Mundarija: I – bob. Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish

Kurs ishining hajmi: Mazkur kurs ishi 33 betdan iborat bo’lib, 2 ta bob, 4 ta punkt, kirish, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar qismidan iborat.

I – BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA ONA TILI O‘QITISH

1. 
   Boshlang'ich sinflarda ona tili o'qitish tarixidan
   

O‘zbek xalqi juda qadim zamonlardayoq ilm-fanga katta e’tibor bilan qaragan va uni rivojlantirishga harakat qilgan. Ibn Sino, Beruniy, al-Xorazmiy, Amir Tem ur, Ulug‘bek va boshqa ko‘plab allomalar ilm -fanni dunyoga tanitganlar. Ilm -m a’rifatga beqiyos hurm at bilan qaragan xalqimiz qanday qiyinchilik va to'siqlar bo'lm asin, o 'z farzandlarining savodli bo'lishini orzu qilganlar, ularini yoshligidanoq maktabga o'qishga berganlar. M aktabdor dom lalar o'z usullari va tajribalariga asoslanib bolalarga saboq berganlar.
Demak, O'zbekistonda o'qitishning o'ziga xos usullari mavjud bo'lgan va ular rivojlanib borgan. Bu jarayon silliq kechmagan, ba’zi xato va kamchiliklarga ham yo'l qo'yilgan. Chunonchi, XX asrning 20-yillarida maktabni rivojlantirishda juda jiddiy xatolarga yo'l qo'yildi. Kompleks dasturlarda ona tilini o'rganish tizimi buzildi: grammatik, orfografik ko'nikm alarga yetarli ahamiyat berilmadi. Savod o'rgatishda yaxlit so'z metodi tilning fonetik xususiyatlariga mos kelmadi, analitiksintetik ishlar ta ’m inlanmadi, puxta, to'g'ri yozuv masalalari uchun zamin yaratilmadi. Keyinchalik 1931-yil 5-sentabrda qabul qilingan „Boshlang'ich va o'rta maktab haqida“gi, 1932-yil 25-avgustda qabul qilingan „Boshlang'ich va o 'rta maktab o'quv dasturlari rejimi haqida“gi qarorlar yuqoridagi kabi yo'l qo'yilgan xato va kamchiliklami bartaraf qilishda va o'quv mashg'ulotlari tizimini ishlab chiqishda maktabga va o'qituvchilarga yordam berdi.
Tezlik bilan savod o'rgatishda analitiksintetik tovush metodi qayta tiklandi. Gram m atik, orfografik m ateriallarni izchil o'rgatishga, o'quvchilam ing har tom onlam a savodli bo'lib, m adaniy nutqni egallashlariga katta ahamiyat berila boshlandi. O'quvchilar va o'qituvchining o'quv m ehnatini tashkil etishning asosiy shakli bo'lgan dars metodikasi muvaffaqiyatli ishlana boshlandi. O'tgan asrning 50—70-yillari mobaynida boshlang'ich sinflarda ona tili o'qitish metodikasi sohasida anchagina qo'llanm alar yaratildi. Bu yillarda ona tili o'qitish metodikasi fan sifatida rivojlana boshladi, um um iy pedagogik, didaktik va psixologik xarakterdagi ilmiy tekshirishlarning natijalari ona tili o'qitish metodikasini takom illashtirish va yangi metodika yaratishga imkon berdi.
O'zbek tilshunosligi sohasidagi muvaffaqiyatlar ham tilni o'zlashtirish jarayoniga va metodikaning rivojlanishiga jiddiy yordam ko'rsatdi. Xuddi shuningdek, bu fanning rivojlanishiga o'qituvchilarning ommaviy ish tajribalarini o'rganish, um umlashtirish katta ijobiy ta’sir ko'rsatdi. O'sha davrdagi jurnallarda o'nlab metodik maqolalar bosilib chiqdi.
1955-yildan boshlab pedagogika institutlari qoshida boshlang'ich ta’lim o'qituvchilari tayyorlaydigan fakultetlar ochila boshlandi. Bu ham ona tili o'qitish metodikasining o'sishiga ijobiy ta’sir ko'rsatdi, ya’ni boshlang'ich sinf o'qituvchilarining umumiy va maxsus tayyorgarlik darajasi o'sdi. Institutlar qoshidagi kafedralarda ishlovchi ilmiy xodimlar metodik masalalarni chuqur, ilmiy asosda hal qilishga harakat qildilar. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq ona tili o'qitishga katta ahamiyat berila boshlandi.
Bunda 1989-yil 21-oktabrda “O‘zbek tiliga Davlat tili maqom ini berish haqida”gi qaror alohida o'rin tutadi. Ta’lim sohasidagi bu o'zgarishlar ona tili o'qitish m etodikasida ham bir qator imkoniyatlarni yuzaga keltirdi.
Bu yangiliklardan ko'plari m aktablarda amaliyotga tatbiq qilinmoqda, ba’zilari hozircha sinovdan o'tkazilm oqda. Sinov davrida, birinchidan, o'quvchiga, uning darsdagi va darsdan tashqari vaqtdagi o'quv mehnatiga, u duch kelayotgan qiyinchiliklarga, ko'nikm a-m alakalarini va rivojlanish qonuniyatlarini o'rganish metodikasiga ko'proq ahamiyat berilmoqda.
Ikkinchidan, ta ’lim jarayonida bolaning fikrlash qobiliyatini o'stirish, m ustaqilligini va o'quv ishlari jarayonidagi aqliy faolligini oshirish vazifalari hal qilinmoqda. Uchinchidan, mavjud ta’lim tizimidagi tekshirishlar bilan bir qatorda o'qitishning istiqboli haqidagi vazifalarni hal qilish maqsadida ham tekshirishlar olib borilmoqda. Shunday qilib, fan sifatida ona tili o'qitish metodikasining o'z predm eti, vazifasi, nazariy va ilmiy sohasi bo'lib, bir qator fanlar o'rtasida uning ma’lum o'rni bor. Bu fan ham boshqa fanlar kabi rivojlanib, taraqqiy etib bormoqda.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, ta’lim sohasida ham katta islohotlar amalga oshirildi. Jumladan, “Ta’lim to'g'risida”gi qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" qabul qilindi, “Davlat tili to'g'risida”gi qonun qaytadan ko'rib chiqildi, Davlat ta’lim standartlari ishlab chiqildi, ona tili dasturlari va darsliklari yangilandi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 13-maydagi “O'zbekiston Respublikasida umumiy o'rta ta’limni tashkil etish to'g‘risida"gi 203-sonli qarorida umumiy o'rta ta’lim ikki bosqichdan iborat qilib belgilandi:
1. Boshlang'ich ta’lim.
2. Umumiy о'rta ta’lim.
Respublikamizda umumiy o'rta ta’limning standard yaratildi. Unda boshlang'ich bosqich va umumiy o'rta ta’lim nihoyasida o'quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilim, ko'nikm a va malakalaming minimal darajasi belgilab berildi. Jumladan, 1—4-sinflarda o'quvchilar ona tili va o'qish predmetlaridan o'qish texnikasi, m atn m azm unini va o'zgalar fikrini anglash malakasi, fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi bo'yicha bilim, ko'nikm a va m alakalaming minimal darajasi belgilab berildi. Bu o'rinda ona tiliga katta vazifa yuklatildi: ona tili ta ’limiga o'quv fani sifatidagina emas, balki butun ta’lim tizimini uyushtiruvchi ta ’lim jarayoni sifatida qaraldi.
Ona tili bo'yicha minimal talablar uch parametrli standart o'lchovi orqali aks ettirildi: o'qish texnikasi, o'zgalar fikrini va matn m azm unini anglash, fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi. Bu talablarni amalda bajarish ta ’lim jarayoniga yangicha o'qitish texnologiyalarini tatbiq etishni taqozo qiladi. Hozirda o'quvchilarga bilim berish, bilimlarni oshirishda mustaqil ishlarni uyushtirish, bilimlarni hisobga olish kabi m etodik tavsiyalar tizimi ishlab chiqilm oqda, texnik vositalardan unum li foydalanish, gram m atik ta ’limiy o'yinlarni joriy etish keng tus olm oqda, ta’lim jarayonida test topshiriqlaridan, turli boshqotirma va jadvallardan keng foydalangan holda mashg'ulotlar uyushtirilmoqda. Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, ona tili o'quv fani sifatida shakllanib, rivojlanish ning murakkab yo'lini bosib o'tmoqda.

2.