Microsoft Word son dialektik corafiya docx

Dialektik coğrafiya
 
 
 
79
 
 
olan alimlər XX əsrlərdən başlaraq R&D əlaqələr sistemində müəyyən rasi-
onal fəaliyyətli ideyalar irəli sürmüşlər. Bununla yanaşı tədqiqat (R) və  daya-
nıqlı inkişaf (D) arasında kompleks ideyalarının qarşılıqlı nisbətlərinə söykə-
nən radikal ideyalar da hökmranlıq edir.   
Elmi tədqiqatlarında R&D paradiqmasının morfologiyasının  məntiqinə dair 
ideyalar nəzəri-praktiki cəhətdən önəmlidir.
74
 “Tədqiqat & inkişaf” paradiq-
ması dialektik coğrafiya elminin konseptual tədqiqat sahəsi olmaqla yanaşı, 
həm də iqtisadi-siyasi  xarakter daşıyır. 
Aparılan təhlillərinin metodikasının məntiqinə görə, R&D arasında dialek-
tik vəhdət mövcuddur və tipik nəzəri coğrafi morfoloji qanunauyğunluğuna 
söykənən  müstəqil tədqiqat sahəsidir. Fikirimizcə, R&D paradiqması kodları-
nın rasional təyini = coğrafiya elmi tədqiqat obyektinin fəaliyyətində, onun 
sərhədlərinin daxilində effektli dayanıqlı və optimal mühit  yaradır. 
 
              
 
 
                                            
 
 
 
 
 
 
 “Tədqiqat & Dayanıqlı İnkişaf”  paradiqmasının funksional  kodları 
        
Ümumi məntiqlə yanaşsaq, effektli modernizasiya kodları klassik paradiq-
ma nəzəri baxışlarının əsasında yaranmışdır. Məsələ ondan ibarətdir ki, R&D 
paradiqmasının aparatı klassik nəzəri baxışlara söykənməklə yanaşı, müasir 
nəzəriyyələrdən yaradıcılıqla istifadə edir və iqtisadi-siyasi inkişafının sintezi-
ni aktivləşdirir. Bu səbəbdən də R&D paradiqması kodlarının modernizasiyası 
məqsədli tədqiqat obyektinin tələb və normalara, texnoloji və istehsal sahələri-
nin keyfiyyət parametrlərinə uyğunlaşmasını tələb edir. Bu paradiqmanın key-
fiyyət parametrləri cəmiyyətin ərazi təşkilində önəmli konseptual tədqiqat sa-
həsi hesab edilir.  
                                                            
74
 Berry B.J.L. The Global Economy.İnc.,Englewood Cliffs, 2002; Knox R. The Geography of 
the Word Ekonomy. Arnold, London, 1998; V.Ə.Qasımlı. İqtisadi modernizasiya. Bakı, 2014.      
 
* R&D funksiyasında coğrafi  bilik yaratmaqla 
   tədqiqatın aparılması 
 
* R&D  coğrafi  resurs səfərbərliyi 
 
* R&D  dayanıqlı  strukturlarının yaradılması 
 
* R&D  tədqiqatın  praktika ilə uzlaşdırılması 
 
* R&D  funksiyasında   dayanıqlı innovasiya-     
   ların  tədbiqi 

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
80 
 
 
R&D paradiqmasının elmi sistem formasında təhlilinin ideyasının mənbələ-
rinin yaradılması coğrafiya elminin dialektikasında və onun tədqiqat obyekti-
nin öyrənmək məqsədində mühüm mövqeyə malikdir. Coğrafiya elminin təd-
qiqat obyektinə sistem kimi dəyərləndirmək  məqsədində aşağıdakı tələblərini 
ödəməlidir. 
1.
 
 Coğrafiya elminin tədqiqat sistem obyektinin tamlığı müəyyən olunmalıdır. 
2.
 
Sistemin tədqiqat obyektinin  spektri elmi-praktikiya söykənməlidir. 
3.
 
Coğrafi sistem obyektlərinin arasında dialektik əlaqələr olmalıdır. 
4.
 
Sistemin dialektikası innovasiya – texnologiyaların modelinə əsaslanma-
lıdır. 
5.
 
Coğrafi sistemlərin son həddi ölkənin (regionun) strategiyasına ideyalar 
ötürməlidir. 
Coğafiya elminin tədqiqat sistem obyektlərinin formalaşması özünün zəruri 
müxtəlifliyi ilə seçilir. A.X.Mirzəcanzadənin fikri ilə desək = “...elmi prob-
lemləri həll etmək üçün zəruri şərtdən müxtəliflikdən başqa bir çox özgə şərt-
lər də lazımdır: müəyyən bilik səviyyəsi, təfəkkürün dərinliyi və gücü. Bu 
müxtəliflik olmadan tədqiqat öz-özlüyündə nəticəsizdir”. 
                                                                                                                            
       
        
 
 
 
 
 
 
Müxtəliflik sistem tsiklinə əsaslanan R&D effektin spektri müəyyən coğrafi 
strukturlarnın “hərəkətinə”malikdir. Məntiqi önəm ondan ibarətdir ki, struktu-
run “hərəkəti” ölkənin iqtisadi və siyasi dayanıqlığının təminatında mühüm 
mövqe tutur. İnnovasiya tsikllərinin tədbiqi sisteminin müxtəlifliyinin komp-
leksini dəyərləndirir və müəyyən qanunlarla idarə olunur və reallaşır. 
Hər bir ölkə müəyyən resurslara (xammal, insan, kapital və  s.) malikdir  və 
həmin resurslardan istifadə ediməsi və realizasiyası daha məqsədyönliyə ma-
likdir. Bu da təbiidir ki, sənaye ölkələrində sistem müxtəlifindən dayanıqlı və 
elmi  əsaslarla istifadə etdikləri üçün dünyanın “güc” qüvvəsinə çevrilmişlər. 
Odur ki, dayanıqlı sistem müxtəlifliyin elementləririnin öyrənilməsi ilə yanaşı, 
bunlar arasındakı dialektik əlaqələrinə kompleks coğrafi strukturların təhlillə-
rinə üstünlük verilməsi də zəruridir.  
  Mirzəcanzadə A.X.: Mütəffəkir  filosof, intellektual  zəka 
sahibi, tədqiqatları  dünya şöhrətinə  çevrilmişdir.  
Elmi-fəlsəfi konsepsiyaları dünya elm mərkəzlərində qəbul 
olunmuşdur. Mexanika və neft-qaz yataqlarının işlənməsi 
sahəsində elmi praktikasında ilk dəfə təklif etdiyi qanunlar 
və sistemli ideyaları ilə məşhurdur. O, müasir Azərbaycan 
elminin fəxri və onun zivəsidir
.

---

Dialektik coğrafiya
 
 
 
81
 
 
Coğrafi  təfəkkürə malik olan təd-
qiqatçı, hec vaxt  məntiqsiz  dialek-
tik coğrafiya elm sahibi ola bilməz. 
Bu zəruriyyətə daxildir: coğrafi tədqiqatının mövzu və obyektinin düzgün 
seçilməsi; müəyyən bilik səviyyəsinə malik olmaq; coğrafiya elmi metodların-
dan effektli istifadə edilməsi; ümumiləşdirilmiş konstruktiv məntiqi nəticələri-
nin meydana gəlməsi praktikası və s. məsələlər daxildir.                                                                         
Bu məsələlər R&D coğrafiya elmi tədqiqatlarında aşağıdakı məntiqi sistem 
müxtəlifliyi ilə əlaqədardır: 
 
Məntiqi coğrafiya elmi tədqiqat 
metodunun seçilməsi ilə;  
 
Coğrafi strukturlarının ərazi təşkili 
potensialının diaqnostikası ilə; 
 
Coğrafi məntiqinin əsasında qərar qəbuletməsi ilə və s. 
Məntiqi sistem müxtəlifliyi bütövlük effektinin tədbiqinə əsaslanan coğra-
fiya elmi tədqiqatlarının dayanıqlı inkişaf funksiyasını yerinə yetirə bilər. Sis-
tem alqoritminin formalaşmasında bir çox coğrafi funksiyalarından da istifadə 
etmək olar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---