1.Klimovich L.İ. Kniga o Korane. Ego proisxojdenii i mifologii. M. 1986.
2. Kollingvud.R.DJ. İdeya istorii, Avtobiografiya. M. 1980
3. Liviy Tit. İstoriya Rima v 3 –x tomax.M.1989-1994
4. Lokk. Dj. İzbrannıe proizvedenie v 2-x tomax. M 1960.
1 S. DU’NYa HA’M İNSANNIN’ ORTA A’SİRDEGİ TU’SİNİKLERİ.
Orta a’sir tariyxı filosofiyası xronologiyalıq jaqtan Rim imperiyasının’ qulaw
da’wiri (V a’sir) h’a’m XIV - XV a’sirdegi kapitalistlik qatnasıqlardın’ da’slepki
formalarının’ payda bolg’an da’wirine shekem o’z ishine aladı. A’yyemgi kulshılıq
ja’mietinin’ qulawı tariyx filosofiyasındag’ı antik filosofiyası miyrasları o’z
a’h’miyetin joyıtıp, XII a’sirdin’ ekinshi yarımınan baslap Batıs Evropada diniy
ideologiya u’stemlik etiwshi ta’liymatqa aylandı. Og’an sebep Evropada Xristian
diniy ta’liymatının’ (Rim imperiyasında Katolitsizm, Vizantiyada pravoslav h’a’m
protestanttizm) diniy ta’liymatları payda bolsa, aldıng’ı Aziyada Arab h’a’m Arab
tilles ellerde musılman diniy teologiyası u’stemlik etti.
Mektepte bilim beriw, ag’artıwshılıq shirkew qolına o’tti. Ta’biyat du’nya
h’a’m insan h’aqqındag’ı barlıq tu’sinikler tiykarında diniy dogmatikalıq ideyalar
orın aldı.
XII a’sirdin’ ortalarınan baslap mekteplerdin’ (xasılzadalar h’a’m ……………)
rawajlanıwı, da’slepki universitetlerge (İtaliyada, Angliyada, Chexiyada, Frantsiyada)
tiykar salınıwı, shirkew sho’lkeminin’ qatnasıwında diniy dogmatikalıq isenimlerdi
filosofiyalıq jaqtan tiykarlap beriwdi wazıypa etip qoydı. Orta a’sir filosofiyası diniy
ta’liymattın’ xızmetine aylandı.
5 – TEMA: İSLAM TEOLOGİYaSI HA’M TARİYX FİLOSOFİYaSI
2 s lektsiya 4 s a’meliy.
JOBASI:
1. İslam dininin’ payda bolıwı. Musılman tariyxı teologiyasının’ tu’sindiriw
o’zgeshelikleri. Du’nya h’a’m insannın’ rawajlanıwı
2. Kuran a’lem, du’nya, jer, ta’biyat h’aqqında musılman ta’liymatı
3. İnsaniyat tariyxı h’aqqında
4. Musılman tariyxtanıwının’ tu’sindiriw o’zgeshelikleri
5. Abu Nasr Farabiydin’ ja’mietlik siyasiy ko’z qarasları
6. İbn Xaldun h’a’m onın’ ja’mietlik rawajlanıw teoriyası.
A’DEBİYaTLAR DİZİMİ:
1.TİYKARG’I A’DEBİYaTLAR:
1. Karimov İ.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli.. Toshkent,
Wzbekiston, 1992.
2. Karimov İ.A. Wzbekistonning siёsiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy
tamoillari. Toshkent, Wzbekiston, 1995.
3. Karimov İ.A. Wzbekiston Milliy istiqlol, iqtisod, siёsat, mafkura. T., 1996
4. Karimov İ.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yuq T., „Sharq„ 1998
5. Karimov İ.A. Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi. T. 1998
6. Karimov İ.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalk millatni-millat qilishga xizmat
etsin. «Tafakkur» jurnal bosh muxarrirning savollariga javoblar T. «Wzbekiston»
1998
7. Karimov İ.A. Yuksak manaviyat engilmas kuch. T.Manaviyat. 2008. 176 b
8. Klimovich L.İ. Kniga o Korane. Ego proisxojdenii i mifologii. M. 1986.
9. Kollingvud.R.DJ. İdeya istorii, Avtobiografiya. M. 1980
10. Piotrovskiy M.B. Koranicheskie skazaniya. M. 1991.
II- QOSIMShA A’DEBİYaTLAR:
1. İbn – Xaldun. Prolegomeonı k «Knige pouchitelnıx primerov k divanu soobsheniy
o dnyax arabov, persov i berberov i ix sovremennikov obladayushix vlastyu velikix
razmerov». V kn. İgnatenko A.A., İbn – Xaldun. M. 1980.
2. Ortega-i-Gasset X.Degumanizatsiya iskusstva i drugie rabotı. M. 1991.
3. Farabi sotsialno-etnicheskie traktatı. Alma-Ata. 1973.
4. Shpenger O. Zakat Evropı. Ocherki morfologii mirovoy istorii. Tom.1. Getshalt i
istoriya. M. 1993;
Du’nyadag’ı 3 jer ju’zlik dinlerdin’ bir sıpatında İslam dini bizin’ eramızdın’
VII a’sirinin’ basında Arab yarım atawında payda boldı İslam dininin’ payda
bolıwına Arablarda klasslıq ja’miyettin’ h’a’m ma’mleketlerdin’ qaliplesiwge sebep
bolg’an. Arablardın’ VII a’sir basında patriarxal – obshinalıq du’zim basqıshınan
klasslıq ja’mietke o’tken da’wiri boldı. Qa’wimlik bo’lshekleniwdi saplastırıw
jolında bir ma’mleketke birlesiw za’ru’rligi payda boldı.
İslam dininin’ payda bolıwının’ ideyalıq deregi İudaizm boldı. Arabiyada
İudaizmnin’ bas orayı Yemen qalası, sonday-aq Yasrib (Medina) qalası boldı.
İudaizm ta’liymatın taratıwshı Evreylerdin’ iri u’sh qa’wimi usı qalalarda
jasaydı. Eski diniy kitaplarda Muxamedte burıng’ı paygambarlar qatarında orın
alg’an. İslam diniy ta’liymatının’ qa’liplesiwinde Xristian dini de a’h’miyetli ta’sir
etedi.
VII a’sirge shekem Arablarda xristian dini qabıl etilgen edi.
Muxammedten burıng’ı paygambarlar qatarında Xristian dininin’ tiykarın
salıwshı İusus Xristostın’ atı İysa paygambar atı menen tilge alınadı.
Solay etip islam dinine isenimine Arabiyada iudeyler menen xristianlardan
tısqarı XANİFLER dep atalg’an monoteistler jeke o’zin toparı jasag’an edi. Usı eski
topardan yag’nıy iudaizmnin’ h’a’m xristianlıqtın’ Kvintessentsiyasın ma’nisin qabıl
etiw jolı menen Arab jerlerinde islamnan burıng’ı Xanifizm diniy h’a’reketi payda
boldı.
Xanifler – jergilikli h’a’m qa’wimlilik qudaylarg’a qarsı shıg’ıp, ko’p
qudaylıqqa sıyınıwdı bir qudaylıq penen almastırıwdı talap etti. Yag’nıy xanifizm
İslamnın’ payda bolıwının’ da’slepki basqıshı boldı. Muxamedtin’ o’zi de xanifiyashı
h’a’reketke qosıladı. Xanifler qudayı – Raxman quranda musılman qudayı Allanın’
ismi sıpatında aytıladı.
İudaizmnin’ xristianlıqtan h’a’m xanifizmnen tısqarı İslam dini ta’liymatına
o’zine shekemgi arablardın’ Budda diniy formalarına sıyınıwı olardan fetishizm,
magiya, anemizm, totemizm, ata babalarg’a sıyınıw sıyaqlı diniy tu’siniklerdin’
da’slepki formaları jasap kelgen.
Mekka qalasında jasawshı Kureysh qa’wimleri ushın qara tasqa endirilgen
quday Alla- (Al - İlax) boldı.
Arab qa’wimlerin siyasiy jaqtan oraylastırıw h’a’m kuraysh qa’wimleri
qu’diretinin’ o’siwi na’tiyjesinde Kureyshlerdin’ qudayı Alla kaaba da diniy
u’stemlikti iyeleydi. Son’ınan barlıq musılmanlardın’ birden bir qudayı bolıp qaladı.
Dostları ilə paylaş: |