Microsoft Word ismayii-maliyy? Riski docx

57 

 

 

Ikinci varianta 600*0.4=240 milyon manat olur. 

Deməli, ehtmal olunan göstəriciyə görə birinci variantda kapital qoyuluşu 

müəssisə üçün daha sərfəlidir. 

Hərdən  keyfiyyət  və  kəmiyyət  təhlili  daxili  və  xarici  faktorların  təsiri 

ə

sasında aparılır: onun hazırkı müəssisəyə pul ifadəsi ilə təsirinin xüsusi çəkisinin 

dəqiqliklə  qiymətləndirilməsi  həyata  keçirilir.  Bu  cür  təhlil  metodu  kəmiyyət 

təhlili  zamanı  kifayət  qədər  çətindir,  ancaq  keyfiyyət  təhlili  zamanı  şübhəsiz  öz 

bəhrəsini  verir.  Bununla  bərabər  maliyyə  risklərinin  kəmiyyət  təhlili  metoduna 

xüsusi  diqqət  yetirmək  lazımdır,  necə  ki  onlar  az  deyil  və  onların  dəqiq 

müəyyənləşdirilməsi üçün böyük təcrübə gərəkdir. 

Tam şəkildə desək,  risk həm material formasında, həm də pul formasında 

müəyyən oluna bilər. 

Nisbi  formada  isə  risk  itkilərin  mümkün  olan  həcmi  qədər  müəyyən 

olunur, hansı ki sahibkarın əmlak vəziyyətini, hazırkı sahibkarlıq fəaliyyətinə sərf 

olunan  vəsaitlərin  ümumi  həcmi,  ya  da  gözlənilən  gəliri  qəbul  etmək  daha 

rahatdır.  Bu  zaman  zərər  kimi,  gözlənilən  mənfəətin  həcmi  ilə  müqayisədə 

gəlirin, mədaxilin qəbul edilməməsi hesab olunacaq. Sahibkarlıq itkiləri – birinci 

növbədə  sahibkarlıq  gəlirinin  təsadüfən  aşağı  düşməsidir.  Məhz  belə  itkilərin 

həcmi  riskin  dərəcəsini  xarakterizə  edir.  Burada  riskin  təhlili  hər  şeydən  qabaq 

itkilərin tədqiqi ilə bağlıdır. 

Ehtimal  olunan  itkilərin  həcmindən  asılı  olaraq  onları  üç  yerə  bölmək 

lazımdır: 

●

 Ehtimal olunan gəliri üstələməyən itkilər, qəbul olunan; 

●

  Ehtimal  olunan  gəliri  üstələyən  itkilər,  bunları  kritik  kateqoriyaya  aid 

etmək olar – belə itkiləri sahibkar öz cibi ilə əvəzləyir; 

●

  Ən  təhlükəlisi  isə faciəli  riskdir,  hansı ki sahibkar onun  əmlakını  belə 

üstələyən risklə mübarizə aparmağa risk edir; 

Situasiyalara  nəzarət  edən  zaman  hər  hansı  bir  sistem  və  prosesin 

xarakteri,  xüsusiyyətləri  az  və  çox  riskli  olması  nəzərə  alınmalıdır.  Bunu  3.1. 

saylı sxemdən görmək olar. 

---

58 

 

 

Ə

gər bu və ya digər üsulla hazırkı əməliyyat zamanı mümkün olan itkini 

proqnozlaşdırmaq  olarsa,  onda  deməli  riskin  kəmiyyət  təhlili  əldə  edilmişdir, 

hansına ki sahibkar gedir. Əgər mümkün olan itkilərin  tam həcmini hesablanmış 

göstəriciyə  bölsək,  onda  riskin  nisbi  ifadə  ilə  faiz  qismində  kəmiyyət 

qiymətləndirilməsini alarıq. 

Risk    mümkün,  ehtimal  olunan  itkilərin  həcmi  ilə  müəyyən  olunur 

deyəndə,  belə  itkilərin  təsadüfi  xarakter  daşımasını  da  nəzərə  almaq  lazımdır. 

Hadisənin  baş  verməsi  ehtimalı  həm  obyektiv,  həm  də  subyektiv  metodlarla 

müəyyən oluna bilər.  

Obyektiv 

metodlardan 

hadisənin 

baş 

verməsinin 

yaxınlığının 

hesablanması yolu ilə istifadə olunur. 

Subyektiv  metod  isə  subyektiv  kriteriyaların  istifadəsinə  əsaslanır,  hansı 

ki müxtəlif fərziyyələrə əsaslanır. Belə fərziyyələrə qiymətləndirmə aparan şəxsin 

mühakiməsini,  onun  şəxsi  təcrübəsini,  reytinqi  müəyyən  edən  eksperti,  auditor-

məsləhətçinin  fikrini  və  s.  aid  etmək  olar.  Beləliklə,  maliyyə  risklərinin 

qiymətləndirilməsinin əsasında sahibkarlıq fəaliyyətinin itkilərinin dərəcəsinin və 

onların baş verməsi ehtimalının asılılığının müəyyən olunması durur.  

Dəqiq mühakimə - çox çətin vəzifədir, belə ki maliyyə riskləri ilə məşğul 

olan işçidən  kifayət  qədər  təcrübə tələb  edir.  Zərərin  müəyyən  olunmuş  ehtimal 

dərəcəsinin  baş  verməsinin  dəqiq  mühakiməsində  müxtəlif  metodlardan  istifadə 

olunur:  statistik;  xərclərin  faydalılığının  təhlili;  ekspert  qiymətləndirməsinin 

metodu; analitik üsul; analogiya metodu. Bunların içərisindən üçünü xüsusi qeyd 

etmək  lazımdır:  statistik  metod,  ekspertlərin  qiymətləndirməsi  metodu,  analitik 

üsul. 

•  Statistik  metodun  məğzi  ondan  ibarətdir  ki,  hal-hazırkı  və  ya  analoji  

istehsal sahəsində mövcud olan itkilərin və gəlirin statistikası tədqiq edilir, bu və 

ya  digər  iqtisadi  səmərənin  həcmi  və  tezlik  göstəricisi,  gələcək  üçün  daha  çox 

ehtimal olunan proqnozlar hazırlanır. 

Sözsüz  ki,  risk  –  ehtimal  olunan  kateqoriyadır,  və  bu  mənada  baş  verə 

biləcək  zərərin  elmi  yollarla  ölçülməsi  və  xarakterizə  olunması  daha 

---

59 

 

 

ə

saslandırılmışdır.  Ehtimal  olunan  müəyyən  olunmuş  nəticənin  baş  verməsi 

imkanıdır. 

Mövcud 

situasiyalar 

Dəyişməsi 

Yeniləşmə 

həddinə çatması 

 

 

 

Az riskli 

Çox riskli 

 

 

Tənzimləmə, rəhbərlik səviyyəsi 

Aşağı səviyyəli 

Yüksək səviyyəli 

   

   Sxem 3.1. Situasiyalar və iqtisadi sistemlər (təşkilatlar) 

Digər  risklər  kimi,  maliyyə  riskinin  də  zərərin  baş  verməsi  ehtimalının 

riyazi  ifadəsi  vardır,  hansı  ki  statistik  göstəricilərə  əsaslanır  və  kifayət  qədər 

dəqiqliklə müəyyən olunur. 

Maliyyə  riskinin  kəmiyyətinin  müəyyən  edilməsi  üçün  bütün 

ə

məliyyatların  nəticələrin  və  bu  nəticələrin  baş  verməsi  ehtimalını  bilmək 

lazımdır. 

qtisadi  məqsədlərə  uyğun  olaraq  ehtimal  nəzəriyyəsi  hadisənin  baş 

verməsi  ehtimalının  müəyyən  olunması  və  riyazi  gözləntilərin  içərisindən  daha 

üstün olanını seçmək üçün istifadə olunur. 

Situasiyanın 

müəyyənliyi 

(aydınlığı) 

Qeyri-müəyyən situasiyalar 

(kortəbii) 

---