Milliy ideologiya



Yüklə 0,58 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə33/39
tarix26.09.2018
ölçüsü0,58 Mb.
#70538
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   39

 

70 


shig`isi    boyinsha  parsi,  Iraktin`    Kufa  qalasinda    tuwilg`an.    Ol  sha`riyat  huqiqlarin  sistemalastirg`an,  

ma`slelerdi  sheshiwdi    qiyasti    salistiriwdi    qollang`an.  Olardi  sheshiwde    Quran  ka`rim,  payg`ambar  

su`nnetleri  ha`dislerdi, onnan keyin qiyalawdi, aqirinda ijmoni  qollang`an. 

Ijmo`-arab  tilinen  awdarg`anda  ma`nisi  birdemlik  degendi  bildiredi)    birdemlik    pen  qabil  etilgen 

qarar, diniy ja`ma`a`nin`  birden bir pikiri  Qurani Ka`rim ha`m ha`disler aniq  krsetpe  bermegen huqiqiy 

ma`seleleni  sheshiwde    diniy  huqiqtin`    birden  bir    pikirge  kelgen  halda  hu`kim    shiariwi  ruxsat  beriwi  

A`ne usi jol menen  juwmaq  ha`m hu`kimlerdi  musilman ja`ma`a`ti ushin  maquliraq  ha`m  pidayiliraq  

qabil etiw qag`iydalarin islep shiqqan.  Jergilikli  huquq, normalar hm a`detlerdi sha`riyat penen kelisimge  

keltirip qollaniwdi  engizgen. 

Xanafiya  mazhabi  Siriya, Tu`rkiya, Maverennahr, Pakistan, Hindistan, Bangladesh ha`m basqa  da 

ma`mleketlerde ken` tarqalg`an. 

Ma`likiya    mazhabinin`  tiykarin  saliwshi      Imam  Abu    Abdullah  Ma`lik  ibn    Onas  (713-793) 

Madinada  tuwilg`an.      Bul  mazhab    huqiqiy  Qurani  Ka`rim  ha`m  Ha`dislerden    aqilg`a    tiykarlang`an  

halda    tu`sindiriwge    qarsi  shiqqan.  Muhammed    alahissalam    da`wirindegi    da`stu`rlerdi  Ha`dis  

ta`repdarlarin jaqlag`an.  Imam Ma`lik  o`mirinin`  aqirinda asketlikte jasag`an.  Ma`likiya Liviya, Tunis,  

Izrail, Ispaniya,  Mavritaniya, Nigeriya, Tunis, Sudan ha`m basqa ma`mleketlerde  tarqalg`an.  

Shofiyya mazhabinin` tiykarin saliwshi  Abu Abdullah Muhammed ibn Abudllah Ahmad ibn Hanbal  

ash-Shaybaniy (780-855) Bag`datta tuwilg`an.  Hanbaliya huqiq sistemasinin`  ku`ta`  tarlig`i, ha`r qanday   

ko`rinistegi  jan`aliqlarg`a,  diniy  ma`seleler  tuwrali    erkin  pikir    ju`rgiziwge    qarsilig`i,    shriyat 

normalarina  qatan`, hesh bir o`zgerissiz  a`mel qiliwi  menen ajiralip turadi. Bul mazhabta  Quran ha`m  

Ha`dislerdi erkin tu`sindiriwge  uriniwlar qaralanadi, sonin` ushin ol ken`  tarqalmag`an. 

Diniy    huquq  ha`m  Ha`distaniw  alti  tomliq  «Musnad»  shig`armasi    bar.  Hanbaliya  Saud 

Arabstannin`  basqa ma`mleketlerde kem  ushirasadi. 

Shialiktegi    Jafariya    mazhabinin`    tiykarin  saliwshi  Imam  Ja`far  as    Sadiq  (700-765)  

payg`ambarimizdin`    jiyeni    ha`m  ku`yeu    balasi    ha`zireti  A`liy  ha`m    qizlari    Fatimanin`    ekinshi  uli 

Imam  Xusayinnin`  a`wladi.    Tiykarinda  bul  sistema    bir  qatar  ilahiyatshilar  ta`repinen    IX-X  a`sirlerde  

islep  shig`ilg`an  bolip,    bunda  Imam    Ja`fardin`    derlik  xizmeti  bolmag`an.  Sog`an  qaramastan    usilay 

ataladi.    XVI  a`sirde    Iranda,  keyin  Irak,  Sudanda  tarqalg`an.    Ha`zirgi  ku`nde  Iran    ha`m  irakta  

tarqalg`an. 

O`zbekstan  ha`mbasqa  da  Orayliq  Aziya  ma`mleketleri  xaliqlari  Imam  Ag`zam    Abu    Xanafiya  

mazhabina  a`mel qiladi. 

Islamnin`  tiykarg`i  nizam  qag`iydalari. 

Islam    dinine  kiriw,    musilman  boliw    eki    kaliymani    keltiriwden    baslanadi  1)    Kalimani    tavhid  

«La    ilaha  illhu    Muhammadur  rasululloh»    (Allatadan  basqa  hesh    bir    ilah-quday    joq,  Muhammed 

Allanin`  elshisi); 

2) Kalimai   shahodat  «Ashhadu an la ilaha  illalahu va  ashhadu   anna  Muhammadan  a`bduxu  va 

rasuluhu»  (Guwaliq    bermenkim,  bir    Alladan  basqa  ilah    joqdur  ha`m  ja`ne    guwaliq    beremenkim, 

a`lbette Muhammed Allanin` bendesi ha`m bendedlerdi tuwri jolg`a saliw ushin jibergen elshisidur). Bul 

musilmanshiliqtin` bes parizinin` birinshisi. 

Bunnan basqa islam dininde to`mendegi na`rselerge iyman keltiriledi: Perishtelerge iyman keltiriw. 

Perishteler nurdan jaratilg`an bolip, Allanin` buyrig`in so`zsiz orinlap, a`mirinen shiqpaytug`in bendeleri. 

Perishtelerdin` sani ten` jalg`iz Allag`a ayan, olardin` en` belgilileri: Ha`zireti Ja`breyil alayhissalam Alla 

a`mirin, so`zin payg`ambarlarg`a jetkerip beriwshi, ma`kan jetinshi aspan. 

Ha`zireti A`zereyli alayhssalam-janizatlardin` janin aliwshi, ma`kani to`ritinshi aspan. 




 

71 


Ha`zireti  Mikanl  alayhsalam  pu`tkil  janzatlar  ha`m  maqluqlardi  irisqilandiriwshi,  jamg`ir  ha`m  qar  

perishtesi  ma`kani  to`rtinshi aspan 

Ha`zireti  Isrofil-qiyamet ku`ni sirnay  shaliwshi, ma`kani to`rtinshi aspan  

Dardayil- ay, ku`n. Juldiz perishtesi. 

Zukayil-qiyamet ku`ni xalayiqtin`  sawap-gu`nalarin ta`rezige tartip ko`riwshi  perishte  

Axrayil-barliq  okean,  ten`iz, da`r`ya,  bulaq, ko`ller perishtesi  

 Ma`lik 

 jeti dozaq  perishtesi  



Rizvan 

 segiz ja`nnet perishtesi  



Mu`n`kir 

 Na`nkir 



 insan o`lgennen keyin oni   go`rde  jatirg`anin`da soraw  qiliwshi perishteler 

Zobaniya 

 dozaq  gu`zetiwshi  



Quran ha`m ha`dislerde perishteler tuwrali ku`ta`  ko`p jerlerde aytilg`an, sonin`  ushin  da olarg`a 

iseniw  iymannin` sha`rtlerinin` biri. 

Ilahiy  kitaplarg`a  iyman keltiriw. Allataala Muhammed  alayhissalamg`a  Qurandi  jibergenindey 

basqa    payg`ambarlarg`a    da  kitaplar  tu`sirgen.  Olardan  bizge    ma`lim  bolg`anlari  Ibrahim  payg`ambar 

«Betleri»  Muwsag`a  «Tawrat»,  Dawit    payg`ambarg`a  «Zabur»,  Iysa    payg`ambarg`a  «Injil»  kitaplari. 

Olardan basqa  payg`ambarlarg`a  jiberilogen kitaplar tuwrali Quran ha`m ha`dislerde xabar  berilmegen. 

Joqarida    atalg`an  kitaplar  Allatala  ta`repinen  jiberilgen  dep  ta`n    aling`anlig`i  sebepli  de  olarg`a  iseniw 

iymannin`  sha`rtlerinen esaplanadi. Islam  ta`liymatina go`re,  aldin`g`i  ilahiy kitaplar buzilipp ketkenligi 

sebepli Quran  olardin`  ta`liymatin tiklep kelgen. 

Payg`ambarlardin`    haqlig`ina  iyman  keltiriw  Allataala  adamlarg`a  tuwri    jol  ko`rsetiw  ushin  

payg`ambarlardi  jibergen.  Barliq    payg`ambarlar  shinjirdin`    buwinlari  siyaqli.  Quranda  25 

payg`ambardin`  atlari atap o`tilgen, Ha`dislerde  payg`ambarlardin`  uliwmaydan  sani 124 min`  ekenligi 

byan etiledi. Musilmanlar ushin olardan Quranda  atap   o`tilgen  ha`m atap o`tilmegenlerinin`  barlig`ina 

iyman keltiriw sha`rt. 

Aqiret ku`nge  iseniw. Du`n`yanin`  baslaniwi bolg`ani kibi, onin`  aqiri da bar.  Islam ta`liymatina  

go`re,  bul  du`n`ya    sipaw  maydani  bolip  tabiladi.    Bul    du`n`yada    qiling`an  sawap  isler  ushin  siyliq,  

gu`na  isleri  ushin  jaza  beriletug`in    aqiret    o`mir  bar.    Islam  ta`liymatina  go`re,  bul  du`n`ya    sinaw  

maydan  bolip  tabiladi.  Bul  du`n`yada    qiling`an  sawap  isler  ushin  siyliq,    gu`na  isler  ushin  jaza 

beriletug`in  aqiret    o`mir  bar.  Qiyamet  ku`nge    ha`m  aqiret    o`mirge    iseniw    islamnin`    tiykarg`i  

ideyalarinin` biri. 

Islam  ta`liymatina    go`re,  bul  du`n`yadag`i    isleri    ushn    jaza  alatug`nlar  dozaqqa  tu`sedi.      Ol  jeti 

qabattan  ibarat.  Xoviya,  Lazo,  Saqar,  Sa`kir,    Jahannem  Sijjin,  Xutama,  Sawap  isleri  ushin  adamlar 

beyishke  baradi.  Beyish  segiz    qabat,  ha`r  bir  qabatinin`  ati  bar    ha`m  hr  biri  o`zine  ta`n  na`rselerden 

islengen.  Birinshi    qabat  «Dor  us-salom  qiziljaquttan,  ekinshi  qabat  «Dor  ul-xuld»  gu`misten,  u`shinshi 

qabat  «Janna tun-na`im» zumratdan, to`rtinshi qabat «Jannat ul-a`din» laldan, besinshi qabat «Jannat ul-

ma`no»  nurdan,  altinshi  qabat  «Jannat  dor    ul-jalol»  zubarjattan,  jetinshi    qabat  «Jannat  ul  firdavs» 

gawxardan, segizinshi  qabat «Jannat ul fizzo» altinnan jaratilg`an. 

Ta`g`dirge  - jaqsiliq  penen jamanliqtin`  Alladan ekenligiine iseniw. Joqarida aytip  o`tilgenindey, 

islamnin`    ma`nisi  «boysiniw,  itaat  etiw»,  «o`zin    tapsiriw».  Usig`an  baylanisli    insan  o`mirinde  ju`z 

beretug`in barliq  jaqsi-jaman  islerdi o`zi ushin  Allataala ta`repinen belgilengen sinaw ha`m imtixan dep  

biliwi  lazim.  Jaqsiliqloarg`a    shu`kir  qiliwi,  qiyinshiliq  ha`m  sinawlarg`a    sabir    qiliwi  iymannin` 

sha`rtlerinin` biri. 




Yüklə 0,58 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   39




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə