Microsoft Word talibova konul doc



Yüklə 0,71 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/25
tarix23.01.2018
ölçüsü0,71 Mb.
#22262
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25

64 

 

металяритмя  вя  азот  туршулары  иля  мяшğул  олан  мцяссисялярдян  дя  атмосферя 



азот оксидляри атылыр. 

Атмосфери чиркляндирян азот - оксидляри бунлардыр: 

Н

2

О  инсанлара  практики  тясир  едир  вя  жярращиййя  ямялиййатларында 



истифадя олунур; 

НО  инсанларын  мяркязи  синир  системиня  тясир  едир,онларда  ифлиж 

йаранмасына тясир едир вя  оксиэен чатышмазлыьы йарадыр; 

НО

2



Н

2

Щ



4

-  су  иля  бирляшдикдя  4  Н

2

О+2Щ


2

О=4НЩО


азот  туршусу 

йарадыр  ки,  бу  да  няфяс  йолларынын  зядялянмясиня  вя  аь  cийярин  шишмясиня 

сябяб олур. 

Азот  оксидляри  фотокимйяви  просеслярдя  иштирак  едир.  Щавада 

фотокимйяви  чирклянмянин  сявиййяси  автомобил  няглиййатынын  щярякят  реjими 

иля сых ялагядардыр. Сящяр вя ахшам няглиййатын интенсив иши заманы атмосферя 

кцлли мигдарда азот-оксиди вя карбощидроэен газлары атылыр. Бунлар бир-бири иля 

реаксийайа  эиряряк,йухарыда  гейд  едилдийи  кими,  щаваны  фотокимйяви 

чиркляндирир. Цряк-дамар вя няфяс йоллары хроники хястялийи олан инсанлар азот 

оксидляриня чох щяссас олурлар. 

Атмосферя  атылан  тозларын  мянбяйи,  йухарыда  гейд  едиlдийи  кими, 

фыртыналар, торпаьын ерозийасы, вулкан пускцрмяси вя дяниз туллантылары щесаб 

олунур.  Атмосферя  атылан  тозларын  вя  аерозолларын  10-20%-и  инсанларын 

фяалиййятинин  нятиcясидир.  Тозлар  ясасян  тикинти  материаллары,  семент  истещсалы, 

даь-мядян  ишляри  вя  тикинти  ишляри  заманы  ятрафа  атылыр,  щямчинин  няглиййатын 

ишлянмяси заманы йараныр. 

Тозлар  вя  аерозоллар  тякчя  инсанларын  няфясалмаларыны  чятинляшдирмир. 

Оnlar  щямчинин  йердян  истилийин  гайытмасына  манечилик  тюрядир,  йеря 

истигамятлянмиш  эцняш  шуаларыны  якс  етдирир  вя  бунлар  да  иглим  дяйишмясиня 

сябяб олур. 



65 

 

Артыг  мцяййян  едилмишдир  ки,  газ  щалында  олaн  туллантыlарын  ян  чох 



йайылмыш мянбяляри ашаьыдакылардыр: 

-няглиййатдан айрылан зярярли газлар; 

-истещсалат  просесляринлян  айлылан  газлар,  йяни  газ  щалында  олан 

истещсалат туллантылары. 

Щаваны даща чох чиркляндирян мянбя щал-щазырда няглиййат васитяляри, 

хцсусиля  автомобиллярдир.  Няглиййат  ятраф  мцщитя,  йяни  инсанларын  щяйатына 

эцжлц тясир эостярир. Шящярляр бюйцдцкжя няглиййат проблеми кяскин щал алыр. 

Бязи шящярлярдя онларын бурахдыьы газлар щава чиркляндирян газларын 68-80%-

ни  тяшкил  едир.Əввяляр  буна  ящямиййят  верилмирди,  чцнки  автомобиллярин  сайы 

аз олдуьуна эюря бу, ятраф мцщит цжцн о гядяр дя горхулу сайылмырды. Лакин, 

щал-щазырда бу жидди проблемя чеврилмишдир. 

Мялум  олдуьу  кими,  дцнйанын  автомобил  паркында  600  милйондан 

чох  машын  вардыр.  Азярбайжанда  онларын  сайы    1  милйондан  чохдур. 

Машынларын  щярякяти  нятижясиндя  атмосферя  кцллц  мигдарда  зящярли  газ 

ютцрцлцр.  Бу  газлар  ятраф  мцщити,  о  жцмлядян  инсанлары  зящярляйяряк  онлары 

мцхтялиф  хястяликляря  дцчар  едир.  Щал-щазырда  Авропанын  цч  бюйук 

шящярляриндя-Афина(Йунаныстан),Парис(Франса) 

вя 


Миланда 

(Италийа) 

автомобил щярякяти чох йуксяк олдуьу цчцн бир сыра хястяликляр йайылмышдыр. 

Она эюря дя бу шящярлярин ящалиси арасында юлум щаллары даща чохдур. 

Йухарыда гейд едилдиyи кими, щаванын чох чирклянмяси  жийяр, шиш, дяри, 

бронхит  вя  башга  хястяликлярин  мцряккябляшмясиня  сябяб  олур.  Мясялян, 

мялумат  верилир  ки,щавада  0,049  мг/м

3

  кцкцрд  газы  олдугда  цмуми 



хястялянмяни артырыр, карбон 2-оксид газынын щавада мигдары 0,1 %-дян артыг 

олдугда ися цряк-дамар системинин позулмасына сябяб олур. 

Бцтцн  сянайе  шящярляриндя  щаванын  чох  чирклянмяси  нятижясиндя  смог  

ямяля  эялир  (  смог  инэилисжя  тцстц,  дuман  демякдир).  Газ,  тоз,  думан 

щиссяжикляринин гарышыğына смог дейилир. Бу щадися чох тящлцкяли бир просесин 

нятиcясидир.  Бунун  сябяби  эцняш  ишыьынын  тясириня  автомобил  туллантыларында 




66 

 

олан  карбощидроэен-карбон-2  оксид  гарышыьындан  мцряккяб  фотокимйяви 



чеврилмялярин баш вермясидир. Бу йолла алынан фотокимйяви думан адланыр. Бу 

думанын  тяркибиндя  еля  зяhярли  маддяляр  олур  ки,  онлар  да  жанлы  алям  цчцн 

даща тящлцкяли амилдир. 

Щавайа  дахил  олан  щиссяжикляр  эцняш  радиасийасыны  удараг  щаваны 

думанлашдырыб  боз-гырмызымтыл  рянэя  чевирир.  Ян  дящшятлиси  ися  будур  ки, 

мцяссисялярдян вя няглиййат вaситясиндян атмосферя бурахылан карбон вя азот 

оксидляри, кцкцрд газы гурğушун бирляшмяляри,  тоз вя  щис  щавада топлашараг 

думанла бирляшир вя инсан организмinя юлдцрцжц тясир эюстярян, гейд едилдийи 

кими, “смог”  адлы гарышыг ямяля эятирир. 

1930-жу  иллярдян  башлайараг  АБШ-ıн  Лос-Анжелес  шящяри  цзяриндя  илин 

исти вахтларында «смог», йяни 70% нямлийи олан думан эюрцнмяйя башлады. 

Бу щадися, йухарыда эюстярилдийи кими, «фотокимйяви думан» адландырылды. 

Беля ки, «смогун» ямяля эялмяси цчцн эцняш шüасы лазымдыр. Бу шüалар 

автомобиллярин  щавайа  бураxдыьы  карбон  вя  азот  оксиди  гарышыьындан 

мцряккяб  фотокимйяви  чеврилмяляр,  маддяляр  йарадыр.  Беля  маддяляр  юз 

зящярлилик  дяряcясиня  эюря  атмосфердя  олан  диgяр  чиркляндирижи  маддялярдян 

дяфялярlя йüксяк олур. 

Фотокимйяви  думан  пис  гохуйа  малик  олуб  эюрцнцшц  кяскин  ашаğы 

салыр,  адамларын  эюзляри,бурун  вя  боğaз  гишалaрыны  хястяляндирир,  боğулма, 

аğжийяр вя бронх-асма хястялийини кяскинляшдирир. 

Фотокимйяви  думан  биткиляри  дя  зядяляйир,  яввялжя  йарпаглар  эцмцшц 

вя йа мис рянэини алыр, сонра ися солур. 

Фотокимйяви думанлар металлары коррозийайа иэрадыр, резин вя синтетик 

рянэлярин  жатламасына  сябяб  олур,  pалтары  корлайыр,  няглиййатын  ишиня 

манечилик тюрядир. 

Фотокимйяви  думанларын  ясас  сябяби  автомобилlярин  иш  заманы 

бурахдыэы  газлардыр.  Йцнэцл  автомобилляр  щяр  км-дя  10  грама  гядяр  азот 



Yüklə 0,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə