8
Lakin əgər Cənub vilayətinin maşınqayırmasının klasterləşmə potensialının
qiymətləndirilməsini neftqaz ixtisaslaşmasının maşınqayırma klasterinin inkişaf
perspektivlərini nəzərə alaraq aparmaq, onda belə klaster yaranmasının bazar
mövqeləri haqqında nəticələr olduqca müsbət olur. 2007-ci il üzrə Cənub
vilayətində neftqaz avadanlığın istehsalının həcmi haqqında məlumatları və Rusiya
Federasiyasında neftqaz avadanlığın istehsalı haqqında RF Sənaye və Ticarət
Nazirliyinin məlumatını nəzərə alaraq (müvafiq olaraq 5 684,5 mlyn. rubl və
180 800 mlyn. rubl) indikativ göstəricilər aşağıdakı dəyəri alır:
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
Yalnız maşınqayırmanın neftqaz seqmenti üçün klaster təhlilinin ikinci
mərhələsində onun ehtiyat bazası, komplektləşdirici və xidmətlərin təchizatçıları,
bitişik sahələr ilə qarşılıqlı əlaqə imkanları, bu seqmentin maşınqayırma
məhsuluna daxili tələbatın inkişaf səviyyəsi qiymətləndirilmişdir (cədvəl 1.2.).
Cədvəl 1.2.
Ehtiyat bazasının qiymətləndirilməsi
Şərt
Keyfiyyət qiymətləndirilməsi
Kəmiyyət qiymətləndirilməsi
1) İstehsal
amilləri:
1.1)
Təbii
ehtiyatlar;
1.1)
İstifadə edilən əsas təbii ehtiyatlara
müəssisələrin
mülkiyyət
hüququ
və
ya
özəlləşdirmənin birinci növbəli hüququ üzrə əlçatan
olan topraq sahələri;
1.1)
Praktiki
olaraq
bütün
müəssisə-lər zəruri olan istehsalat
obyeklərini yerləşdirməyə imkan
verən topraq sahələri ilə təmin
edilmişdir;
1.2) Maddi
ehtiyatlar;
1.2)
Müəssisələrin
texniki-texnoloji
təchizat
aktivlərin hissəsində maddi bazası fiziki və mənəvi
köhnəlmiş
və
fəal
əvəz
edilməsi
və
modernləşdirilməsini
tələb
edir;
əsas maddi-
istehsalat ehtiyat Cənub vilayətinin yaxınlığında
yerləşən ərazilərdən Ural müəssisələrilə təchiz edilən
metal prokatdır;
1.2) Orta hesabla müəssisələrin
əsas fondların fəal hissəsinin
köhnəlmə səviyyəsi 60-70% təşkil
edir;
1.3) Əmək
ehtiyatları;
1.3) Müəssisələrin əmək ehtiyatları müasir istehsal
üçün zəruri olan işçi və mühəndislik ixtisasına malik
deyil, əməkdaşların təqaüd qabağı və təqaüd yaşda
yüksək təbəqə ilə səciyyələnir;
1.3) İxtisaslaşdırılmış əmək qüvvə-
sinin rəsmi kəsiri müəssisələrdə
işləyənlərin sayından 2,5-3,5%
təşkil edir, 20-40% - təqaüd qabağı
və təqaüd yaşda işçilərdir;
9
Cədvəl 1.2.-nin ardı
1.4) İnfrastruktur;
1.4)
Müəssisələrin
təmin
etmə
infrastrukturu, o cümlədən kredit-bank
xidməti kifayət qədər inkişaf etmiş,
lakin təhsil infrastrukturun səmərəli
işləməsində problemlər var, enerji və
istilik-su təchizatı strukturunun geniş
modernizasiyasını tələb edir, səmərəli
logistik
sisteminin
yaradılması
zəruridir.
1.4) Müəssisələrin 100%-i magistral
və ya şəxsi istilik və su təminatı
sistemləri,
mərkəzləşdirilmiş
kanalizasiya, rabitə xətləri, asfaltla
örtülmüş
yollar,
dəmiryol
çıxılmazlıqlar və s. ilə təchiz edilmiş,
müasir logistik terminallar yox,
müəssisələrin
işçi, mexanik və
mühəndis-texniki personalının tədrisi
üçün
istifadə
edilə
bilən
maşınqayırmanın texnoloji bazası
yoxdur.
2) Daxili bazarda tələb
2) Neftqaz sənayesinin dünya transmilli
şirkətləri, o cümlədən neftqazxidmət
şirkətlərinin tələblərinin standartlarını
əks etdirən məhsul və xidmətlərin
çeşid, yenilik və keyfiyyətinə olan
alıcıların
tələbkarlığının
yüksək
dərəcəsi.
2) Tümen vilayətinin çərçivəsində
reallaşdırılan
neftqaz
maşınqayırmanın məhsulunun payı
onun
reallaşdırılmasının
bütün
həcminin
70%-dən
90%-dək
tərəddüd edir və son 4-5 il ərzində
tədricən
artır; regiona neftqaz
avadanlığının idxal təchizatı regional
bazarda satışın bütün həcminin 25-
35%
təşkil
edir;
neftqaz
maşınqayırmanın
tümen
müəssisələrinin ixraca təchizatları
buraxılan məhsulun ümumi həcminin
5%-dən artıq olmayaraq təşkil edir.
3) Rəqabət qabiliyyətli
sahələr-
təchizatçılar/əlaqədar
sahələr
3) Komplektləşdiricilər və xidmətlərin
təchizatçıları bazar rəqabətqabiliyyət-
liliyə malikdir; Tümen vilayətinin
maşınqayırma Assosiasiyası neftqaz
maşınqayırma
seqmentinin
müəssisələrinin maraqlar və fəaliyyət
şərtlərinin müdafiəsi ilə məşğuldur;
elmi-tədqiqat
təşkilatların
neftqaz
müəssisələrinin maraqlarında fəallığı
spontan xarakter daşıyır; maşınqayırma
sahəsi üçün kadrlar hazırlayan təhsil
ocaqların kifayət qədər siyahısı var,
lakin onların tədris proqramları müasir
tələblərə tam dərəcədə uyğun deyil;
KİV
tərəfindən
maşınqayırmanın
inkişafına kömək planlı və sistemli
xarakter daşımır və bütövlükdə az
peşəkardır;
vətəndaş
cəmiyyətinin
digər
institutları
maşınqayırma
sahəsinin inkişafına xüsusi maraq
göstərmir; sahənin qarşısında əsas
məsələlərə
uyğun
olmadığından
inkişafa köməkliyin forma və dərəcəsi
az səmərəli olduğuna baxmayaraq
neftqaz maşınqayırmanın inkişafında
dövlət və bələdiyyə orqanlarının bəzi
bölmələrinin kifayət qədər yüksək
maraqlılığı vardır.
3)
Neftqaz
maşınqayırmanın
müəssisələrinə komplektləşdirici və
xidmətlərin təchizatının az hissəsi
Cənub
vilayətinin
müəssisə
və
təşkilatları
ilə
həyata
keçirilir;
təchizatçıların böyük payı Rusiyanın
müəssisələridir; təcgizatların cüzi
hissəsi uzaq və yaxın xaricdən idxal
üzrə gedir.
Mənbə: 15