Namangan muhandislik-texnologiya instituti

Litnik tizimi
Plastifikatsiya moslamasining mundshtugidan kanal yoki kanallar tizimi orqali kiradigan polimer eritmasi injektsion qolipni hosil qiluvchi bo'shlig'iga o'tadi, kanal tizimi ham, undagi qotib qolgan massa ham litnik yoki litnik tizimi deb ataladi. Litnik tizimi, asosan, markaziy litnik yoki konusli litnik kanalidan, ajralish eshiklari va kirish eshiklaridan iborat (2-rasm).
Kiruvchi litnik orqali yo`naltirilgan suyuqlanma litnik kanalidagi shakllarni massa bilan qoplaydi.
Litnik tizimining o'lchamlari shunday tuzilgan bo'lishi kerakki, mahsulot hosil bo'lganda, shakllanish etarlicha uzoq vaqt davomida samarali bo'ladi.
Eritmani shakllantirish bo'shlig'iga o'tkazish juda ehtiyotkorlik bilan amalga oshirilishi kerak, bu quyidagilarni nazarda tutadi.

• 
  polimer eritmasining ahamiyatsiz, minimal siljish kuchlanishlari;
  
• 
  litnikda minimal harorat ko'tarilishi;
  
• 
  minimal bosim tushishi;
  

Rasm-2. Litnik tizimi:

1- markaziy litnik sterjeni (konussimon litnik kanali); 2 va 3- ajraluvchi litniklar; 4- kiruvchi litnik;

Zamonaviy ishlab chiqarishning ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishda hal qilinadigan masalalar mutaxassislardan turli avtomatlashtirish asboblarining tuzilish va ishlash prinsiplarini, avtomatik tizimlarning turli koʻrinishlari va sinflarini yasash metodlarini bilishni ham, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish sohasidagi ishlar bilan birga aniq va bir qiymatli almashish mumkin boʻlgan umumiy texnik tilni egallashni ham talab qiladi. Bu biror texnologik jarayonini avtomatlashtirishning mantiqiy hisoblangan va texnik jihatdan asoslangan tizimining avto¬matlashtirish tizimlarini montaj qilish, sozlash va ishlatish masalalari bilan shugʻullanuvchi mutaxassislar uchun birday tushunarli boʻladigan tilda ifodalanishi kerak, demakdir. Bunda barcha mutaxassislarda yaratilayotgan avtomat-lashtirish tizimining asbob bilan ta'minlanishi, berilgan rostlash qonunlarini amalga oshirish, asboblarni va avtomatlashtirish vositalarini montaj qilish – usullarini, impul'sli va buyruq liniyalarini va manba liniyalarini oʻtkazish sohasida tushuncha yagona boʻlishi kerak

«Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish» texnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz boshqarishi nazariyasi va prinsiplarini oʻz ichiga oladi. Texnologik jarayonni boshqarish - texnologik jarayonga ta'sir oʻtkazib uni belgilangan rejimda ishlashini ta'minlash demakdir. Boshkarilayotgan ishlab chikarish jarayoni ob'ekt deyiladi. Boshqarishda ishlatilayotgan texnik qurilmalar majmui va unda ishtirok etayotgan personali ob'ekt bilan birgalikda boshqarish sistemasi deyiladi.
Boshqarish jarayoni kuyidagi funksiyalar yigʻindisidan iborat:
- ishlab chikarish jarayoni (ob'ekt) xolati xakida ma'lumot olish;
- olingan ma'lumotni kayta ishlash;
- ob'ektga koʻrsatma berish.
Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemasi odam-operator ishtirokiga karab kuyidagi boshqarish sistemalariga bulinadi:
- qoʻl bilan masofadan boshqarish. Bunda ma'lumotlarni qayta ishlash operator tomonidan bajariladi.
-avtomatlashtirilgan Boshqarish sistemasi. Bunda operator Boshqarishsistemasida fakat aloxida funksiyalar bajaradi.
- avtomatik boshqarish sistemasi. Boshqarish jarayoni odam ishtirokisizbajariladi.
Avtomatik sistemalar ichida avtomatik rostlash sistemalari kengtarkalgan. Avtomatik rostlash sistemalari ob'ektning texnologikparametrlarini belgilangan kiymatda ushlab turish uchun xizmat kiladi.
Avtomatlashtirish darajasi buyicha: tulik bulmagan, kompleks va tulikavtomatlashgan sistemalarga bulinadi. Boshqarish algoritimi buyicha: normallashtiruvchi, dasturli rostlash, kuzatuvchiva mantikli dasturli Boshqarish sistemalarga bulinadi.
Baza elementlar buyicha: elektrikli, gidravlik, pnevmatik va kombinasiyalashgan sistemalarga bo’linadi. Avtomatlashtirish vositalariuzlarining funksiyalari buyicha 4 ta gruppaga bo’linadi:

1. 
   Texnologik ob'ekt xolati xaqida informasiya oluvchi vositalar-sezgir elementlar, ishlab chiqarish registorlari, analizatorlar va boshqalar.
   
2. 
   Texnologik ob'ekt xolati xaqidagi informasiyani oʻzgartkichlar-signal va kod oʻzgartkichlar, teleo’lchov va telesignalizasiya moslamalari.
   
3. 
   Informasiyani saqlovchi va qayta ishlovchi, Boshqarish signalini vujudga keltiruvchi priborlar-EXM sistemalari, mikroprosessorlar, zadatchiklar va rostlagichlar.
   
4. 
   Boshqarish signalini qabul qiluvchi va koʻrsatmani bajaruvchi vositalar-elektrikli, gidravlik, pnevmatik bajaruvchi mexanizmlar.
   

Asosiy texnologik jarayonlarni belgilovchi parametrlarning xarflar bilan belgilanishi