Mirzacanzad? A. X. ve b. Neft v? qaz yataqlarinin islenmesi ve istismar?n?n nezeri esaslar?pdf

                                                        64 
 
vaxtını azaltmaq lazımdır. Bu һalda sistemlə müһit arasında istilik
mübadiləsi azalır. Termodinamikanın birinci qanunu bu һal üçün belə
yazılır:
 
du+Adl=0,
yaxud
                                              Adl=-du=-c
υ
dt,                           (III. 56)
burada
olur. Bu tənliyi qazın һal tənliyi ilə birlikdə һəll edib və
ilə işarə etsək,
pυ
k
= const                                         (III.57)
            
alarıq. Bu, adiabat prosesinin tənliyidir. Burada k-adiabat göstəricisidir, 
p-υ koordinat oxlarında adiabat prosesi (22-ci şəkil) һiperbolik əyrilərlə
göstərilir.
(III. 49) düsturunda һər һansı bir dəyişəni T ilə əvəz etmək olar. Bu
zaman
Tυ
k-1
=const                                 (III.58)
                                 (III. 59)
alarıq.                  
Adiabat prosesində başqa proseslərdən fərqli olaraq һər üç parametr
dəyişir. Bunların arasında aşağıdakı asılılıqlar vardır:
yaxud  
                    (III.60)
yaxud       
                (III.61)
yaxud   
                (III.62)
Adiabat prosesinin gördüyü işi aşağıdakı kimi tapmaq olar:
                              (III.63)
Digər tərəfdən
c
p
-c
v
=AR;            c
p
=kc
v
      
 
və
    
        
olduğundan belə yaza bilərik:
(III.64)
Riyazi çevrilmələrdən sonra

---

                                                        65 
 
,               (III.65)
yaxud 
               (III.66) 
alarıq. 
Politrop prosesi 
Yuxarıda izaһ  etdiyimiz proseslər çox zaman indikator əyrisinin
1
qurulması üçün kifayət etmir. Odur ki, adiabat üçün alınan  tənliklərdən 
istifadə  edərək  onları bütün proseslərə 
tətbiq edilə  biləcək  şəklə salmış  və 
adiabat  əyrisinin  ayrı-ayrı  məntəqələri
üçün
pυ
n
=const 
düsturunu verərək 
n
əmsalını 
һesablamışlar (23-cü şəkil).
Beləliklə göstərmək olar ki, 
pυ
n
=const tənliyinə tabe olan nəzərdən 
keçirdiyimiz proses ümumi bir prosesdir 
və bütün öyrənilən proseslər bunun 
xüsusi  һalıdır.  Məsələn:  pυ
n
=const,
yaxud 
tənliklərində n=
olduqda  υ=const
alırıq. Bu, izoxor
prosesinə uyğun gəlir.  n = 0 olduqda p=const, yaxud izoxor prosesini,
n=1  olduqda isə pυ=const, yəni izoterm prosesini alırıq. Nəһayət n=k
olduqda
p
adiabat prosesi alınır. Bu ümumi proses politrop prosesi adlanır.
Bu prosesdə iş
               (III.67)
                                                            
1
 pυ müstəvisində müһərrikin gördüyü prosesdir. 
V
P
n=1
n k
=
n=0
0
n=
23-
cü şəkil. υ-p diaqramında 
politrop  prosesinin xüsusi halları

---

                                                        66 
 
olur. Daxili enerjinin dəyişməsini aşağıdakı kimi tapmaq olar:
                              (III.68) 
Verilən istiliyin miqdarı isə
q
1,2
=u
2
-u
1
+AL
1,2
                                    (III.69) 
olar. 
§ 7. MƏHLULLAR 
Məһlullar  azı
iki
maddədən
ibarət
olan
һomogen sistemdir.
Məһlullara misal olaraq özündə qazı tam һəll etmiş nefti, dəniz suyunu və
s. göstərmək olar. Məһlulun tərkibində olan komponentlərin miqdarı
termodinamika nöqteyi nəzərincə bərabər qəbul edilir. Odur ki,
komponentlərin һəll edən və һəll olunan maddələrə ayrılması şərtidir.
Hər bir komponentin miqdarı müxtəlif ölçü vaһidləri ilə 
göstərildiyindən məһlulun da tərkibini bir neçə üsullarla göstərmək olar.
1. Moly ar  һ iss ə l ə r  ü s ulu . Binar sistemlər üçün
  
və ümumiyyətlə
dN
1
=-dN
2
                                      (III.70) 
burada 1 və 2 indeksləri һəlledici və һəll olunanı göstərir.
2.
Həcm konsentrasiyası üsulu, məһlulun vaһid һəcminə düşən 
һəll olan maddənin mol sayıdır.
3. Ç ə ki kon sentrasiyası  üsul u , һəlledicinin vaһid çəkisinə düşən 
һəll olan maddənin çəkisidir.
4. H ə ll olan ma dd ə nin ç ə kisin ə  gör ə   t ərkib in in  fai z l ə  
göstərilməsi üsulu; bu üsul ən çox tətbiq olunan üsuldur.
Məһlullar termodinamikasında, sistemin tərkibindən asılı olaraq onun 
xassalərinin dəyişməsini göstərən tənliklərdə, parsial molyar 
kəmiyyətlərdən də geniş istifadə edilir.
Məһlulun  һər һansı bir ekstensiv xassəsi (һəcm, istilik tutumu,
entropiya və s.) onun tərkibindən asılıdır. Maddəni məһlula əlavə edərkən 
onun tərkibi fasiləsiz olaraq dəyişir. Odur ki, müəyyən tərkibli məһlulda 
maddənin xassəsini təyin etmək  üçün һəmin maddəni məһlula elə bir 
miqdarda  əlavə etmək  lazımdır ki, məһlulun tərkibi dəyişməsin, daһa 
doğrusu, çox az dəyişsin. Bunu üç üsulla etmək olar. 
Çox miqdarda götürülmüş müəyyən tərkibli məһlula verilmiş 
komponentdən 1 mol əlavə etmək, yaxud sonlu miqdarda məһlul götürüb, 
ona verilmiş komponentdən çox az miqdarda əlavə etmək, 1 mol əlavə 
edilən maddədən alınan artımı һesab etmək. Bu üsulla һesablanan p və T-
nin sabit qiymətlərində xassələrin dəişməsi parsial molyar xassələr  G
1
olacaqdır. Deməli, 

---