Microsoft Word Qabusname doc

 
 
Soltan Mahmud bu sözlərdən pərt olub elçiyə deyir: 
"Xəlifəyə de ki, o nə danışır? Məgər mən  Əbu Müslimdən
251
 
əskiyəm?  İndi ki, iş belə oldu, budur min fil ilə  gəlib xilafət 
xanimanını fil ayaqları altında viran edəcəyəm. 
Darülxilafənin
252
 torpağını fil dalında Qəznəyə daşıtdıracağam". 
Öz filləri ilə çox böyük hədə-qorxu gəlir. Elçi gedir, bir 
neçə müddətdən sonra qayıdıb gəlir. Soltan Mahmud taxta 
oturur, haciblər, qulamlar səf çəkib dururlar, qızmış filləri saray 
önündə sıraya qoyurlar, qoşunları nizama düzürlər. sonra elçini 
çağırırlar. Elçi gəlir,  əl böyüklükdə, mənsuri
253
 kağıza 
burulmuş, möhürlənmiş  məktubu Soltan Mahmudun qabağına 
qoyur və deyir: "Əmirəlmö'minin deyir, naməni oxudum, 
cəlalını  eşitdim, sənin cavabın bu məktubda yazılmışdır". 
Divanxananın yazı işlərinə baxan xacə Bunəsr Müşkan
254
 əlini 
uzadıb məktubu götürür, açıb oxumaq istərkən görür, onun 
əvvəlində yazılmışdır: "Bismillahir rəhmanir-rəhim", bir az ara 
verildikdən sonra yazılmışdır: 
»
ﻢﻟا
«
  
255
 (Məgər), məktubun 
sonunda isə bu sözlər vardır: "Şükr olsun Allaha. 
Peyğəmbərimiz Məhəmmədə və onun ailəsinə salavat!". 
Başqa heç bir şey yazılmamışdı. Soltan Mahmud bütün öz 
adlı-sanlı katibləri ilə birlikdə bu rəmzli sözün nə demək olduğu 
haqqında fikirləşməyə başladı. Qur'anda "Məgər" sözü olan 
bütün ayələri gözdən keçirdilər və  təfsir etdilər. Soltan 
Mahmudun cavabını tapa bilmədilər. Axırda hələ cavan olduğu 
üçün oturmaq ixtiyarı olmayan və  nədimlər arasında ayaq üstə 
duran  Əbubəkr Quhistani
256
 deyir: "Şah sağ olsun, xəlifə" 
"Əlif", "lam", "mim" yazmamışdır. Şah öz filləri ilə ona hədə-
qorxu gəlib: "Darülxilafənin torpağını fillər arxasında Qəznəyə 
daşıtdırram" yazdığından, "o da şahın cavabında bu surəni 
yazmaq istəmişdir:
 
 ﺮﺗ ﻢﻟا
ﻞﻴﻔﻟا بﺎﺤﺻﺎﺑ ﮏﺑر ﻞﻌﻓ ﻒﻴﮐ
  
"Məkər bilmirsən, Allah fil sahiblərinə  nə etdi?", yə'ni 
fillərin cavabın Allah özü verər.  
Eşitmişəm ki, Soltan Mahmudun halı pozulur,uzun müddət 
özünə  gələ bilmir, ağlayıb ah-zar edir, dindar olduğundan 
Əmirəlmö'minindən çoxlu üzr istəyir. Bu barədə danışsaq uzun 
çəkər. 
Əbubəkr Quhistaniyə bahalı xələt bağışlayır, ona nədimlər 
arasında oturmaq ixtiyarı verir, mənsəbini artırır. O, bircə sözlə 
iki böyük dərəcə alır. 
164 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
H e k a y ə t. Bir də belə eşitmişəm ki, Samanilər dövründə 
Əmir Bu-Əli Simcur
257
 Nişaburda oturur, "mən Xorasan Əmir 
Sipahsalarına tabeyəm"—deyir, lakin saraya getmirmiş. 
Samanilər sülaləsinin axır günləri olduğundan onlar o qədər də 
qüvvətli deyildilər, bu səbəbə görə  də Bu-Əlini zorla məcbur 
edə bilməyib, çarəsizlikdən yalnız xütbə oxutmaq, pul və 
hədiyyə almaqla kifayətlənirdilər. Bu zaman Əbdülcabbar 
Xocani
258
 Xocanda xətib idi. O şəriət qanunlarını yaxşı bilirdi, 
gözəl yazıçı, mahir katib, hər şeydən başı çıxan, çox bacarıqlı və 
usta bir adam idi. Əmir Bu-Əli onu Xocandan gətirib sarayda 
özünə katib edir, böyük ixtiyar və tam müstəqillik verir, heç bir 
işi onun məsləhəti olmadan görmür, çünki o, çox ağıllı bir adam 
idi. 
Əhməd ibn Rafi əl-Yə'qubi
259
 də Əmiri-Xorasanın
260
 saray 
katibi idi. O da çox alim, adlı-sanlı bir adam idi. 
Mavəraənnəhrin bütün işləri ona baxırdı.  Əhməd Rafi 
məktublaşdıqları üçün Əbdül cabbarla bərk dost imiş. Bir gün 
Xorasan  əmirinin vəziri Xorasan hökmdarına deyir: 
"Əbdülcabbar Xocani Bu-Əli Simcurun katibi olmasa, Bu-Əlini 
tez  ələ keçirmək olar. Bu-Əlinin bütün başıdikliyinin səbəbi 
Əbdülcabbarın iş bacarmasıdır. Bu-Əliyə  məktub yazıb demək 
lazımdır: Əgər mənə itaət edirsənsə və mənim nökərimsənsə, bu 
məktub sənə çatan kimi dərhal Əbdülcabbarın başını bu qasidlə 
bizim qulluğumuza göndər, biz də bilək ki, sən bizə itaət 
edirsən. Bizə  mə'lumdur ki, sən hər nə edirsənsə, onun 
məşvərəti ilə edirsən.  Əks halda Xorasanın  əmiri olan mən, 
şəxsən özüm gələcəyəm. Başının çarəsini qıl". 
Bu tədbiri tökdükdən sonra deyirlər, gərək bu məktub 
hökmən  Əhməd Rafiiin əli ilə yazılsın, çünki Əhməd Rafi 
Əbdülcabbarın dostudur, mütləq bir adam göndərib xəbər 
çatdıra bilər və Əbdülcabbar qaçar. 
Əmiri-Xorasan  Əhməd Rafini çağırır və Vu-Əliyə  həmin 
məzmunda məktub yazmasını  əmr edir və deyir: "Məktubu 
yazdıqdan sonra üç gecə-gündüz mənim evimdən xaricə 
çıxmamalısan, sənin və  mənim adamlarımdan heç kəs bu üç 
gündə  səni görməməlidir.  Əbdülcabbar sənin dostundur, ələ 
keçməsə, biləcəyəm ki, sən ona xəbər veribsən, bu sirri ona sən 
açıbsan". 
Əhməd Rafinin nitqi quruyur, ağlayır və öz-özünə deyir: 
"Kaş heç mən katib olmayaydım, belə fazil və alim bir dost 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
mənim yazım ilə ölməyə idi... heç bilmirəm nə idim". Axırda bu 
ayə yadına düşür: 
اﻮﺒّﻠﺼﻳ وا اﻮﻠﺘﻘﻳ نا
                                  
 
"Yə'ni:  əgər öldürsələr, assalar...". Sonra öz-özünə deyir: 
"Hərçənd o bu rəmzi bilmir və bunun nə demək olduğunu başa 
düşməz, lakin heç olmasa mən dostluq şərtini yerinə yetirmiş 
olaram". 
Məktubu qurtarıb ünvanını yazdıqdan sonra onun 
haşiyəsində bir tərəfdə nazik qələmlə bir "əlif", o biri tərəfdə isə 
bir "nun" hərfi yazır, yə'ni "ən yukəttəlu". 
Məktubu Xorasan əmirinə göstərirlər, biri ünvanını 
nəzərdən keçirir, oxuduqdan sonra möhürləyib xüsusi 
qasidlərinə verir və  məzmunundan onu xəbərdar etmirlər. Ona 
deyirlər: "Get bu məktubu Bu-Əli Simcura ver, nə versə, al, 
gətir".  
Əhməd Rafi üç gecə-gündüz öz evinə getmir, ürəyindən 
qanlar axır.  Qasid Nişabura çatdıqda  Əmir Bu-Əlinin yanına 
gedib məktubu ona verir. Rəsmə görə, Bu-Əli qalxıb məktubu 
alır, öpüb gözünün üstünə qoyur və deyir: "Xorasan əmirinin 
kefi necədir?"  Əbdülcabbar xətib də orada oturmuşmuş, 
məktubu ona verib deyir: "Möhürünü aç, fərmanın nə olduğunu 
oxu!"  Əbdülcabbar məktubu götürüb möhürü açmazdan əvvəl 
onun ünvanına nəzər salır, bir tərəfdə  "əlif", o biri tərəfdə isə 
"nun" görür, dərhal ayə yadına düşür "ən yukəttəlu...", başa 
düşür ki, məktub onun ölümü haqqındadır. O saat məktubu yerə 
qoyub burnundan tutur, yə'ni burnumdan qan açılmışdır, sonra 
deyir: "Gedim, burnumu yuyum, gəlim", eləcə də əli burnunda 
Bu-Əlinin yanından xaricə çıxır və gedib bir yerdə gizlənir. 
 Bir az gözlədikdən sonra Bu-Əli deyir: "Xacəni çağırın". 
Hər yeri axtarırlar, lakin tapmırlar. Deyirlər: "Ata minməmişdi. 
piyada gedibdir, ancaq, evlərinə getməyib heç kəs bilmir hara 
gedib". Bu-Əli deyir: "Başqa katib çağırın". Başqasını çağırırlar, 
məktubu qasidin yanında oxuyurlar. Məsələ aydın olduqda hamı 
təəccüb edir ki, məktubda nə yazıldığını kim ona 
(Əbdülcabbara) xəbər vermişdir?! 
Bu-Əli qəlbən sevindiyinə baxmayaraq, qasidin yanında 
özünü bir az tutqun kimi göstərməyə çalışır. Sonra şəhərdə car 
çəkdirib  Əbdülcabbarı axtartdırır.  Əbdülcabbar xəlvətcə bir 
adam göndərib harada gizləndiyini xəbər verir. Bu-Əli sevinib 
əmr edir: "Olduğun yerdən tərpənmə". 
166 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Bir neçə gün keçdikdən sonra qasidə yaxşı  ən'am verib 
yola salır və  məktub yazıb  əhvalatın necə olduğunu təsvir 
edirlər və and içirlər ki, bizim bu işdən xəbərimiz olmayıb. 
Qasid gəlib  əhvalatı danışdıqda,  Əmiri-Xorasan bu işə 
heyran qalır. Sonra möhürlənmiş fərman göndərib deyir ki, əgər 
bu işdən necə  xəbər tutduğunu desə, onu bağışlayacağam, 
Əhməd Rafi deyir: "Mənə aman versən, mən deyərəm". Əmiri-
Xorasan ona verir, o da əhvalatı danışır.  Əmiri-Xorasan 
Əbdülcabbarı bağışlayıb hamin məktubu istəyir ki, rəmzin 
nədən ibarət olduğunu görsün. Məktubu geri gətirirlər, baxır, 
Əhməd Rafinin dediyi kimi olduğunu görür və hamı onun 
tizfəhmliyinə təəccüb edir. 
Katiblik şərtlərindən biri də budur ki, gərək həmişə ağanın 
əli altında olasan. Tez yaddasaxlayan, tez başadüşən, keç 
yaddançıxaran, müşahidəçi ol, hər işin (tapşırılan və 
tapşırılmayan) qeydini apar, divanxana camaatının  əhvali-
ruhiyyəsinin öyrən, bütün mə'murların işlərindən xəbər tut və 
topla, bütün vəziyyət sənə bəlli olsun, həmişə lazım olmasa da, 
bir gün gələr, lazım olar. Lakin zəruriyyət olmadan bu sirri heç 
kəsə açma, açıqda vəzirin işi ilə maraqlanma, amma gizlində 
onun bütün işlərindən xəbərin olsun hesab aparmaqda usta ol, 
bir saatda məxaric, təsərrüfat işləri, məktublar və  qəbzləri 
yazmağı unutma, bunlar hamısı katib üçün məharət hesab edilir. 
Lakin katib üçün ən böyük məharət dilini saxlaya bilməsi, 
ağasının sirrini başqasına verməməsi, başqa məsələlərdən 
ağasını agah etməsidir. 
Əgər xəttatlıqda qadir, başqalarının xəttini oxşatmaqda 
mahir olsan, bu çox gözəl sənətdir. Lakin bunu hər adama 
göstərmə ki, saxta xətt düzəltməkdə  şöhrət tapmayasan və 
ağanda  şübhə oyatmayasan. Biri başqasının xəttini oxşatsa, 
tapmasalar, onu səndən görməsinlər. Kiçik şeylər üçün saxta 
kağız düzəltmə, bir gün böyük qazanc üçün lazım olsa və 
düzəltsən, qoy heç kəsin gümanı sənə getməsin. 
Deyildiyinə görə, mahir və fazil katiblər xətt oxşatmaqla 
çox bilikli və təcrübəli vəzirləri məhv etmişlər. 
Hekayət. Rəbi ibn Mütəhhər əl-Qəsri
261
 adlı-sanlı və bilikli 
bir katib idi. Sahibin
262
 divanxanasında katiblik edərdi. Bir dəfə 
saxta sənəd düzəltdi, bu, Sahibin qulağına çatdı. Sahib heyrətə 
gəlib dedi: "Belə adamı öldürmək heyfdir, çünki çox alim və 
kamil adamdır, eləsini tapmaq olmaz". Ona nə edəcəyi haqqında 
fikirləşməyə başladı. Təsadüfən bu aralıqda Sahib xəstələndi, 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---