Nikel tarih boyunca varlığı yakın zamanlara kadar bilinmiyen maddelerden biri olarak

Dbnetilglioksiin metodu : 

Bazik asetat metodu : 

Çok nadir bulunmakla beraber bu metodda ye­

gane güçlük çıkaran metal palladyumdur. Hazır­

ladığımız solüsyon 0,03 gr. dan daha fazla nikel 

ihtiva etmemelidir. Demir mevcutsa oksitlenerek 

üç valanslı duruma getirilir.  3 - 4 defa, mevcut 

olan Uç valanslı tuzun ağırlığı kadar amonyum 

t a r t a r a t ve metalleri solüsyon içersinde iki va­

lanslı halde tutabilecek kadar amonyum' klorid 

ilave edilir. 60°'- 80°C de ısıtılır. Mevcut her 0,01 

gr. nikel için % 1 dimetilgloksimı ihtiva eden 5 

mi. alkol ilave edilir. Alkalin reaksiyon oluncaya 

kadar amonyum klorür ilave edilir. Buhar ban­

yosunda bir kaç saat bırakılır. Nikel miktarı çok 

az ise nikelin çökelmesi için günlerce beklemek 

icabedelbilîr. Neticede 100 nû. lik bir hacımda 0,1 

miligram nikel meydana çıkacaktır.  B u d a 5 gr. 

hk bir numunede % 0,002 ye

1

 tekabül eder. 

— Diğer metallerin ayrılması : 

Blum metodu : 

Demir ve alüminyumun nikelden ayrılmasın­

da iyi neticeler verir. Esası kaynar haldeki asit 

solüsyona renk sarılaşmcıya kadar amonyum hid­

roksit ilâve ederek ilk olarak demiri çökeltmek-

tir. Bu şekilde iki defa çökeltmek bütün nikeli 

ayırmak için yeterlidir. 

Ardagh - Broughall metodu : 

Klorhidrik asitli nikel solüsyonu 2 veya 3 mi. 

kalıncaya kadar buharlaştınlır. 5 gr.  N H

4

 CL. ila­

ve edilerek sallanır. 10 mi. konsantre amonyak 

ilave edilir ve karıştırılır. 25 mi. soğuk su ilave 

edilerek süzülür. % 10  N H

4

 CL ve % 10  N H

4

 OH 

ihtiva eden bir solüsyon ile çökelek  6 - 8 defa yıi-

kanır. Nikel süzülen mayi içersinde kalmıştır. 

Konsantre olarak sülfid şeklinde çökelmesi bek­

lenir. Sonra süzülerek süzgeç kağıdı muhtevası 

ile birlikte bir potada yakılır ve külleri altın su­

yunda eritilerek dimetilglioksim ile nikel tayin 

edilir. 

Faircİild metodu : 

Demiri nikelden ayırmak için tatbik edilir. Ay-

m zamanda, bir dereceye kadar alüminyum, titan­

yum ve fosfatın ayrılmasını da temin eder. Sül­

fat karışımı halindeki numuneye potasyum sül­

fat ilave edilir. Sonra 300 mi. lik bir çökelek te­

şekkül edineiye kadar amonyak ilave edilir. Bir 

gece buhar banyosunda ısınmaya bırakılır. Demir 

bazik sülfatları alüminyum ve potasyum çökelir-

ler. Demir tamamen çökllmemesine rağmen nikel 

tayininde güçlük çıkarmıyacak derecede azal­

mıştır. Bilhassa az miktarda bulunan nikelden 

çok miktarda bulunan demiri ayırabilmek için el­

verişli bir metoddur. 

Esası üç valanslı metalleri bazik asetat şek­

linde ayırmaktır. Demir tamamen ayrılır. Alü­

minyum tamamen ayrılmamakla beraber nikel 

tayininde güçlük çıkarmıyacak derecede azalır. 

1 gr. metal ihtiva eden 200 mi. lik solüsyon 

içersine soğukta yavaş, yavaş 1/3 oranında su­

landırılmış amonyak ilave edilir. Solüsyon kır-

mızılaşıncıya kadar çökelek teşekkül etmiyecek 

şekilde karıştırılır. Hafif bir bulanıklık olunca­

ya kadar amonyum karbonat standart solüsyonu 

ilave edilir. Bir iki damla klorhidrik asit ilave 

edilir. 700 mi. oluncaya kadar kaynar su ile su­

landırılarak kaynatmaya devam, edilir. 10 mi. su 

içersine 5 gr. sodyum asetat ilavesi ile elde edi­

len solüsyon ilave edilerek 3 dakika daha kaynat­

maya devam edilir. Çökelek teşekkül eder etmez 

süzülür. Çökelek 1/100 lük sıcak sodyum asetat 

solüsyonu ile yıkanır ve çökeleğin suyu emerek 

alınır. Ayrılmamış nikel kalmaymcaya kadar iş­

lem bir kaç defa tekrarlanabilir. 

«TEOLOJİSİ 

Nikel yataklarının bazik erüptif kayaçlarla ve 

bunların metamorfizması neticesi teşekkül eden 

metamorfik kayaçlarla olan ilişkileri gayet net 

bir şekilde bilinmektedir. Teşekkül sıcaklıkları 

Sdhneiderhöhn'e göre mezotermal ile epitermal 

arasıdır. Eğer asit erüptif kayaçlarla ilişkileri 

varsa bunlar sübvolkanik kayaçlardan ziyade plü-

tonik kayaçlardır. Ekonomik bakımdan enteresan 

olan nikel yataklarını başlıca iki gurup içinde 

mütaala edebiliriz; Silikattı nikel minerallerini 

ihtiva eden yataklar. Sülfürlü nikel minerallerine 

ihtiva eden yataklar. Silikattı nikel minerallerine 

pratikde daima peridotik masiflerin altere olmuş 

sathi zonlannda rastlanır. Silikatlar ve sülfürler 

içersinde düşük tenörlerde dissémine olmuş olan 

nikel rezidüel yataklarda sathi alterasyon ile kon­

santre olmuştur ve umumiyetle üzerinde demirli 

bir örtü tabakası mevcuttur (yeni Kaledonya, Kü­

ba ve BrezUya'daki yataklar). Sülfürlü nikel mi­

neralleri ise esas olarak norltler içersinde bulu­

nurlar (Sudbury maden yatağı). Jeolojik çalış­

malar, büyük kitleler halindeki noritlere genellik­

le antekambrlen kalkanlarında, ancak çok nadir 

olarak daha genç orojenlerde rastlandığını göster­

miştir. Netice olarak bu tip yataklar genellikle 

bu tip kalkanlara bağlı olarak kısıtlanmışlar­

dır. 

Jeolojik bakımdan nikel yataklarını, Rout-

hier'den alman donelere göre, detaylı olarak şu 

şekilde sınıflandırabiliriz: 

I — Sedimanlar içersinde bulunan ve plüton-

larla görünür hiçbir bağıntısı bulunmı-

yan yataklar (Nikel, organik sedimanlar, 

asfaltitler ve bazen sedimanter demir ok­

sitler içersinde konsantre olur). 

40 

Madencilik 

---

1 — ultrabazik kayaçlar üzerinde rési­

duel konsantrasyonlar (bilhassa kıs­

men serpantinleşmiş peridotitler üze­

rinde). 

2 — Bitümlü şistler arasında baritin, kal­

sit ve kuvarslı, esas olarak Co ve az 

miktarda Cu, Bi, Ni ihtiva eden fi­

lanlar. 

3  — Ş i s t l i , grell formasyonlar içersinde, 

yan duvarlar İçersinde dissémine 

olan Sideroz, kuvars, Co, Ni ve Cu 

İhtiva eden filönlar. 

II —• Granitik plütonlara bağlı olan yataklar. 

1 — Flüorin, baritin, Co, Ni, Bi, Ag ve U 

ihtiva eden filönlar (intra plütonik). 

2 — Baritin, kuvars, (bazen kalsit) U, 

Ag, Bi, Co, Ni, (Ra) ihtiva eden fi­

lönlar (periplütonik). 

HI — Bazik ve ultrabazik kayaçlar ile bağıntısı 

olan yataklar. 

1 — Diyabazlar içersinde Ag, Co, Ni, (S, 

Sb, As) ve az miktarda Bi, U ihtiva 

eden karbonatlı filönlar. 

2 — Bazik volkanik akıntılar içersinde 

Ni ve Cu ihtiva eden filönlar. 

3 — Noritler ve gabrolar içersinde taba­

kalar halinde veya bunların kontak­

larında yan birikintiler halinde Ni-

Cu-pt yatakları. 

4 —• Serpantinlerin kontağında Co-Ni (ar-

senlkU) Ve Cu ihtiva eden filon ve 

yığınlar (umumiyetle faylara bağlı). 

5 — Serpantinleşmiş peridotitler içersinde 

dissémine Ni sülfür yatakları. 

IV — Metamorfik kayaçlar içersindeki yataklar 

1 — Metamorfikler içersinde, (bunların 

piritleşmiş. şistlerle olan kesim nok­

talarında zenginleşmiş olarak Co-Cu-

Ni (Pb-Zn) ihtiva eden filönlar. 

2 — Kontak metamorfizma kayaçları içer 

sinde, bazik kayaçlar ile olan kon­

taklarda zenginleşmiş vaziyette he­

matit, manyetit, Ag, Bi, Co, Ni ve U 

ihtiva eden filönlar. 

Şimdi bunlardan ekonomik bakımdan en 

ehemmiyetli olanlarını misaller ile daha detaylı 

olarak görelim. 

BezidUel nikeli konsantrasyonları : 

Misal olarak yeni Kaledonyadaki yatakları 

ele alalım. Nikelin peridotiti! foed-rocklar üzerin­

de zenginleştiği görülmektedir. Bilhassa yeşil 

minerallerin içersinde, antigoritlerin içersindeki 

magnezyumun nikel tarafından substitue edilme­

si ile meydana gelen nikelli antigoritler halinde­

dir [(Kg,  N i )

3

S i

2

0

5

( O H )

4

] . Bu antigoritler de­

mir ihtiva edebilecekleri gibi bir miktar sepioüt-

de ihtiva edebilirler. Superjen şartlarda meyda­

na gelmişlerdir. Jönezlerinin, sathi alterasyon-

dan bir hayli evvel meydana gelen ve hipojen bir 

olay olan peridotitlerden itibaren antigorit te­

şekkülü veya serpantinJeşme ile bir ilgisi yok­

tur. Hipojen bir olay olan serpantinleşme ile ni­

kel konsantre olmaz. Antigorit sentezi 100°Cnin 

altında meydana gelmektedir. 

Yeşil mineraller içersindeki nikel tenörü istis­

nai olarak % 35*e yükselir. Nikel, yeşil renk ile 

kendini belli etmekle beraber hidroksit bakımın­

dan zengin demirli ve nikelli bileşikler içersin­

de tamamen kamufle edilmiş vaziyettedir. Yapı­

lan sentezlerde antigorit, nikel hidroksit ve silis­

ten teşekkül eder. Bu iki yapıcının tabiatta 

muhtelif şekillerde dağılarak bazen sadece an-

tigoritten, bazende antigorit ve hidroksitlerden 

müteşekkil mineraller meydana getirmesi nor­

maldir. Bu tip minerallerin nikel tenörleri 

% 8-İO'a kadar yükselebilir. Bugünkü işletme­

ler genellikle Limit tenor olarak % 3 Ni civarı­

nı kabul ederler. 

Bed - rock üzerindeki nikel konsantrasyonla­

rı bu kayaçlann çatlaklarında, göçüklerinde ve 

• gayri muntazam yerlerinde yerleşirler. Kayaç­

lann yüzeyleri kalkerlerdeki karstik yapıyı ha­

tırlatır. 

Bunun yanında, lateritlerin bilhassa alt se­

viyelerinde disperse olmuş vaziyette )% 1-2 Nikel 

mevcuttur. Lateritler içersindeki bu dağılımın 

sebepleri tam olarak bilinmemektedir. 

Deniz killeri içersinde de ,•% 1 civarında ni­

kele rastlanmaktadır. Bilindiği gibi İki valanslı 

nikelin hareket kabiliyeti fazladır. Bu bakımdan 

büyük bir kısmı tahliye edilerek denize kadar 

taşınmıştır. 

Yeni Kaledonyadaki klasik nikel mineralizas-

yonunun yanında» serpantinlerin ve serpàntinli 

peridotitlerin alterasyonu ile meydana gelen 

mineralleri ve adanın kuzeyindte altere olduğu 

belli olmıyan peridotitler içersinde tamamen ka­

mufle edilmiş olan ve ;% 5 Ni (+Co) ihtiva eden 

mineral tipinide belirtmek yerinde olur. 

Rezidüel konsantrasyonlar bir yerden bir ye­

re taşınıp yeniden depolanabilirler. Yunanistan-

da Larymna yakınlarındla bulunan ve % 0,5-3 

Ni ihtiva eden oolitik demir yatağı' trias kalker­

leri ile örtülmüştür. Bu yatağın, civarda bulu­

nan ultrabazik kayaçlann ortaya çıkması esna­

sında teşekkül eden nikelli lateritlerin mekanik 

ve kimyevi bir şekilde taşınması sonucu mey­

dana geldiği kabul edilmektedir. 

CUt: IX, Sayı: 5 

41 

---