70
obyektlərini və nəqliyyat vasitələrini tamamilə dayandırsaq belə, şəhərlərin
ekologiyasını sağlamlaşdırmaq tezliklə mümkün olmayacaqdır. Çünki torpağın
yığılıb qalmış neft məhsullarından qızmar günəşli günlərdə havaya külli
miqdarda ziyanlı karbohidrogen qazları buxarlanır. Hesablamalar göstərmişdir
ki, 300 qram benzin buxarlandıqda 200 kubmetr həcmində havanı zəhərləyir.
Məlumdur ki, kimyəvi tərkibin zənginiliyinə və kükürdün azlığına görə
Azərbaycan neftinin əvəzi yoxdur. Belə ki, ondan yüksək keyfiyyətli motor
yanacağı və sürtkü yağları, həmçinin müxtəlif çeşidli neft-kimya məhsulları
almaq asandır, onun emalı zamanı ətraf mühitə atılan zəhərli maddələrin
miqdarı az olur. Yeri gəlmişkən, onu da qeyd etmək lazımdır ki, kinci Dünya
Müharibəsi illərində ən yüksək oktanlı benzin əsasən Azərbaycan neftindən
alınırdı. Haqlı olaraq qeyd olunur ki, ötən müddətdə biz yerimizdə saymışıq.
Başqa ölkələr isə yeni texnologiya tətbiq etməklə yanacağın keyfiyyətini xeyli
yaxşılaşdırmışdır. ndi neft çıxarılan xarici ölkələrin əksəriyyətində benzinin
oktan ədədi 91-dən aşağı deyildir. Yaxın illərdə bu rəqəm ən azı 95 olacaqdır.
Həmin ölkələrdə çoxdandır ki, yanacaqlara qurğunun əsasında sintez edilmiş və
canlı aləm üçün olduqca ziyanlı sayılan etil mayesi qatılmır.
Bizdə isə hələlik benzinin tələb edilən oktan ədədi etil mayesinin
hesabına əldə olur. Məhz bu etil mayesi ətraf mühiti ciddi surətdə zəhərləyir,
canlı aləmə bəlalar gətirir. Məsələn, Şotlandiya alimləri 154 uşağı müayinə
edərək belə nəticəyə gəlmişlər ki, onların yarısı normal inkişaf edir, qalanlarının
inkişafı isə tomozlanmışdır və bu uşaqların ağıldan kəmliyinin səbəbi qanda
qurğuşunun zəngiliyidir. Buna görə etil mayesindən istifadə edilməsi qadağan
olunmalıdır. Xarici ölkələrin əksəriyyətində həmin addım çoxdan atılmışdır.
Zəhərli benzin istehsalı respublikamıza böyük ziyan vurmaqla yanaşı,
keyfiyyətli neftimizin dəyərini də aşağı salır. Beləliklə, motor yanacaqlarımız və
sürtkü yağlarımız dünya standartlarından xeyli geri qalır və dünya bazarına yol
tapa bilmir. Məhz belə olub ki, xarici юлкяляр биздян йанажаг вя сцрткц йаğы
дейил, хам нефт алмаг истяйирляр.
71
Хязяр дянизиня ахыдылан нефт, сянайе сулары, канализасийалар Хязяри,
демяк олар ки, йарарсыз щала салыр. Мясялян, 1970-жи илдя Хязяр дянизиня
ахыдылан чиркабын щяжми 50 мин тондан бир гядяр чох идися, щямин эюстярижи
артыб 2009-жи илдя 100 мин тондан артыг олмушдур. Щазырда Азярбайжанда
шящярляр цзря atmosfer tullantılarının 2,1 %-и Минэячевирин, 4,5%-и Ширванын
пайына дцшцр. Лакин,ятраф мцщитя атылан сянайе туллантыларынын тямизлянмяси
иши республикада pис тяшкил едилмишдир. Йалныз ону демяк кифайятдир ки, сон
мялумата эюря, Азярбайжанда атмосфери чиркляндирян 22,3 мин мянбядян
анжаг 8,8 мини вя йа 39,6 %-и тямизляйижи гурэуларла тяжщиз олунмушдцр. Бу
рягям айры-айры сянайе мцяссисяляриндя 27-69 % арасында дяйишир.
Мцшащидяляр эюстярмишдир ки, газтямизляйижи гурğуларын 20%-и сямяряли дейил,
йа да садяжя олараг ишлямир. Мялумат верилир ки, газтямизляйижи гурğуларла
Ширван 43%, Минэячевир ися 54% тяжщиз олунмушдур.Бу рягямляр ися чох
кичикдир вя щеч вахт мягбул сайыла билмяз.
Азярбайжан мцстягилик ялдя етдикдян сонра онун ири шящяриндя истещсал
сащяляринин инкиşаф етдирилмяси нязярдя тутулур. Бу шящərляр арасында
Минэячевири, Ширваны, Yевлахы вя с. эöстярмяк олар. Лакин,йени истещсал
мцяссисяляри йарадылан заман ятраф мцщитин горунмасы öн плана чякилмялидир.
Гейд олунур ки, щал-щазырда Минэячевирдя туллантыларын 91,2 %-и
електрик стансийаларынын, Ширванда ися ятраф мцщитя атылан туллантыларын 78%-и
«Ширваннефт» нефтгазчыхарма идарясинин цзяриня дцшцр. Бунлардан башга, сон
иллярдя Минэячевир вя Ширванда йени енеръи блокларынын ишя салынмасы, йанажаг
кими кцкцрдлц мазутдан истифадя едилмяси нятижясиндя атмосфери зящярляйян
маддяляр uйğун олараг 44 вя 12 мин тон артмышдыр. Бцтцн бунлар няинки
щямин шящярлярин ятраф мцщитини чиркляндирир, щятта щямин яразилярдя кянд
тясяррцфатына да жидди зийан вурур. Бир сöзля, еколоъи проблемляр кифайят
гядярдир вя онлар «еколоъи фялакят» йаранмасын дейя, тяжили щялл олунмалыдыр.
Бунлары нязяря алараг Еколоэийа вя Тябии Сярвятляр Назирлийи Азярбайжанда
еколоъи вязиййятин йахшылашдырылмасына даир 2010-2015-жи илляр цчцн «
Комплекс Тядбирляр Планы» ишляйиб щазырламышдыр. Щямин планда тядбирлярин
72
ады,ижрачы органлар вя ижра мцддяти илляр вя мярщяляляр üзря эюстярилмишдир.
Инанырыг ки, гейд олунан тядбирляр планынын щяйата кечирилмяси
Азярбайжанда, о жцмлядян Аран игтисади районunда да еколоъи вязиййяти
ясаслы сурятдя йахшылашдыражагдыр.
Cədvəl12
Atmosfer havasına avtomobil nə
qliyyatından atılmış
çirklə
ndirici maddə
lə
r
(min ton)
Cəmi
Ondan:
Karbon
oksidləri
Azot
oksidləri
Karbohidrogenlər
His və
qurum
Azərbaycan
Respublikası
922,4
644,5
74,1
124,6
14,2
Aran
iqtisadi
rayonu
114,7
83,9
11,7
13,1
4,2
Kommunal xidmətlər tərəfindən yığılmış məişət tullantılarıının miqdarı
Azərbaycan
Respublikası
7304,5
6705,3
7418,7
6862,9
6962,0
O cümlədən
Aran
iqtisadi
rayonu
497,0
294,9
317,8
440,4
426,7
Aran iqtisadi rayonu əlverişli nəqliyyat-coğrafi mövqeyə malikdir.
Rayonun
ə
razisindən
Bakı-Tbilisi,Yevlax-Ağdam-Xankəndi,
Yevlax-
Balakən,Bakı-Astara dəmir yolları keçir. Rayon ərazisində Kür çayının bir
hissəsində çay gəmiçiliyi üçün şərait vardır.