Mustaqil ish ichki sekresiya bezlari va ularning gormonlari

Qalqonsimon bezni oldi bezlari - ikki juft bezlar kiradi. Ular qalqonsimon bezning yon bo‘laklari orqasida ustki va pastki paratireoid bezlaridir. Og‘irligi 0,9 g atrofida. Paratireoid bezlari organizmda kal’siy va fosfor miqdorini idora etadi. qonda kal’siyni miqdori 2,25-2,75 mmol’/l (9-11mg%). Bezning gipofunksiyasida odamda titaniya kasalligi odamni talvasaga tushib qolishidir. Bunda qo‘zg‘aluvchanlik ortib ketadi, qonda kal’siy miqdori kamayib kaliy miqdori ortadi.
Ayrisimon bez - ko‘krak bo‘shlig‘idagi ko‘ksning yuqori bo‘limida joylashgan juft pallalik organ. Xar bir pallasi kichik pallachalarga bo‘linadi, ularda po‘stloq va mag‘iz qavati farqlanadi. Po‘stloq qavatida ko‘p miqdorda limfotsitlar, mag‘iz moddasida epiteliy va lipoid hujayralari mavjud. Ayrisimon bez yot oqsilga antitelolar hosil qilib immun jarayonini boshqaradi (limfotsitlar). qonda aylanib yuradigan limfotsitlarning ko‘p qismi (T-limfotsitlaridir). Bu bez bolalik paytida tez rivojlanib 15 yoshida uning og‘irligi 30 g tashkil etadi, so‘ngra bez kichiklasha boshlaydi, katta kishilarda uning og‘irligi 8 g atrofida bo‘ladi. Bu bez kal’siy va nuklein almashinuviga ham ta’sir etadi.



Me’da osti bezi - aralash funksiyani bajaradi. Bu bezning atsinoz to‘qimasi me’da osti bezi shirasini ishkab chiqaradi, shira yu’li orqali 12 barmoqli ichakka quyadi. Me’da osti bezining ichki sekresiya faoliyati gormonlari to‘g‘ridan - to‘g‘ri qonga ajraladi. Langergans orolchalari butun bez bo‘ylab, asosan dum qismida joylashgan. Ular 3 xil - al’fa, beta, gamma hujayralaridan iborat, uning ko‘pchiligini beta hujayralari egallagan. 1/5 qismi al’fa hujayralariga tegishli. Odamda 1g bezga 2700 dan 25250 tacha Langegans orolchalari to‘g‘ri keladi. Beta hujayralari insulin gormonini, al’fa esa glyukogenni sintezlaydi. Insulin uglevod almashinuvini boshqaradi. Qonda qandni miqdori kamayadi, ya’ni glyukozani miqdori qonda 80-120 mg% normada bo‘ladi. Insulin aminokislotalardan oqsil sintezlanishini kuchaytiradi, uglevodlar almashinuvi maxsulotlaridan yog‘ kislotasi hosil bo‘lishiga sharoit yaratib beradi.

Qonda insulin gormonini parchalaydigan ferment jigar va muskullarda ko‘p uchraydi, qon jigar orqali oqib o‘tishida 50 foiz insulinni insulinaza fermenti ta’sirida parchalaydi. Oqibatda qandli diabet kasalligi paydo bo‘ladi. Bunday odamlarda qonida glyukozani miqdori 300-800 mg% ortib ketadi. Langergans orolchalarining al’fa hujayralarida glyukagon hosil bo‘ladi va uglevodlar almashinuviga ta’sir ko‘rsatadi. qonda glyukozani miqdori kamayganda jigardagi glikogenni parchalaydi. Al’fa hujayralarda glyukagon hosil bo‘lishiga gipofizning oldingi bo‘laga ta’sir etadi.