Microsoft Word Quliyeva Narqiz Dars vasaiti son doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Dil ailəsi
- 7. Adaptasiya
- 10. Traybalizm
- 11. Stereotip
_______________Milli Kitabxana______________ 8 inkişafını, sosial təşkilatların inkişaf səviyyəsini anlamağa başladılar. Qərb ədəbiyyatında Qərbi Avropanın “mədəni” xalqlarının digər “mədəniyyətsiz”, “az mədəniyyətli” “təbii” xalqlara qarşı qoyulması bu mənada başa düşülür. Ümumi fəlsəfi anlayış olan “mədəniyyət” anlayışı etnoqrafiyada bir xalqı başqasından fərqləndirən maddi və mənəvi həyat amillərinin xüsusiyyətləri şəklində izah edilir. Bu xüsusiyyətlər bir qayda olaraq etnosun öz dilində əks olunur. 3. Genezis – yunan sözü olub mənşə, mənbə, yaranma mənalarında işlədilir. Bu termin etnoqrafiyada müəyyən bir xalqın, etnik birliyin mənşəyini öyrənən zaman qarşıya çıxır. Adi etnoqrafik təcrübədə bəzən müəyyən etnosun mənşəyindən, əmək alətləri tiplərinin, yaşayış evləri və xalq geyimlərinin genezisindən, müəyyən toy adətlərinin təşəkkülündən bəhs edir. 4. Dil ailəsi-Linqvistikadan etnoqrafiyaya dil ailəsi termini keçmişdir. Dünya xalqlarının etnoqrafik təsnifatını verərkən bu termindən geniş istifadə olunur. Burada dillərin qohumluğu onların mənşəyinə görə öyrənilir. Etnoqrafiayada avtoxton anlayışından da istifadə olunur. Avtoxton (yunan sözü olub “autos”-özü, “xtones”-torpaq) mənşə etibarilə yerli olan deməkdir. Yunan avtoxtonuna qədim Roma termini olan aborigen termini uyğun gəlir ki, bu da “müəyyən bir ölkənin yerli əhalisi”, “həmin ərazidə ən qədimdən yaşayan” deməkdir. Xarici etnoqrafiyada hər iki termindən geniş istifadə olunur. Birinci termin müəyyən mədəniyyət amilinə aydınlaşdırıcı söz kimi, sifət kimi əlavə edilir (avtoxton mədəniyyət, avtoxton adət və s.). İkinci isə yerli xalq mənasında işlədilir. Tuzemel bu torpağın sakini, aborigen, inorodnıe, inoqorodnıe və bu kimi anlayışlar başqa xalqların heysiyyətinə toxunmaq mənasında başa düşülür və təhqiramiz xarakter daşıyır. 5. Oykumena.Etnoqrafiyada istifadə olunan bir çox terminlər biologiya və sosiologiyadan mənimsənilmədir. Məs. oykumena – yunan sözü olub yaşamaq sözündən www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 9 götürülmüşdür. Başqa sözlə bu termin yer kürəsinin insanlar tərəfindən məskunlaşmış hissəsi deməkdir. Etnik ərazi müəyyən bir etnosun təşəkkül tapdığı yer, həmin etnosun əsas hissəsinin yerləşdiyi ərazi deməkdir. Çox vaxt etnik ərazi dövlət sərhədləri ilə uyğun gəlmir. Asiya, Avropa, Amerika və Okeaniyanın bir çox rayonlarında dövlət sərhədləri etnik əraziləri parçalayır və ciddi surətdə daxili milli problemlər yaradır. Azərbaycanlıların 30 milyona qədəri İranada, 2 milyondan artığı RFR ərazisində yaşayır. Albanların 70 faizə qədəri Albaniyada, 30,5 faizi Serbiyada yaşayır. Kürdlərin 43 faizi Türkiyədə, 21,6 faizi İranda, 20 faizi İrakda, qalanları isə Azərbaycanda və başqa ölkələrdə məskunlaşmışdır. Taciklərin 62,1 faizi Əfqanıstanda, qalanları isə Tacikistanda yerləşmişdir. Miqrasiya – (latınca “miqrasio” – köçmə) etnik qrupları etnik ərazi daxilində hərəkəti və yaxud onların başqa rayonlara köçməsi deməkdir. Xarici ədəbiyyatda miqrasiya termini ən çox mədəniyyətə aid edilir və miqrasiya prosesi müəyyən bir mədəniyyətin yad etnik və mədəni vilayətə nüfuzu kimi başa düşülür. 6. İnteqrasiya. Etnik proseslərin xarakterini müəyyənləşdirmək üçün əksər hallarda inteqrasiya, konsolidasiya və assimilyasiya kimi latın terminlərindən istifadə olunur. İnteqrasiya hərfi mənada ayrı-ayrı hissələrin vahid bir tamda birləşməsi deməkdir. Bu müxtəlif etnik mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi zəmnində mədəniyyətlərin yaxınlaşmasına aiddir. Müstəqil xalqların və ya onların böyük qruplarının böyük etnoslar şəklində birləşməsinə konsolidasiya deyilir. Adətən bu cür birləşmələrin vahid dili və mədəniyyəti olur. Məs, telenkitlərin, çelkanların, kumandinlərin və teleutların vahid Altay etnosunda birləşməsi kimi, Assimilyasiya isə artıq formalaşmış etnosların qarşılıqlı təsiredici əlaqə prosesidir. Bu cür etnoslar əksər hallarda mənşə, dil və mədəniyyət cəhətcə müxtəlif olurlar. Qarşılıqlı güclü əlaqələr nəticəsində bir etnosun nümayəndələri www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 10 başqasının dili və mədəniyyətini bütünlüklə mənimsəyir və öz keçmiş mənsubiyyətini tamamilə itirmiş olur. Assimilyasiya həm könüllü, həm də zorakı yolla baş verə bilər. Axırıncı amil mürtəce qüvvələrin hökm sürdüyü ölkələrdə baş verir ki, orada assimilyasiya siyasəti azlıqda qalan xalqların mədəniyyətinin məhvinə doğru yönəldilmişdir. 7. Adaptasiya – insanların yeni etnik mühitə uyğunlaşmasına deyilir. Adaptasiya və ya akkomodasiya ən çox biologiyada işlədilir. 8. Akkulturasiya – mədəniyyətlərin qarşılıqlı nüfuzu deməkdir. Bu halda müstəqil mədəniyyətlərin öz əvvəlki modelləri dəyişikliyə məruz qalır. Əksər hallarda xarici etnoqrafiyada akkulturasiya avropalaşmanın sinonimi hesab olunur. Akkulturasiya Avropa mədəniyyətinin, təsərrüfat qaydalarının, sosial institutlarının Asiya, Afrika, Amerika və Okeaniya xalqlarının arasında yayılması deməkdir. 9. Urbanizasiya – etnoqrafiya terminlərinə Qərbi Avropa sosiologiyası və etnoqrafiyasından daxil edilmişdir (latınca “Urbanus”-şəhər sayağı deməkdir). Urbanizasiya sənayenin və əhalinin iri şəhərlərdə toplanmasına deyilir. Etnoqrafik ədəbiyyatda bu anlayış belə bir məna kəsb edir ki, şəhər mədəniyyətinin standart tiplərinin hər yanda yayılması nəticəsində kəndlə şəhər arasındakı mədəni fərqlər aradan qalxır. 10. Traybalizm – Müasir siyasi mətbuatdan etnoqrafiyaya traybalizm termini də keçmişdir (ingiliscə “trayb”-qəbilə deməkdir). Traybalizm gənc Asiya və Afrika dövlətlərində müasir dövrdə qəbilə xüsusiyyətlərinin saxlanılmasına deyilir ki, bu qalıqlar qəbilələr arasındakı münasibətlərə mənfi təsir göstərir. Siyasi ədəbiyyatda traybalizm millətçiliyin sinonimi kimi işlədilir. 11. Stereotip – Sosial psixologiyadan stereotip anlayışı da qəbul edilmişdir (yunanca “stereos”-möhkəm, “tipos”-iz, şəkil). Bu anlayış etnoqrafiyada, etnik birlik daxilində www.behruzmelikov.com Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|