchalik ko‘p bo‘lsa, bozordagi chet el valyutasi taklifi ham shunchalik yuqori bo‘ladi. O‘tgan yilda mazkur taklif 1,6 martaga o‘sgan edi.

  
  

Shunday qilib, migrantlarning pul o‘tkazmalari aholining to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyatini, tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabni, iqtisodiy o‘sishni bevosita ta’minlaydi.

Shuningdek, integratsiyalashgan jahon iqtisodiyotida innovatsiyalarning o'sish sur'ati hamma uchun foyda keltiradi.
Shu sababli, ushbu ta'sirlarning umumiy muvozanati manba va qabul qiluvchi mamlakatlarda amalga oshirilayotgan emigratsiya siyosatiga katta ta'sir ko'rsatishi mumkin.
i.