Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu

çalmaqda  və  xalqı  məsud  etməkdə  davam  edir.  “Mücahide-inqilab” 
adlandırılan bir dəstə cahil dinçi-mücahid də “din-şəriət pərdəsi altında” bu 
qadağanı əldə dəstəvuz edərək tarçı Şulanın qapısına gəlir. Qoca tarzən isə 
hər  şeydən  xəbərsiz  tarını  sinəsinə  basaraq  çaldığı  “Segah”  muğamının 
yaxıcı havasının qanadlarında öz dünyasının mas-mavi üfüqlərinin ənginlik-
lərində  pərvaz  etməkdə,  musiqinin  nəşəsini  duymaqda,  sevgi  və  bəxtiyarlıq 
içindəydi. Bunu görən “Mücahidlər” yenə də niyyətlərindən vaz keçmir, ona 
qarşı  kobud  ifadələr  işlədir,  qoca  tarzənin  üstünə  bağıraraq  bir  daha  tar 
çalmamasını  və  əlindəki  tarı  da  onlara  təhvil  verməsini  tələb  edirlər.  Tarcı 
Şulan  onlara  təəccüb  dolu  nəzərlərlə  baxa-baxa  qalır.  Tarla  doğmalaşan 
Şulan  artıq  can  sirdaşına  çevrilmiş  tarı  əlindən  vermək  istəmir  və 
mücahidlərə  çox  təsirli  cavab  verir:  “Tar  mənim  canımdır,  ruhumdur,  tar 
mənim özüməm! Canımı alın, məni öldürün, ancaq tarımı məndən almayın.” 
Haray Tarçı Şulanı oxucularına belə təqdim edir: 
 
Azərbaycan sinəsində, yardır Şulan! 
“Muğamlar”ın zirvəsində qartaldır O (12, 224). 
 
Ata-baba  yurduna,  xalqına  və  onun  dilinə,  yaratdığı  folklor 
nümunələrinə  duyduğu  sonsuz  sevgi  əsərlərində  yansıyan  Muradəli 
Qureyşi Qaflantı (1933) “Bizim kəndin bir illik tarixi” poemasında 21 
Azər  hərəkatının  baş  verdiyi  andan  məğlub  edildiyi  günədək  və  bu 
qanlı  olaydan  sonra  şairin  doğulub  boya-başa  çatdığı  Çaroymaq  böl-
gəsindəki  Heydərabad  kəndində  baş  verən  hadisələri  qələmə  almış, 
inqilab  fədailərinin  qəhrəmanlıqlarını  tərənnüm  etmişdir.  Ən  böyük 
müəllimi  həyat  və  xalqının  yaşantıları  olan  şair  şahlıq  dönəmində 
Güney  Azərbaycanda  kəndlilərin  çəkdiyi  sıxıntıların,  1940-cı  illər 
xalq  hərəkatının  bəzi  problemlərinin  geniş  bədii  çözümünü  ”Bizim 
kəndin  bir  illik  tarixi”  poemasında  vermişdir.  “Bu  əsər  yüksək  bədii 
səciyyədə  olmasa  da,  həyat  həqiqətlərini  göstərməsi  baxımından 
önəmlidir” (13, 375). Güney şairləri təqib və qadağalar şəraitində bö-
yük  əzmkarlıqla  qoruyub  saxladıqları  ana  dilinin  –  Azərbaycan 
türkcəsinin imkanları çərçivəsində yazıb-yaratmış, Güney Azərbaycan 
ədəbiyyatında  tarixiliyi,  həyat  həqiqətlərini  müasirlik  kontekstində 
təqdim etmək prosesində müstəsna xidmətlər göstərmişlər.  Bir xalqın 
dili  yaşayırsa,  onun  ana  dilində  ədəbiyyatı  inkişaf  edirsə,  o  xalq 
yaşamaq haqqını özü qazanır. Alfons Dodenin “Nə qədər ki, əsarət al-
tına alınmış xalq öz dilini dərindən bilir, o sanki öz zindanının açarını 
əlində saxlayır, (14)” – həqiqətində olduğu kimi… 
 
 
 

---

ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Əfəndiyev  Timurçin.  “Mədəniyyətdə  tarixilik  və  müasirlik”,  Bakı, 
“Təhsil”, 2011. 
2.
 
Şəhriyar  Məhəmmədhüseyn.  Yalan  dünya.  Azərbaycan  Ensiklopediyası. 
NPB. 1993. 
3.
 
Şəhriyar Məhəmmədhüseyn. Seçilmiş əsərləri. B., “Elm”, 2000. 
4.
 
Güney Az.tarixi abidələri. İnternet saytı. 
5.
 
XX  əsr  Cənubi  Azərbaycan  Ədəbiyyatında  demokratik  ideyalar  (1900-
1985), Bakı, “Elm”, 1990. 
6.
 
Yədulla  Məftun  Əmini.  Kulak  şeirlər  toplusu,  Təbriz,  “Şəms”  nəşriyyatı, 
1334//1955. 
7.
 
Vətən nəğməsi. Şeir toplusu. Təbriz, 1358//1979. 
8.
 
Nitqi (Aytan) Həmid. Seçilmiş əsərləri. Bakı, “Avrasiya Press”, 2005. 
9.
 
Məmmədli Q. Хiyabani. “İnqilab və mədəniyyət”, 1947, № 2. 
10.
 
Sönməz K.M. Qaranquş yazı gözlər. B., “Yazıçı”, 1989. 
11.
 
21 Azər və Pişəvəri. Əlyazması hüququnda. 
12.
 
Kafkasiyalı Ali. İran Türk Edebiyyatı Antolojisi. VI c., Atatürk Üniversitesi 
Basımevi, Erzurum – 2002. 
13.
 
Şeyda Yəhya. Ədəbiyyat ocağı. c. I, Nobel Nəşriyyatı, Təbriz, 1985. 
14.
 
91.191.206.187/cgi.../cgiirbis_64.exe?. 
 
 
Esmira Fuad (Shukurova) 
 
HISTORICITY AND MODERNITY IN THE POETICAL  
WORKS OF THE SOUTH AZERBAIJANI POETS 
 
Summary 
 
Modernity and historicity is a very important moment in the literature. Works 
devoted to historical events, literary heroes and historical figures are characterized in 
terms  of  time  and  history.  This  product  encourages  the  reader  not  to  accept  social 
injustice and to combat exploitation. Modernity and historicity occupy an extremely 
important  place  in  the  works  of  such  outstanding  poets  as  Shahriyar,  M.Eshgi, 
A.Fitret, M.M.Etimad, N.Nasiri, M.Mahzun, H.Sahir, H.Nitgi, B.Azerogly and later 
Ali Tude, Medina Gulgun, Hokuma Bulluri, H.Tarlan, M.H.Kerimi. Even during the 
tense  situation  in  Iran  and  the  expansion  of  the  people's  movement  in  the  country 
South Azerbaijani poets continued to create, and in the conditions of the chase and 
the  prohibition  created  works  in  the  native-Azerbaijani  language,  made  efforts  to 
present  the  historicity  in  the  context  of  modernity  in  South  Azerbaijan  literature. 
While the native language and literature exists that means people continue to exist. 
 
 
 
 
 
 

---

Эсмира Фуад (Шукюрова) 
 
СОВРЕМЕННОСТЬ И ИСТОРИЯ В ПОЭТИЧЕСКОМ  
ТВОРЧЕСТВЕ ЮЖНОАЗЕРБАЙДЖАНСКИХ ПОЭТОВ 
 
Резюме 
 
Современность  и  историчность  являются  очень  важным  моментом  в 
художественной  литературе.  Произведения,  посвященные  историческим 
событиям, литературным героям и историческим личностям, характеризуются 
с точки зрения времени и истории. Эти произведения призывают читателя не 
примиряться  с  социальной  несправедливостью,  к  борьбе  с  эксплуатацией. 
Современность  и  историчность  занимают  исключительно  важное  место  в 
творчестве  таких  выдающихся  поэтов,  как  Шахрияр,  М.Эшги,  А.Фитрет, 
М.M.Этимад, Н.Насири, М.Махзун, Х.Сахир, Х.Нитги, Б.Азероглы, а  позднее 
Али Tуде,  Медине  Гюльгюн, Хокюме  Бюллури, Г.Тарлан, М.Г.Керими. Даже 
во  время  напряженной  обстановки  в  Иране,  в  период  расширения  народного 
движения  южноазербайджанские  поэты  продолжали  творить  в  стране  и  в 
условиях  репрессий  создавали  произведения  на  родном  азербайджанском 
языке,  прилагали  усилия  для  развития  южноазербайджанской  литературы. 
Пока существуют родной язык и литература, – жизнь народа продолжается. 
 

---