__________Milli Kitabxana__________
27
27
SOVET HAKİMİYYƏTİ İLLƏRİNDƏ VƏ SONRAKI MÜSTƏQİLLİK
DÖVRÜNDƏ AZƏRBAYCANDA MƏKTƏB VƏ PEDAQOJİ FİKRİN
İNKİŞAFI.
Azərbaycanda Sovet məktəbinin təşkili və pedaqoji elmin təşəkkülü (1920-
1930-cu illər). Azərbaycanda 1940-1950-ci illərdə məktəb
və pedaqogika elminin
inkişafına dair. 1960-1970-ci illərdə Sovet hakimiyyətinin süqutuna qədər olan
dövrdə Azərbaycanda məktəb və pedaqoji fikrin inkişafı. Sovet hakimiyyəti
illərində tanınmış pedaqoq və mütəfəkkirlərin Azərbaycanda məktəb və pedaqoji
fikrin inkişafına təsiri.
Sovet hakimiyyəti dağıldıqdan sonra Müstəqil Azərbaycan
Respublikasında təhsilin və pedaqoji elmin inkişafı.
AZƏRBAYCAN MƏKTƏB VƏ PEDAQOJİ FİKİR TARİXİNDƏ
HEYDƏR ƏLİYEV MƏRHƏLƏSİ.
Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, Ulu Öndər Heydər Əliyevin həyat
və fəaliyyəti (1923-2003) gənc nəslə örnəkdir. Azərbaycanda
Heydər Əliyevlə
başlayan təhsil islahatları. Heydər Əliyevin təhsilə, elmə, ana dilinə, mədəni irsə
münasibəti. Azərbaycan təhsilinin, maarif və mədəniyyətinin inkişafında Heydər
Əliyevin xidmətləri. Heydər Əliyev gənc nəslin mənəvi tərbiyəsi haqqında. Heydər
Əliyevin Respublika Gənclərinin Birinci Ümumrespublika Forumunda nitqi və
gənclərin qarşısında duran vəzifələr. Heydər Əliyev müəllimlik peşəsi haqqında.
__________Milli Kitabxana__________
28
28
“PEDAQOGİKA TARİXİ” FƏNNİNƏ DAİR TƏLƏBƏLƏRİN “SƏRBƏST
İŞ” MÖVZULARININ YAZILMASINA DAİR METODİK MƏSLƏHƏT
Tələbələrin “Sərbəst iş” mövzuları üzərində işləməsi fənnin daha dərindən
mənimsənilməsinə kömək etdiyi kimi, onların tədqiqatçılıq bacarığını da inkişaf
etdirir, elmə həvəsini artırır, müstəqil çalışmaq vərdişlərini möhkəmləndirir.
Ali məktəblərimizdə Bolonya prosesinin tətbiqi, təhsilin kredit sisteminə
keçidi tələbələrin daha çox müstəqil çalışmasını tələb edir. Müstəqil çalışan, əməli
fəaliyyət göstərən tələbə daha çox bilik qazanır və öyrənir.
Psixologiyadan məlumdur ki, insan bilik üzərində nə qədər hərtərəfli işləsə,
ona müxtəlif cəhətlərdən yanaşsa, o hafizədə daha möhkəm yer tutur. Çünki, tələbə
material üzərində müstəqil işləyərkən onu hərtərəfli təhlil edir, şüurunda eyni bir
məsələyə bir neçə dəfə qayıtmalı olur. Bütün bunlar həmin materialın hafizədə
uzun müddət qalmasına, praktik əhəmiyyət kəsb etməsinə səbəb olur.
Müasir gənc mütəxəssis yüksək bilik və dünyagörüşə malik olmaqla
bərabər, həm də tədqiqatçılıq qabiliyyətlərinə malik olmalı, müstəqil düşünməyi,
müstəqil qərarlar çıxarmağı bacarmalıdır. Bunun üçün də indiki şəraitdə - təhsilin
qlobal xarakter aldığı bir dövrdə tələbənin proqram materialına sahib olması
minimum tələb hesab edilə bilər, geniş nəzəri bilik və dünyagörüşə sahib olmaq
üçün isə daha çox oxumalı, əlavə və ilk mənbələrdən istifadə etməli və bilikləri
genişləndirmək və tətbiq etmək lazımdır.
Bu baxımdan fənni tədris edən müəllim tələbələrə müstəqil çalışmağı, daha
çox düşünməyi məsləhət görməli, onların tənqidi və yaradıcı təfəkkürünü inkişaf
etdirməlidir.
Təcrübələrdən məlum olur ki, tədris işi yüksək təşkil edilən ali məktəblərdə
tələbələr elmi-tədqiqat işlərinə də böyük həvəs göstərir, “Sərbəst iş” üzərində də
fəallıqla çalışırlar.
“Sərbəst iş” mövzuları tələbələr tərəfindən sərbəst şəkildə seçilir. Fənn
müəlliminin təklifi ilə də tələbə mövzu götürüb üzərində işləyə bilər. “Sərbəst iş”
tələbənin kiçik elmi tədqiqat işi hesab edilə bilər. Tələbə mühazirədən eşitdiklərini,
__________Milli Kitabxana__________
29
29
seminar məşğələlərindən öyrəndiklərini, əlavə materiallardan mənimsədiklərindən
istifadə edərək, sərbəst iş üzərində müstəqil olaraq yaradıcı, elmi fəaliyyət göstərir.
Tələbənin sərbəst, müstəqil şəkildə çalışması bir tərəfdən proqram materialının nə
dərəcədə mənimsədiyinin, o biri tərəfdən isə öz biliyini təcrübədə tətbiq etmək
bacarığına malik olub-olmadığının bariz göstəricisidir.
Ali məktəblərdə fənlərin tədrisi prosesində, tələbələr müstəqil işləməyi, ilk
mənbələrdən baş açmağı bacarmalıdırlar. Aparılan elmi-pedaqoji tədqiqatlardan
məlum olur ki, ali məktəb tələbələri hər gün 5-6 saat müstəqil zehni işlə məşğul
olmalı, mütaliə etməli, elmlə məşğul olmalıdır.
Tələbə kitab və ya başqa material üzərində sərbəst çalışan vaxt oradakı
faktlar, həqiqətlər artıq onun malı olur; o əldə etdiyi biliklərə möhkəm inanır.
Belə bilik isə tədricən əqidə və inama çevrilir. Buradan belə nəticə çıxarmaq olar
ki, biz ali məktəb tələbələrini biliklər üzərində dərindən, sərbəst, müstəqil
işləməyə sövq etməklə, eyni zamanda onlarda elmi dünyagörüş də formalaşdırmış
oluruq. Yalnız məsələdən müstəqil surətdə baş çıxararkən adam öz qüvvəsinə
inanır və bunu başqalarının qarşısında müvəffəqiyyətlə müdafiə edir. Tələbə kitab
üzərində bu və ya digər material üzərində sərbəst çalışan vaxt oradakı həqiqətlər
onun bilik və əqidəsinə çevrilir və onda biliyə möhkəm inam yaranır. Tələbələrin
öz üzərində müntəzəm və müstəqil işləmələri onlarda geniş dünyagörüş
formalaşdırmaqla bərabər, həm də faydalı vərdişlər yaradır.
Tələbələrə bir deyil, bir neçə mənbədən istifadə etməyi öyrətmək lazımdır.
Çünki təcrübə göstərir ki, orta məktəbi qurtaran şagirdlərin heç də hamısı sərbəst
şəkildə elmi mənbələr üzərində, müxtəlif kitablar üzərində işləməyi bilmirlər.
Ona görə də birinci kurs tələbələrinə fənn müəllimi tələbələrə müstəqil çalışmaq
üçün, elmi mənbələrdən istifadə etmək üçün lazımi məsləhətlər verməli, tədris
etdiyi mövzularla bağlı ədəbiyyat siyahısı verməli və onlardan istifadə yollarını
da göstərməlidir.
Təcrübələrdən aydın olur ki, birinci kurs tələbələrinin ilk mənbələr üzərində
işləmələri və onların çıxardıqları nəticələr zəif olur, bəzən səthi və bəzən də
kitabın, jurnalın üzü köçürülür. Lakin, doğru, düzgün məsləhətlər, tövsiyələr