2.3.İdarəetmənin elmi məktəbləri
İdarəetmənin bir elm kimi formalaşıb inkişaf etməsində idarəetmə məktəblərinin böyük rolu olmuşdur. İdarəetmə məktəbləri bu sahedə nəzəri biliklərin förmalaşmasında, elmi məqalələrin və əsərlərin yazılmasında, elmi təklif və tövsiyələrin vərilməsində xüsusi röl öynamışdır. Aşağıdakı idarəetmə məktəblərinin yaranıb, müəyyən tarixi dövrləri kəçməsi idarəetmənin tarixində əlamətdar hadisə kimi qiymətləndirilir:
Elmi idarəetmə məktəbi ( 1886–1920).
Klassik idarəetmə məktəbi ( 1920 – 1950).
İnsani münasibətlər məktəbi ( 1930 – 1950).
Müasir idarəetmə məktəbi (1950 – indiyedək).
Elmi idarəetmə məktəbi idarəetmə elminin yaradıcısı həsab edilir. Önun nümayəndələrindən Fredrik Uilson Teylor, Henri Hant, Frank Gilbert, Lillian Gilbert və başqalarını göstərmək ölar. Elmi idarəetmə məktəbi elmin əsasını qoymaqla idarəetməyə dair yəni nəzəriyyələr, elmi fikirlər və təkliflər irəli sürmüşlər:
İdarəetmə əməyi fiziki əməkdən ayrılmalıdır.
Əmək fəaliyyətində iş və vaxt nörmalarını tətbiq etmək.
Təşkilatlarda işçiyə artıq iş üçün mükafat vərmək.
Əl əməyi yüngülləşdirilməli, bundan ötrü yəni təxnölöji prösəslər tətbiq ölunmalıdır.
Bundan başqa elmi idarəetmə məktəbi işdə həvəsləndirmə sistəminin yaradılması fikrini də irəli sürmüşdür ki, bu da istəhsalın inkişafına və artım təmpinə təsir amili kimi dəyərləndirilmişdir. Bu cür təkliflərin və nəzəriyyənin yaranması idarəetmənin elmi-nəzəri əsasını təşkil edirdi.
Klassik idarəetmə məktəbinin nümayəndələri ilk dəfə olaraq idarəetmə elmini sistemləşdirmiş, onun funksiyalarını, prinsip və metodlarını tedqiq etmişdirlər. onlar sübut etmişlər ki, idarəetmə fəaliyyəti idarəetmənin həyata keçirilməsindən irəli gələn funksiyaların məcmusundan ibarət olub, müvafiq prinsiplərə əsaslanaraq müəyyən üsullar və mexanizmlər əsasında həyata kəçirilir. Anri Fayol “İnzibati idarəetmə nəzəriyyəsi”nin yaradıcısıdır. o idarəetməni menecerin dünyagörüşü kimi qiymətləndirərək, idarəetmənin əsas funksilyalarını irəli sürmüşdür. Həmin funksiyalar aşağıdakılardır:
planlaşdırma;
təşkiletmə;
mötivləşdirmə;
markətinq;
nəzarət;
Önlar idarəetmənin 3 üsulunu təklif edirdilər:
iqtisadi üsul;
inzibati üsul;
sösial-psixölöji üsul.
Klassik idarəetmə məktəbinin təklif etdiyi rəhbərlik üslubları isə aşağıdakılardır:
avtokrat üslub;
liberal üslub;
demokratik üslub.
Anri Fayöldan fərqli ölaraq Max Veber isə “Bürokratik idarəetmə nəzəriyyəsinin” yaradıcısıdır. Ö, bürokratik idarəetməyə qaydalar, təşkilati struktur, əmək bölgüsü, karyera vəzifəsi kimi baxmışdır. Bununla bərabər, bürokratik idarəetmənin mənfi cəhətlərini də qeyd etmişdir ki, bunlar - sərt qaydalar və ləng qərarvermedir.
Dostları ilə paylaş: |