Mustaqil ish Bajardi: Usmonova T. Qabul qildi: Sobirova N

Mustaqil ish

Bajardi: Usmonova T.

Qabul qildi: Sobirova N

Moyli efir urug’li xom ashyolarni tozalash, namlash, chaqish, ajratish va yanchish jarayonlarini nazorat qilishni o’rganish

Reja:

• 1.Efir moyli o’simliklar va ularning ahamiyati
• 2.Efir moylarini tayyorlash usullari
• 3.Moyli xom ashyolarni saqlash

1. MDH mamlakatlari efir moyli o‟simliklarni ekish va ulardan olinayotgan hosil jihatidan dunyo miqyosida yetakchi o‟rinni egallaydi. Hozirgi kunda efir moyli o‟simliklarni ekib yetishtirish umumiy ekin maydonlari 230 000 gektardan oshiqroqdir. Mamlakatimizda 1967 yili 39 nomda 1650 tonna efir moylari ishlab chiqarilgan bo‟lib, ulardan 400 dan ortiq xil parfyumeriya-kosmetika mollari va 60 dan ortiq turli xil xushbo‟y hidli sovunlar tayyorlangan. Mamlakatimizda tabiiy efir moylarini ishlab chiqarish bilan bir qatorda kimyoviy usul bilan xo‟shbo‟y hidli sintetik moddalar ham olinmoqda. Bu moddalarni sintez qilganda xomashyo manbai bo‟lib efir moylarining ba‟zi bir komponentlari; linalool, sitral, sitranellal, yevgenol, anetollar hamda asosan tabiiy o‟simlik qoldiqlaridan yuzaga kelgan toshko‟mir, neft, torflar hisoblanadi.
MDH mamlakatida sintetik moddalar ishlab chiqaradigan eng yirik korxona Kalujskiy kombinatidir. Bu korxona umumiy sintetik moddalarning 50 foizini ishlab chiqarish quvvatiga ega. Hozirgi vaqtda yiliga 150 nomdan iborat bo‟lgan 3000 tonna sintetik hidli modda olinib, u esa sanoatimizning ayrim tarmoqlarida foydalanilmoqda. Xalq xo‟jaligi turli tarmoqlarining efir moylariga bo‟lgan talabini qondirish uchun efir moylari olish texnikasini yanada mukammallashtirish hamda sintetik hidli moddalar ishlab chiqarish yaxshi yo‟lga qo‟yilgan bo‟lishiga qaramasdan, efir moylariga bo‟lgan ehtiyoj yanada oshib bormoqda.
2. Efir moylari yuqori konsentratsiyalangan, uchuvchi yog'lar bo'lib, ular lavanta va bibariya kabi aromatik (efir moyi) o'simliklardan olinadi. Sog'lom efir moylarini o'z ichiga olgan 700 ga yaqin turli xil o'simliklar mavjud va ularni olishning bir necha usullari mavjud. Efir moylarini olishning eng keng tarqalgan usuli distillashdir. Efir moylari qimmatga tushadi, ammo ularni uyda ko'p pul sarflamasdan osonlikcha distillashingiz mumkin
Xom-ashyolarni yig’ish
Majburiy tayyorgarlik bosqichi - o'simlik materiallarini yig'ish va sotib olish. Xushbo'y moyni deyarli har qanday xom ashyodan tayyorlash mumkin, ammo avval siz o'simlikning qaysi qismida xushbo'y moddalar eng ko'p to'planganligini aniqlab olishingiz kerak. Masalan, vodiyning may gullarida bu moddalarning atigi 0,04 foizi bor, hidi juda aniq, chinnigullar mevalarida esa 22 foiz.
Xom-ashyoni qanday quritish kerak
Siz xom ashyoni pechda yoki elektr quritgichda 30-40 daraja haroratda quritishingiz mumkin. Quritish jarayonida o'simliklar massaning yarmidan ko'pini yo'qotishini hisobga olish kerak.
Pishirish usullari
Uyda pishirilgan yog'lar tabiatda tabiiy yog'larga o'xshaydi, ular dorixonada sotiladi, ammo kamroq konsentratsiyalangan, shuning uchun ularni suyultirishsiz ishlatish mumkin. Aromatik moyni presslash, tozalash, distillash va infuziya orqali olinadi. 
Spin va distillash
Qo'shimcha xarajatlar va qo'shimcha tayyorgarlikni talab qilmaydigan xushbo'y moyni olishning eng oddiy va tezkor usuli bu spindir. Ushbu usul asosan sitrus va dengiz itshumurtidan moy olish uchun ishlatiladi. 
Tsitrus efir moyini olish
Distillash orqali moyni olish uchun urug'lar va mevalardan tashqari har qanday xom ashyo mos keladi. Efir moyini tayyorlashning ushbu usulining noqulayligi, moonshine o'xshash maxsus asbobdan foydalanish zarurati. Uyda bunday asbobdan foydalanib, siz farmatsevtik preparatlardan hech qanday kam bo'lmagan mahsulotni olishingiz mumkin.
Mahsulotni tayyorlash uchun bir nechta apelsin yoki limonning qobig'i maydalanadi, har qanday hidsiz tozalangan moy bilan to'ldiriladi. Aralashmani bir kun davomida pishirishga ruxsat berish kerak. Oldindan, kompozitsiyani bug 'hammomida 30 daqiqa davomida qo'yiladi, modda filtrlangandan so'ng, po'stini siqib chiqaradi.
3.Moyli urug‘larni saqlash ularni qayta ishlab, o‘simlik moylari ishlab chiqarishni texnologik sxemasidagi muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Moyli urug‘larni o‘ziga xos biologik xususiyatlari ularni saqlashda ma’lum qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Moy ishlab chiqarish korxonalariga kelayotgan urug‘lar har qanday tirik organizmlar singari nafas oladi va o‘z hayot faoliyatini saqlab qolgan bo‘ladi. Urug‘larni intensiv ravishda nafas olishi ularni buzilishiga olib kelishi mumkin. Saqlash jarayonida urug‘lar sifatini buzilishi urug‘lik materialning yo‘qotilishlariga, ular tarkibidagi moy miqdorining kamayishiga va bu moyni sifatini pasayishiga olib kelishi mumkin, bu esa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarni sayi-harakatlarini yo‘qqa chiqarishi mumkin. Moyli xom ashyo hosilini yig‘ib-terish muddatlari cheklangan bo‘lib, o‘rtacha 2...3 oyni tashkil etadi, shuning uchun moy ishlab chiqarish korxonalarini ishini yil davomida uzluksizligini taminlash uchun ular moyli xom ashyoni texnologik ishlov bergunga qadar uzoq vaqt saqlashlari zarur bo‘ladi. Shu maqsadda ham mazkur korxonalar tarkibida ko‘p miqdordagi moyli xom ashyoni saqlashga imkon beradigan elevatorlar, ya’ni saqlash omborlari bo‘lishi kerak.
Moyli urug‘lar sifatini hayotiy xossalariga ko‘ra baholash A.M.Goldovskiy bo‘yicha organizmlar holatini sinflash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Mazkur klassifikatsiyada modda almashinuvi intensivligi, assimiliyasiya va dissimiliyasiya jarayonlarini (moddalar almashinuvining parchalovchi va sintetik jarayonlar) intensivligining nisbati, shuningdek organizmni tashqi muhit faktorlarining ta’siriga javoban organizmlarni hayot faoliyatini o‘zgarishi kabi reaktivlik ko‘ratkichini hisobga oladi