Neriman Qurban indd
Yüklə 3,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
30 müttəfiq qoşunları İstanbula girmiş, Fateh Mehmetin fəthindən bəri ilk dəfə şəhərə düşmən əsgərinin ayağı dəymişdi. Bunun ardınca Osmanlı ordusu buraxılmış, tuthatut baş- lanmış, ittihadçılar üzərində məhkəmə qurulmuş, yüksək rütbəli şəxslər Maltaya sürgün olunmuşdular. Yalnız Sulta- nın şəxsi mühafizləri olan yeddi yüz nəfərlik dəstə qalmış- dı. Yunanlar Ayasoyanın qübbəsinə zəng taxmaq fikrinə düşəndə Vahidəddin xan həmin dəstəni onlara qarşı göndərmişdi. Parisdə keçirilən Sülh konfransında İngiltərə və Fransa Osmanlı torpaqlarını özlərinə sərfəli şəkildə bölüşdürməyə çalışırdılar. Bu vaxt yaranacaq erməni, kürd, ərəb, Mesopotamiya, Suriya və Hicaz dövlətləri problemi ortaya çıxmışdı. “Halki Palas” otelində yerləşəndən sonra gəminin Batu- ma yola düşəcəyi günü gözləməyə başladı. Elə onda da Əhməd bəy Ağaoğlunun həbs edildiyini öyrəndi. Əhməd bəy İstanbul Darülfünununda müəllimlik eləyirmiş, elə o vaxt da “İttihad və Tərəqqi” cəmiyyətinə qoşulmuş, Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşanın siyasi müşaviri olmuşdu, ordu Azərbaycandan çıxanda Milli hökumət baş- çıları onu çox dilə tutsalar da, İstanbula qayıtmışdı. Deyilənə görə, ingilislər onu almanların adamı sayırlar, guya, “Tərcümani-həqiqət”qəzetində soyqırımı təşviq və müdafiə eləyirmiş. Səlahiyyətlərinə daxil olmasa da, xariciyyə vəkili Əhməd Fərid bəyin hüzuruna gedib Ağaoğlunun həbsinə etirazını bildirməyi özünə borc saydı. Fikrincə, Şuşadan tanıdığı, ağ- lına, savadına, millətpərvərliyinə heyranlıq duyduğu “firəng Əhməd” Osmanlı dövləti və müttəfiqlər üçün qorxulu şəxs deyildi. Amma Əhməd Fərid bəy müttəfiqlərin tələbilə gerçəkləşdirilən bu məsələdə əlacsız olduğunu, heç bir kömək göstərə bilməyəcəyini etiraf elədi. İyunun əvvəllərində həmin “Boris” gəmisilə Batuma, qa- tarla Tiflisə, ordansa, nəhayət, Bakıya gəlib çıxanda qəlbində 31 mayın 28-də sürgünə göndərilən Əhməd Ağaoğluna kömək eləyə bilməməyinin dözülməz ağrısı vardı.
*** Yusif Vəzir Bakını da bir qədər pərişan gördü. Modros müqaviləsinə görə, general Vilyam Montqomeri Tomsonun komandanlığı altında gəlmiş ingilis qoşunu hələ də şəhərdəydi; aprel ayından denikinçilərin Dağıstana və Gür- cüstana hücumu ölkəni də təhdid altında saxlayırdı; bolşe- vik-daşnakların dağıdıcı fəaliyyətinin qarşısını almaq üçün parlament iyunun 9-da fövqəladə səlahiyyətləri olan Dövlət Müdafiə Komitəsi qurmuşdu. Komitə iki gün sonra fövqəladə vəziyyət elan eləmiş, Əksinqilabla Mübarizə Təşkilatı yaratmış, Məmmədbağır bəy Şeyxzamanlı rəis, Mirfəttah Musəvi onun müavini təyin olunmuşdu. Amma könlünü sevindirən şeylər də vardı: qohumu Zey- nalabdin bəy Vəzirov, Kiyevdən tanıdığı Cəmil bəy Ləmbərandski və Şəfi bəy Rüstəmbəyov parlament üzvüy- dülər, Hüseyn Mirzəcamalov parlamentin dəftərxa nasında qanunvericilik şöbəsinin müdiriydi, Cəmil bəy Vəzirov “No- vıy mir” qəzeti buraxır, Firuz bəy Ordubadski Dəmiryol Xəstəxanasında baş həkim işləyir, Əmir bəy Aslanov şəhər idarəsində həkim kimi çalışırdı. Keçmiş tələbə yoldaşları Qəzənfər Musabəyovun, Mustafa Quliyevin, Bahadur bəy Vəlibəyovun, Möhsün İsrafilbəyovun... bolşeviklərə qoşul- malarısa bu sevincin dadını xeyli qaçırırdı. Əlbəttə, ilk işi Milli Hökumətin başçısı Nəsib bəy Yusifbəyliylə görüşüb vəziyyət haqqında məlumat vermək, Odessada və İstanbulda Azərbaycan vətəndaşlarının məşəq- qətli həyatından, onların viza problemlərindən danışmaq, maarifin inkişafı, tələbələrin təhsili üçün İstanbulun çox əlverişli bir yer olmasını sübuta yetirmək, İstanbulda səfa- rətin açılmasını təklif eləmək olmuşdu. Bütün bunlar barədə “Xarici siyasətimiz” məqaləsində də söhbət açmışdı: “Bu 32 gün İstanbul hər tərəfdən bizə gərəkli bir şəhərdir. Bu gün İstan- bul Bakı mədənlərinin məhsulları üçün yeganə xarici bazardır... Lakin İstanbul bazarını qazanmaq üçün orada ticarət vəkilləri bu- lunmalıdır ki, bazarın tələbatını tez-tez Bakıya xəbər versin”. Onda bu təklifinin öz taleyində dönüş yaradacağını hələ bilmirdi. Ölkənin siyasi mühiti ingilislərin ölkəni tərk eləməsindən, bir də Nərimanovun Həştərxandan Nəsib bəyə göndərdiyi məktubdan danışırdı. Doktor Nəriman Nəsib bəyi və millətçiləri rus inqilabının mahiyyətini başa düşməməkdə, ingilislərlə yaxın münasibətdə, Denikinə müharibə elan eləməkdə, Sovet Rusiyasına qarşı çıxmaqda günahlandırmışdı: “...mən sizi və sizin həmfikirlərinizi
...Bakıda qaldığı bir ay ərzində qəzetə məqalələlər yazdı, hətta Cümhiriyyətin milli himninin yaradılmasının zərurili- yini də unutmadı. İyulun 29-da parlamentdə çıxış eləyib gördüyü işlər barədə hesabat da verdi. “Acizləri, – dedi, –
ukraynalıların, gürcülərin və başqalarının İstanbulda elçilik- ləri olduğunu, yunanların və ermənilərin fransızca qəzet çap eləyib istəklərini dünyaya car çəkdiklərini dilə gətir- mişdi. “Azərbaycanın müməssili olaraq və bolşevik qəzasına uğ-
Millət vəkilləri “Vətən mənafеyi uğrunda çalışmaqdan yоrul- maq bilməyən Vəzirоv”un fəaliyyətini yüksək qiymətləndirdilər. Yüklə 3,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|