Microsoft Word milli inkishaf doc

 
ƏL İ  H ƏS ƏNOV  
 
36 
mühitinin müxtəlif parametrləri üzrə ayrı-ayrı dövlətlərin 
geosiyasi maraqları, beynəlxalq və regional təşkilatların hərbi-
geostrateji siyasəti və s. məsələlər də təhlil olunur.     
Geosiyasət üzrə məşhur rus alimləri də Xəzər-Qara dəniz 
hövzəsi və Cənubi Qafqazın geosiyasi konfiqurasiyası çərçivə-
sində Rusiya və Azərbaycanın milli və regional təhlükəsizlik 
maraqları ilə bağlı məsələlərə geniş toxunmuş və bir çox elmi 
mülahizələrlə  çıxış etmişlər. Onların  əsərlərində
23
  Cənubi 
Qafqaz regionunun beynəlxalq münasibətlər sistemindəki yeri 
və rolu, bölgənin etnosiyasi və siyasi-institusional strukturu, 
                                                 
23
Гаджиев  К.С. Геополитика Кавказа.  М.,  Международные  отношения, 
2003;  Гаджиев К.С. «Большая игра»  на Кавказе. Вчера, сегодня, завтра. 
М.,  Международные  отношения, 2010; Жильцов С.С,  Зонн  И.С,  Ушков. 
М.И. Геополитика Каспийского Региона. М.,  2003;  С.Гриневецкий, С.С. 
Жильцов,  И.С.  Зонн.  Черноморский  Узел.  М.,  Международные  отноше-
ния, 2007; Дугин  А.Г.  Основы  геополитики.  М., 1997; Дугин 
А.Г. Евразийский  путь.  М., 2002;  Кузнецова С.И.  Проблемы  региональ-
ной  и  государственной  безопасности  в  Центральной  Азии  и  на 
Кавказе //Центральная  Азия  и  Кавказ.  2001, №1;  Дунаева Е.В.  Новые 
повороты каспийской дипломатии//Ближний Восток и современность. М., 
2001.  Гинзбург  В.  Раздел  ресурсов  Каспийского  моря:  участники, 
интересы, проблемы // Центральная Азия и Кавказ. 2003,  № 5;  Гушер А. 
Геополитическая ситуация в Закавказье // Азия и Африка сегодня. 2003, 
№ 10; Жильцов С.С.  Каспийский  регион  как  геополитическая  проблема 
современных  международных  отношений (90-е  годы XX века).  М.,  
Российский университет дружбы народов, 2004; Малышева Д. Б. Россия 
и  Каспийский  регион:  проблемы  безопасного  развития.  М.,  ИМЭМО 
РАН, 2002; Малышева  Д.  Центральная  Азия  и  Южный  Кавказ:  регио-
нальная безопасность в эпоху нового миропорядка // Центральная Азия и 
Кавказ. 2004,  №2; Панин В.Н. Современное состояние геополитических 
процессов  на  Кавказе//  Актуальные  проблемы  безопасности  в  условиях 
конфликтогенной  ситуации  на  Юге  России.  Краснодар, 2007; Архитек-
тура евроатлантической безопасности.  М., Экон-Информ, 2009 və s.   
 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MİLLİ İNKİŞAF VƏ 
TƏHLÜKƏSİZLİK  SİYASƏTİNIN  ƏSASLARI
 
 
37 
regional təhlükəsizlik problemləri, bölgə ölkələrinin dünyada 
cərəyan edən beynəlxalq hərbi-geostrateji məsələlərə reaksiya-
sı və s. məsələlər xüsusi tədqiq olunur. Müəlliflər modernləş-
mə  və konservatizm, inteqrasiya və dezinteqrasiya prosesləri-
nin, ərazi mübahisələri zəminində yaranan etnik-milli münaqi-
şələrin və s. amillərin region dövlətlərinin milli təhlükəsizliyi-
nə təsirini də şərh edirlər.  
Rus alimi V.Şoroxov öz əsərində Azərbaycanın milli ma-
raqlarının və təhlükəsizliyinin, xüsusilə enerji təhlükəsizliyinin 
təmin olunması  məqsədilə yürütdüyü tarazlaşdırılmış xarici 
siyasətin prioritetlərini izah edir. Müəllifin fikrincə, bu siyasət 
Xəzər neftinin Qərb marşrutu üzrə  nəql olunmasında və 
Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tən-
zimlənməsi məsələsində mühüm əhəmiyyət daşıyır.
24
 
Azərbaycanın iqtisadi, enerji, nəqliyyat və s. sahələrdə 
milli təhlükəsizlik maraqları, geosiyasi mövqeyini möhkəmlən-
dirməsi istiqamətində apardığı siyasətin müxtəlif tərəflərinin 
təhlili öz əksini rus tədqiqatçılarından həmçinin A.Fyodorov, 
A.Yazkov, S.Çernyavski, D.Bukin, M.Qusayev, Z. Qabiyeva 
və başqa siyasətşünasların araşdırmalarında tapır. Onlar bey-
nəlxalq nəqliyyat-kommunikasiya layihələrinin Azərbaycan 
iqtisadiyyatının inkişafındakı rolundan, Xəzər dənizinin karbo-
hidrogen ehtiyatlarının dünya bazarlarına çıxarılması  və s. 
geoiqtisadi təhlükəsizlik məsələlərindən, Cənubi Qafqaz və 
postsovet məkanında cərəyan edən dövlətlərarası münasibətlər-
dən, xüsusən Rusiya ilə Azərbaycan arasındakı  hərbi-geostra-
                                                 
24 
Шорохов В. Нефть и политика Азербайджана. М.,1997 

---

 
ƏL İ  H ƏS ƏNOV  
 
38 
teji münasibətlər fonunda Azərbaycanın milli inkişaf və təhlü-
kəsizlik problemlərinə yanaşması və s. məsələlərdən yazırlar.
25
  
Qeyd etmək lazımdır ki, bu istiqamətdə elmi araşdırma-
ların obyektini, həmçinin Azərbaycanın uzaq xarici və region 
ölkələri ilə  təhlükəsizlik sahəsindəki münasibətləri, SSRİ-nin 
süqutundan sonra Cənubi Qafqazda yaranmış hərbi-geostrateji 
və geosiyasi vəziyyət, dünyanın aparıcı dövlətlərinin regionda-
kı hərbi-təhlükəsizlik mənafeləri və s. kimi məsələlər də təşkil 
edir. Bundan başqa, Azərbaycanın milli maraqlarının və milli 
təhlükəsizliyinin təmin olunması yönündə apardığı siyasətin 
xüsusiyyətləri və s. məsələlər də  həmin  əsərlərdə  şərh olunur, 
ABŞ, Rusiya, Türkiyə, İran kimi dövlətlərin Azərbaycanın regio-
nal təhlükəsizlik siyasətinə münasibəti ilə bağlı şərhlər verilir.  
ABŞ-ın Xəzər regionunda reallaşdırdığı geosiyasətin və 
hərbi-geostrateji kursun prioritetləri, onun Azərbaycanın regio-
nal təhlükəsizlik maraqlarına təsiri və s. məsələlər xarici rus-
dilli tarixşünaslıqda S.Çernyavski, A.Korneyev, A.Kojixov, 
                                                 
25
Федоров А.Ю.  Каспийская  нефть  и  международная  безопасность  (ана-
литический  доклад  по  материалам  международной  конференции) 
М.,1996; Языкова А.А. Государства Закавказья и Россия. М., «ЭПИКОН», 
1998;  Россия  и  Закавказье:  реалии  независимости  и  новое  партнерство. 
М.,2000;   Чернявский С.И.  Азербайджан  и  Турция:  стратегическое  парт-
нерство. В кн.: "Независимый Азербайджан: новые ориентиры". М.,2000;  
Букин Д.В.  Значение  Каспийского  региона  в  мировом  энергетическом 
балансе и национальные интересы России. М.,2000; Гусаев М.  Россия и 
США  на  Южном Кавказе:  перспективы  сотрудничества  или  соперни-
чества?  // Центральная  Азия  и  Кавказ. 2003,  Габиева З.Ф.  Стратегия 
внешней политики России в Каспийском регионе (мотивы, цели, задачи). 
Автореф.  дисс,  к.п.н.  М.,2005;  Маркедонов  С.  Азербайджан  в  "большой 
игре" на Кавказе // Европейская   безопасность: события, оценки, прогно-
зы.  М.,2005;  Российско-Азербайджанские  отношения  на  современном 
этапе развития: проблемы и перспективы. М., 2011 və s.    
 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MİLLİ İNKİŞAF VƏ 
TƏHLÜKƏSİZLİK  SİYASƏTİNIN  ƏSASLARI
 
 
39 
A.Qeqelaşvili və digər tədqiqatçıların da ümumi-nəzəri aspekt-
də yazılmış  əsərlərində  təhlil olunur.
26
 Onlar “Soyuq müha-
ribə”dən sonrakı dövrdə  Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik mühi-
tini təhlil edərək,  regiondakı çoxvektorlu geosiyasi rəqabətin 
yaranması səbəblərini  izah edirlər.  
Rus tədqiqatçılarından  İ. Bolqovanın  əsəri bəhs olunan 
məsələ üzrə daha diqqətəlayiqdir. Müəllif öz tədqiqat işində 
Avropa  İttifaqının, o cümlədən digər beynəlxalq təşkilatların 
Cənubi Qafqaz dövlətlərinin hər biri ilə bağlı həyata keçirdiyi 
təhlükəsizlik siyasətinin oxşar və  fərqli cəhətlərini təhlil edir, 
bu aspektdə Azərbaycanın milli inkişaf və regional təhlükəsiz-
lik siyasətinə dair bir sıra elmi fikirlər irəli sürür.
27
 
 
                                                 
26
Чернявский  С.  Кавказская  стратегия  Вашингтона//  Международная 
жизнь, 1999 №1; Матяш В.И. Россия и США в Каспийском регионе - XXI 
век: проблемы и перспективы // Дип. академия МИД России, Ин-т актуал. 
межд.  проблем.  М.,2001;  Корнеев А.В.  Каспийская  нефть  и  интересы 
США // США-Канада: экономика, политика, культура, 2002,  № 12; Бар-
дин М.Г.  Каспийский  регион:  национальные  отношения  и  международ-
ные  политические  интересы //Вопросы  национальных  и  федеративных 
отношений. М.,2002;  Кожихов А. Ближний Восток и Каспий в энергети-
ческой стратегии США // Центральная Азия и Кавказ, 2002, № 6; Гушер 
А.  Стратегия    США  в  Каспийском  регионе // Азия  и  Африка  сегодня, 
2003,  №5;   Жильцов С.С.  Геополитика  Каспийского  Региона.  М., 2003; 
Гушер А. Геополитическая ситуация в Закавказье (национальные интере-
сы  и  безопасность  России) //Россия  и  мусульманский  мир, 2005, № 1; 
Черноус В.В.  Кавказ  в  системе  евразийской  безопасности:  от  биполяр-
ности через атлантизм к глобальной безопасности // Кавказский регион: 
пути стабилизации: Материалы международной научной конференции // 
Отв.  ред.  Ю.Г.  Волков.  Ростов  н/Д., 2004;  Гегелашвили  А.  Политика 
Вашингтона  в  государствах  Южного  Кавказа  и  Центральной  Азии //  
США и Канада: экономика, политика, культура, 2007, № 5 və s.  
27
Болгова  И.В.Политика  ЕС  в Закавказье  и Центральной  Азии:  истоки 
и становление. М., 2008.  

---