N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 6,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
AYDIN MƏMMƏDOV – YENİ TƏNQİDÇİ TİPİ KİMİ, YAXUD GERÇƏYİN NAĞILI… 13 «koridor konfranslarını», «koridorda aparılan diskussiyaları» demirəm!.. Bu «koridor söhbət- ləri» deyəsən, həm elmi səviyyəsinə, həm də sə- mimiyyətinə görə daha səmərəli idi... 80-ci illə- rin sonlarından isə eyni binada yaşadıq, mənzil qonşusu olduq, indinin özündə də, oğlu Araz- la, istedadlı nəvələrilə Aydınla, Ümidlə qon- şuyuq! Nəvələrimiz bir ali məktəbdə təhsil alırlar! Qan qohumluğumuz olmasa da, mənəvi qohumluğumuz həmişə olub... Aydın əslən şəkili idi, M.F.Axundzadə- nin, Şəkili Ələsgərin, Xalq şairi, akad. Bəx- tiyar Vahabzadənin, görkəmli tənqidçi, akade- miyanın müxbir üzvü Yaşar Qarayevin, tanın- mış ədəbiyyatşünas Nadir Məmmədovun həm- yerlisi idi və onun da imzası bu imzalar sıra- sında durmağa layiqdir. Oxucularıma Aydın Məmmədovun ömürlüyündən qısa bir arayış- açıqlama təqdim edirəm ki, aydınlıq hasil olsun. Arayış: «Aydın Məmmədov 1944-cü ildə Şəkidə anadan olmuşdur. Bütün ömrünü doğma Azərbaycanın tərəqqisinə, xalqının elmi, mədəni və siyasi dirçəlişinə həsr etmişdir. Orta məktəb- də müəllim fəaliyyətinə başlayan A.Məmmədov elmi işçi kimi böyüdü, ictimai xadim kimi ərsə- yə çatdı, görkəmli siyasət adamı kimi həyatdan getdi. Azərbaycan türklərinin bu torpaqda era- mızdan çox öncə yaşaması fikrini elmi gerçək- liyə çevirməyi bacaran alim Aydın Məmmədov istər «Sovetskaya türkologiya» jurnalının baş redaktorun birinci müavini, istərsə də Bədii Tər- cümə Mərkəzinin rəhbəri kimi SSRİ-nin və bü- tövlükdə bütün dünya türklərinin bir-birini daha yaxından tanıması, onların doğmalaşması üçün ölçüyəgəlməz işlər görmüşdür. Ömrünün təxminən son onilliyini bütünlük- lə ictimai-siyasi hadisələrə həsr edən A.Məmmə- dov 1988-ci ilin fevralından başlayan Azərbay- can xalq hərəkatının ön sıralarında ilk günlər- dən dayanmışdır. Onu həmişə tətil edən fəhlə- lərin, yerli ağalara etiraz edən kəndlilərin, tələ- bələrin, ziyalıların arasında, özü də ən narahat, ən ağrılı anlarda görmək mümkün idi. Ayıq si- yasətçi və ardıcıl demokrat olan Aydının hadi- sələrə öz şəxsi münasibəti və onları öz şəxsi yozum üslubu vardı. Güclü məntiqə malik, alovlu natiq Aydın Məmmədov yüzlərlə insan kütləsini arxasınca aparmağı bacarırdı. Xalqın sevgisini qazanmış A.Məmmədov millət vəkili seçilmişdi. Bu vəzifədə o, milli birlik yaratmaq, azadlıq və demokratiya uğrunda hərəkatımızı düz yolla aparmaq üçün ciddi işlər görürdü. Respublika Ali Sovetinin millətlərarası münasibətlər üzrə daimi komissiyasının sədri idi. Qarabağa Xalq Yardımı Komitəsinin sədr müavini olmuşdur. Azərbaycan Yazıçılar Bir- liyi katibliyi heyətinə seçilmişdi. 1991-ci il aprel ayının 19-da avtomobil qəzasında faciəli şəkildə həlak olmuş (Dilarə Əliyeva ilə birgə), Şəkidə, öz doğma Kiş kən- dində dəfn edilmişdir» [2]. A.Məmmədov fikirlərini elmi gerçəkliyə çevirməyi bacaran alim idi. Siyasətdə demo- krat olduğu kimi, ədəbi tənqiddə də azadfikirli idi. Aydın Məmmədovun ədəbi mühitə öz mü- nasibəti və təhlillərində öz şəxsi yozum üslubu vardı. Güclü məntiqə, orijinal nəzəri fikrə ma- lik tənqidçi idi. Ədəbiyyatın taleyi ilə bağlı önəmli məsələlərdə sözü eşidiləcək, mövqeyi qəbul ediləcək, prinsipiallığı ilə haqsız tərəfi güzəştə getməyə məcbur edəcək tənqidçi tipi idi Aydın! Olduqca geniş elmi potensiala, vir- tuoz istedada, dərin ümumiləşdirmə qabiliyyə- tinə malik Aydın Məmmədov ədəbi tənqidə yeni yanaşma üsulu gətirə bilmişdi. O, Azər- baycanın ədəbi və siyasi həyatında, yeni icti- mai şüurun formalaşmasında önəmli rol oyna- mışdır. Aydın elmi, ədəbi, ictimai fəaliyyətin- də bir çox «ilk»lərə imza qoyub. Dilçilikdə ilk miqyaslı fonemoloq, tənqiddə ilk cəsarət sahi- bi, ilk dilçi-ictimaiyyətşünas, ilk tərcümə mər- kəzi yaradan və s. Amma bütün bu «ilk»lərlə bərabər Aydın Məmmədov yaradıcı şəxsiyyət QURBAN BAYRAMOV 14 olmuş və yazıb-yaratmaq, düşünüb-düşündür- mək missiyası Allahın ona verdiyi vergi idi... Və belə bir vergidən uca nə ola bilərdi!? O harda olursa-olsun, simvola çevrilmə- yi bacarırdı. Bu fikri mən müdrik dilşünas-fi- loloqumuz Kamil Vəlinin bir məqaləsindən al- mışam. O yazır: «Mən 1965-ci ildə Bakı Döv- lət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olanda Sabir Rüstəmxanlı III kursda oxuyurdu. III kursun simvolu Sabir idi. Necə ki, II kursun simvolu Ramiz Rövşən idi. IV kursun simvolu Azər Abdulla, V kursun simvolu İsmayıl Məm- mədov. Biz daxil olan ildə universiteti bitirən- lərin simvolu isə rəhmətlik Aydın Məmmədov idi» [3]. Belə götürəndə Aydın Məmmədov həm öz dövrünün, həm də çağdaş filoloji fikrimi- zin, milliyyətçiliyin, türkçülüyün, vətənsevər- liyin və vətəndaşlıq düşüncəsinin öncüllərin- dən biri idi. Bu ondan əvvəl olanlara, onunla bir dövrdə yaşayanlara və ondan sonra gələn- lərə heç vəchlə kölgə salmır. Çünki Aydın da onların biridir, daha doğrusu, Aydını elə onlar özləri yaradıblar və elə ona görə də onların ək- səriyyəti Aydın Məmmədov haqqında yüksək məhəbbətlə, hörmətlə, qiymətli fikirlərlə, ürək- dən söz deyiblər. Və bunların heç biri təsadüf deyil. Diqqət yetirək: akad. Məmməd Cəfər, akad. Tofiq Hacıyev, Xalq şairi, akad. Bəxtiyar Vahabzadə, Xalq yazıçısı Bayram Bayramov, Xalq şairi, millət vəkili Sabir Rüstəmxanlı, prof. Kamil Vəli, millət vəkili, yazıçı-publisist Aqil Abbas, şair Vaqif Cəbrayılzadə və s. Aydının elminə, yaradıcılığına, ictimai fəaliyyətinə, şəxsiyyətinə verdikləri dəyər, bəslədikləri sevgi yalnız dost, həmkar sevgisi, dəyəri sayıla bilməz. Məncə, bu qiymətləndir- mələr cəsarətlə, ilkinliklə gözəl duyğuların gö- zəl ifadəsiylə bağlıdır. Eyni yolda yürüyən və haradasa ədəbi rəqib olan insanların bir nöqtə- də, bir şəxsiyyətdə birləşməsi o qədər qanuna- uyğundur ki, burada təsadüf, gəlişi gözəllik axtarmaq imkansızdır. Bütün bunlar Aydını həmin adamlarla birləşdirən əqidə və məfkurə saflığından doğan, yaranan münasibətlər idi. Milli hərəkatın ilk təkanları, milli-mənəvi dayaqları içərisində onun da öz yeri, öz mə- kanı, öz missiyası olubdur və görsənibdir. Bu hiss onların bir çoxunu elmidən, yaradıcılıq- dan uzaqlaşdırdı, ictimai adama, siyasi şəxsiy- yətə çevrilməyə məcbur oldular, amma siya- sətçi, hakimiyyətçi olmadılar. Onlar siyasət yolunun günlük, hərəkat əsgəri oldular, qırı- lanlar qırıldılar, ölməyənlər isə sonradan içəri- də qırıldılar. Bəli, əyilmədilər, qırıldılar! Aydın Məmmədov tanınmış dilçi, türko- loq idi, lakin bütün bunlarla yanaşı, o, yeni dövrün dilçi tənqidçisi idi. Necə ki, Tofiq Ha- cıyev, Qəzənfər Kazımov, Kamal Abdulla, Ka- mil Vəliyev, Nizami Cəfərov, İsmayıl Kazı- mov bu yeni – dilçi-tənqidçi tipinin tanınmış- larındandırlar. Aydın Məmmədov rusca kamil bilirdi və Moskvada aspirantura təhsili almışdı, görkəm- li, tanınmış türkoloq-şərqşünasların əhatəsində olmuşdu. Bu barədə tanınmış türkoloq, yazıçı- publisist, Azərbaycan Yazıçıları Birliyinin Mos- kvadakı filialının sədri Tofiq Məlikli yazır: «2014-cü ilin yanvarında Aydın Məmmədovun anadan olmasının 70 illiyi qeyd olunacaq. Sa- dəcə 47 il yaşayan, faciəli bir şəkildə ölən Ay- dın haqqında düşünəndə, nədənsə, ilk öncə iki önəmli hadisə yadıma düşür. Birincisi gənclik illəri, həyəcanlı, ümid dolu parlaq günlər xati- rələrdə canlanır. Biz ikimiz də 1960–1965-ci il- lərdə Azərbaycan (indiki Bakı) Dövlət Univer- sitetində oxuyurduq. Mən şərqşünaslıq fakültə- sində, Aydın filologiya fakültəsində. Bəzi “po- tok” dərslərimizdə görüşər, dərsdən sonra isə arada bir çayxanaya gedib dərdləşərdik. Ay- dınla bizim tanışlığımızın əsl dostluğa, qardaş- lığa dönməsi isə Moskvada, aspiranturada oxuduğumuz illərdə oldu. Onu da deyim ki, o illər Moskvada Azərbaycandan gələn çox say- da aspirant təhsil alırdı. Elə bizim aspirantlar mehmanxanasında gələcəyin tanınmış elm adamları – Arif Məmmədov, Oqtay Məmmə- dov, Hafiz Paşayev, Fuad Quliyev və başqaları Yüklə 6,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|