Microsoft Word Gurz?col yaz?lar? – 160
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Gürzəçöl yazıları 146 – Yox, kinonu çäkän köpäkoğlu düz çäkib. Bu hava sözä yatan şey deyil, eläcä oyun havasıdır, – dedi Aşıq Saleh. Vä evin içinä girib, sazını köynäkdän çıxardı. Saz özü qalxıb aşığın döşünä dirändi. Gözlädi. Vä Aşıq Saleh bir näfäsä bir sim üstä hämin menueti sazda dınqıldatdı. – Bircä il dözämmädin! Bircä il! Qurana äl basıb, atanın qäbri üstä and içmişdin! Öldür mäni, Allah, öldür! Kül sänin oğul başına! Yenä içdin o zährima- rı! – bağırdı yan otaqdan Aşıq Salehin anası. – İçmämişäm, az! Sänin meyidini görüm! – qış- qırdı Aşıq Saleh. – Bä o nä oyundu sazın başına açırsan? – soruş- du anası yan otaqdan gälib. Vä oğlunun ağzını iyläyän kimi qarının sifätinin qırış därisi dümağ ağardı. Aşıq Saleh sazı çiyninä aşırıb evdän eşiyä çıxdı. Üz tutdu Kür qırağına. Sınıq yarğana yetib bir qaya- nın üstündä oturdu. Çaya düşmüş ay işığına, bir dä o tayda ölüm kölgäsi täk qaralan meşäyä baxıb, sa- zı sinäsinä basdı. Vä hämin menueti bir dä çaldı. Havanın son mizrabını vurmaq istäyirdi ki, gördü arxasında aläm işıqlandı. Qanrılanda gördü ki, känd tökülüb böyüklü-ki- çikli üstünä gälir, mämäyeyändän päpäyeyänä kimi hamının älindä lopa yanır. VAQÌF SÄMÄDOÕLU 147 Vä Aşıq Saleh tez ayağa qalxıb Kürün içindä qa- ralan adanın manşırına sarı yüyürdü, kirmäni tapıb özünü suya verdi. Sazı başının üstünä qaldırıb, o an islanıb soyuqdan titräyä-titräyä o taya sarı getmäyä başladı. – Ayä, a Saleh, geri dön! – Ay aşıq, hamının başına gälän işdi. Geri dön. – Ay oğul, qurban olum, axarsan, aparar Kür säni!!! – yalvardı anası. – Häkim var, därman var! Aşıq Saleh Kürü addayıb meşäyä girdi. Ordan baxıb gördü ki, lopalar yanır, nä yanır, elä bil Kürün üstünä yerin altından gün şüası düşüb. Vä anası dil deyä-deyä, däli olmuş balasına ağlayır. – Az, vallah, däli olmamışam, ay ciji! – bağırdı Aşıq Saleh meşänin içindän. – A bala gäl, sähär özüm gedib sana selmaqdan araq alaram! – bağırdı ana. Vä ananın bu sözläri sahildä dayanan milläti bi- rä-bir ağlatdı. Zarıdı millät. Aşıq Saleh gördü ki, lopalar bir-bir sönä-sönä kändä sarı qayıdır. Vä kändin qaranlığı meşänin qa- ranlığı ilä tän gäländä Aşıq Saleh sırtını bir palıda dayayıb sazı sinäsinä basdı. Ancaq bu däfä päsdän çalıb qäsdän dä zümzümä elämäyä başladı. Di gäl, bu menuetä yata biläcäk bir söz dä tapa bilmädi Yunus İmrädän tutmuş ta Äläsgärä kimi. Bildiyi Gürzəçöl yazıları 148 beş-on ermäni sözlärini dä dedi menuet üstünä. Gördü ki, ermäni dili dä biçilmir bu havaya. – Yox, o kinonu çäkän köpäkoğlu yaman adam- dı. Bu hava eläcä oyun havasıdı, – dedi Aşıq Saleh. Vä sazı sinäsinä basıb menueti çala-çala oyna- mağa başladı Qarayazı meşäsindä Aşıq Saleh. Gör- dü ayaqları özü havanın xallarını tutur yerdä. Aşıq Saleh meşänin zil qaranlığında da gördü ki, ayrım gälini “ruhanidä” süzän täkin süzür bu havada. Vä havanı oynayıb, Aşıq Saleh sazı täzädän çiyninä aşırdı. Vä sazı çiyninä aşıran anda gördü ki, palıd kömürü täk közärän bir cüt yalquzaq gözü zillänib üstünä. – Ayä, bu nä idi gäldi mänim başıma... – pıçılda- dı dodaqları äsä-äsä Aşıq Saleh. Vä yavaş-yavaş, daldala Kürä sarı getmäyä baş- ladı. Sazı da çiynindän aşırıb älindä tutdu ki, ca- navarla çarpışmağa bir yasağı olsun. Ayaqları suya däyän anda yalquzaq onun üstünä şığıdı. Aşıq Sa- leh sazı heyvanın täpäsinä vurub özünü çayın içinä atdı. Vä o an axdı. Äl-qol ata-ata bir az getmişdi ki, yadına uşaqlıqda anasından eşitdiyi bir tapmacanın sözläri düşdü. Aşıq Saleh gördü ki, tapmacanın sözläri, deyäsän, hämin havaya yatır. Hämin sözläri menuet üstä oxumaq istädi, ancaq ağzını açan kimi qarnına, ciyärlärinä Kürün suyu doldu... VAQÌF SÄMÄDOÕLU 149 Ayaqyolu Gürzäçöl düzü uzununa da, eninä dä düzdür. Vä il on iki ay bu düzün otu yağışdan yağışa täzälänsä dä, yovşanı hämişä var. Şor da olsa, suyu da var. Qoyunlarının yovşan yeyib, şor su içmäkdän ciyär- läri yara-yara väräm olsa da, Gürzäçöl neçä yurdun malının , qoyun-quzusunun qışlağıdır... Vä bir gün Ayıdağın qoyun sürülärinä sarı gälän Qaz-69 maşınının tozu uzaqdan görünändä Gürzä- çöl neçä min quşunun, milçäyinin vızıltısı ilä bu elin istisinä züy tutmuşdu. Allahsız-imansız bir günorta bürküsü idi. Çobanlar bir-bir seyräk yulğun kölgälärindän çı- xıb, Qaz-69-u dövräyä alıb istiyä hürän köpäkläri qova-qova maşına yanaşdılar. Vä mälum oldu ki, indän belä çobanlar simpilliyä girib, yarğan enib, kol dalında gizlänib bellärinin kämärini aça bilmäz- lär. Gürzäçöl düzünün tän ortasında ayaqyolu tik- mäk lazımdı. – Ay Allah dädänizä rähmät eläsin, ata-babamız bu düzdä ayaqyolu qayırmayıb, bizim näyimizä gä- räkdi o? – soruşdu çobanlar. Gürzəçöl yazıları 150 – Ata-babanızın vaxtında turist olub, a köpäkuşa- ğı? Gürzäçölün böyründäki poçt yolu genişländirilib Azärbaycanın än mühüm turist yollarından biri ola- caq. Bura Amerikadan, Bolqarıstandan qonaqlar gäläcäk, – dedilär rayon märkäzindän gälän maşın- da oturanlar. Qaz-69 sözünü deyib, tapşırığını verib, tozunu qaldırdı. Çıxıb getdi. – Qälät eläyir Amerika da, Bolqarıstan da. – dedi Alı. – Amerikan bura gälsä, Sovet hökümätinin qo- yununu saymağa gäläcäk, yarğanda çömbälän Tap- dığın dalına baxmağa yox, – dedi İmran. – Ä, olmaya onların çobanları qışlaqda ayaqyo- luya gedirlär yüngülläşmäyä? – soruşdu Tapdıq. – Yox, ä, nä ayaqyolu! Ancaq onların näcisi bi- zimki täkin çıxmır dallarından. Neylon paketlärdä çı- xır. Dädänin goru haqqı, a Tapdıq, – dedi Alı. – Öz dädänin goru haqqı! – bağırdı Tapdıq. Vä çobanların hamısı gülüşdü. Qara Moşudan başqa. Çobanlar Qaz-69 maşının gälmäyini dä, sö- zünü dä, toz qaldırıb getmäyini dä zarafata saldılar. Qara Moşudan savayı. Çünkü Qara Moşu yaşda bü- tün çobanlardan böyük idi. – Ay uşaqlar, män yaşda sizin hamınızdan böyü- yäm, mana qulaq asın, –dedi Qara Moşu. – Nädi, a qağa? – soruşdu çobanlar. VAQÌF SÄMÄDOÕLU 151 – Ayaqyolunu tikmäk lazımdır. Hökümätlä zara- fat elämäk olmaz. Mänim babamı bir alaqoyun inäyi üstündä özünün äkdiyi tut ağacından asıb bu hökü- mät, dädämi dä bir qoşma üstündä Sibirdä çürü- düb. Ayaqyolunu tikmäk lazımdır, – dedi Qara Mo- şu. – A Moşu qağa, säni olmaya isti täntidib? Düzün ortasında ayaqyolu kimä gäräkdir? – dedi Tapdıq. – Heç kimä. Amma ayaqyolunu tikmäk lazımdır. – dedi Moşu. – A Moşu qağa, bizim qoyun iki yüz-üç yüz hek- tar yerdä otlayır. İndi tutaq ki, ayaqyolunu burda tikdin, qarnın sarı yarğanın üstündä ağrıdı. Buramı qaçıb gäläcäksän iyirmi kilometr yolu? – soruşdu Alı. Qara Moşu susdu. – Dillänsänä, a Moşu qağa? – dedi Tapdıq. – Ayaqyolunu tikmäk lazımdır, – dedi Qara Moşu. Vä başını aşağı salıb yatağa sarı getdi yavaş-ya- vaş. Vä bir neçä saatdan sonra bellä, baltayla geri döndü. Qara Moşu düzün ortasında üç metrlik quyu qazdı, sonra gedib yulğun, saqsaul baltaladı. İkicä günä ayaqyolu hazır oldu. Vä Qara Moşu bir qotur yulğun kölgäsi tapıb oturdu. Alnının tärini silib, tik- diyi ayaqyoluya baxa-baxa olanından yedi. Sonra ayağa qalxıb, öz sürüsünä sarı getdi. Hämin günün Gürzəçöl yazıları 152 ärzindä Qara Moşu tikdiyi ayaqyoluya bircä däfä baş çäkib siftä elädi. Vä bir häftädän sonra Qara Moşu gördü ki, ayaqyolunun böyründäki otları qo- yunlar yeyib qurtarıb. Yağış da yağmır ki, ot täzä- länsin. Sürü dä otun dalıncan düşüb, ayaqyoludan uzaqlaşır. Vä elä bir gün gäldi ki, Qara Moşu özünü qan-tär içindä yetirä bildi ayaqyoluya. Vä ayaqyoluda otu- rub, o biri çobanların taleyi haqda düşünmäyä baş- ladı. – Allah uzaq eläsin, cavandırlar, tutulub zad elä- mäsinlär, – dedi Qara Moşu yana-yana. Vä ayaqyoludan çıxıb gördü ki, sürüsü xeyli uzaqlaşıb. Saat yarımdan çox ayaq döymäli oldu qoyunlara yetänä qädär. Sonra göyä baxıb gördü ki, yağışın heç iyi dä gälmir bulutlardan. Uzaqda bir kiçik vergül kimi qa- ralan ayaqyoluya baxdı. O biri çobanlar Gürzäçöl düzünä dağılmışdılar öz sürüläriylä. Härä bir yana. Qara Moşu onlardan da, özündän dä nigaran idi. Vä Qara Moşu öz nigarançılığını üräyindän çıxar- maq üçün älinä yenä dä baltı aldı. Beş gün, beş ge- cä yulğun baltalayıb paya qayırdı. Vä ayaqyolunun ätrafına beş-altı yüz metrlik çäpär çäkdi. Qoyunu qabağına salıb çäpärin içinä saldı. Vä üräyi rahat ayaqyoluna getdi. Çıxıb gördü ki, sürü otlayır, am- ma... VAQÌF SÄMÄDOÕLU 153 – Ay Allah, sana qurban olum, yağış göndär. Heyvanı çäpärdän o yana, uzağa buraxa bilmäräm. Bu ayaqyolundan çox uzaqlaşmaq olmaz mana, ay Allah, – dedi Qara Moşu dua eläyä-eläyä. Ancaq Gürzäçölün bu imansız istisindä Allahın da tärs damarı tutmuşdu.Yağış yağmırdı. Vä günlärin bir günü bir qoyun böyrü üstä düş- dü. O biri gün onu murdar oldu. Qoyunlar bir gün çäpärin boş yerini tapıb paya- ları araladılar. Qara Moşu zorla, güc-bäla ilä hey- vanların başını bäri eläyä bildi. Olan qalan yulğunla- rı baltalayıb, çäpäri möhkämlätdi. Ancaq özü kölgä- siz qaldı Gürzäçöl düzünü yandıran qızmar günäşin altında. Vä Qara Moşu birdäfälik ayaqyoluya köçdü. Köçdü ki, günün altında qalıb ayaq üstä yanmasın. Bir neçä gün çömbäldiyi yerdän düzä baxdı. Gördü bir neçä qoyun da murdar olub. Sonra Qara Moşu gözlärini yumub yatdı. Vä yuxuda gördü ki, yağış yağır. Elä bu yağışın säsindän dä oyandı. Gör- dü yağış yağmır. Gördü ki, sürü çäpäri qırıb, düzä dağılıb. Gözgörändä qırx-älli qoyunun leşi qalıb. Vä Qara Moşu ayağa qalxıb sürünü qaytarmaq istädi. Ancaq ayağa qalxıb ayaqyolundan çıxa bilmädi. Gözlärini täzädän yumub, başını dizlärinin üstünä qoydu. Neçä min cücünün, milçäyinin ağzıyla istini oxutduran Gürzäçölün säsinä qulaq asdı... Gürzəçöl yazıları 154 *** Çalış, doyma yaşamaqdan. Därd dä sevinc kimi gäldi-gedärdi. Häyatı sev. Nä sevincä bel bağla, nä därdä. Bir insana da bänzämäyä çalışma. Bax har- dasan. Dänizdä balığa, göydä quşa oxşa. Qaçanda ceyrana dön, qovanda canavara. İnsan oğlu olma- ğına çox uyma, täbiät säni öz övladı görmäk istäyir. Onun övladlığından çıxsan batacaqsan. Ata-anadan yetim qalanlar ölmürlär. Täbiätdän yetim qalanların kitabı bağlanır. *** Ötän günlärin çoxuna soyuq däymişdi. Arxadan elä hey ösküräk säsi gälirdi. Nänämin qızdırması hälä dä düşmämişdi, otuz altı il bundan ävväl ölüb, aşağı qäbiristanlıqda basdırılsa da. Här däfä yolumu ora salanda älimi başdaşına tuturdum. İstisi çäkilmirdi ki, çäkilmirdi. Täk nänäm yox. Mäzarların çoxu azarlıydı. Mäzar nädi, asfalt yoldan Hacı Salehin türbäsinä gedän daşlı-çınqıllı cığır da yay-qış ya qızdırıb pörtürdü, ya da soyuq tär basırdı onu. Mäni dä ki, bu küräk ağrısı tamam işdän- gücdän elämişdi. İki ildän çox olardı ki, nä bir adama gözüm däyirdi, nä bir käsi qarğışım tuturdu. (“Azar”) VAQÌF SÄMÄDOÕLU 155 Gürzəçöl yazıları 156 Bartlbi və çevrəsi ENRÌKE VÌLA-MATAS “Bartlbi vä çevräsi” häm roman, häm dä yaxåí sänädli essedir. Äsär- dä müxtälif säbäblärä görä yazmaõí atmíå yazíçílardan bähs edilir. Vila- Matasín çevräsinä häm real (Ser- vantes, Moppassan, Rembo, Selin- cer, Pinçon vä b.), häm dä säk- sändän artíq uydurma müällif da- xildir. Qeydlär formasínda yazílmíå romanda Bartlbi “niyä yazíríq, niyä mövcuduq?” kimi suallara cavab axtarír. Cavablar isä elä äsärin özündädir: bu cavablar qadínlar barädä bäxti gätirmäyän, yazmaõí bacarmayan qozbel Bartlbinin dilindän söylänilir. VAQÌF SÄMÄDOÕLU 157 Dədə Qorqud dastanları Täxminän min il bundan ävväl namälum bir åäxs täräfindän qälämä alínmíå “Kitabi-Dädä Qorqud” Azärbaycan xalq ädäbiyyatínín än qädim vä möhtäåäm abidälärindän biridir. Ìlk väräqindäki bir yazíya görä åärti olaraq “Kitabi-Dädä Qorqud” adlanan bu misilsiz sänät nümunäsi XVIII äsrin ortalarína qädär elm aläminä mälum olmayíb. Xalqímízín qädim tarixini, mü- barizäsini, mäiåätini heyrätamiz bir dillä äks etdirän bu ölmäz sänät incisi Azärbaycanda ilk däfä 1939- cu ildä näår olunmuådur. Gürzəçöl yazıları 158 Tənha AVQUST YUHAN STRÌNDBERQ Səsindən tanıdılar payızı “Tänha” romaní Strindberqin mänävi axtaríålarínín näticäsidir. Yazíçínín özü bu äsäri avtobioqrafik romanlarí sírasína aid edir. Äsärdä müällifin häyatínín bir dövrü, özü dä onun häyatínda tez-tez rast gälinmäyän harmonik bir dövrü äks olunub. Yazíçí elä bir reallíq vä adamlarín dövräsindädir ki, ruhi-mänävi böhrandan xilas olur, onu zäncirläyän problemlärdän uzaqda dayana bilir. Tänhalíq burada adamlardan zahiri täcrid kimi anlaåílmír, äksinä, varlíõín mänasí ilä baõlí axtaríålarín taríma çäkdiyi åüurun därin qatlarína baåvurmaní ehtiva edir. Bu kitab klassik yapon poeziyasí ilä taníålíq imkaní verän färqli bir näårdir. Klassik yapon poeziyasínín zirväläri sayílan Baåo, Buson vä Ìssanín ölmäz üçlükläri – seçmä haykularí ilä yanaåí, hämin åairlärin özlärinä ustad saydíqlarí böyük yapon åairi Saygyonun qälämin- dän çíxan tankalar – beåliklär dä ilk däfä olaraq oxucularímíza mähz bu toplu ilä täklif edilir. Siz bu topluda böyük åairlärin åeirläri ilä yanaåí, onlarín häyat vä yaradícílíõí- na iåíq salan, ara-síra yapon poeziyasí tarixinä dä toxunan mäqaläläri oxuya biläcäksiz. VAQÌF SÄMÄDOÕLU 159 Azəristan ölkəsi VÌNTSAS KREVE Alman malı MÌRMEHDÌ AÕAOÕLU Azärbaycanín milli-mänävi däyärlärinin, Azärbaycan xalqínín, onun mädäniyyätinin böyük vä sämimi dostu Vintsas Krevenin Åärq mifläri äsasínda yazdíõí, xüsusilä Azärbaycan tarixi vä milli- mänävi däyärläri, mäiåäti, dini adät-änänäläri vä täbiätini ustalíqla täsvir etdiyi "Azäristan ölkäsi" yüksäk ädäbi mäziyyätläri, därin dini-fälsäfi müddäalarí vä milli varlíõín yaåadílmasí ilä baõlí vacib, häyati åärtläri özündä ehtiva edän çox ähämiyyätli bir äsärdir. “Alman malí” hekayälär toplusu Azärbaycan cämiyyäti vä insanínín günümüz üçün aktual olan prob- lemlärinä, åäxsiyyät kimi formalaå- masínda maneälär yaradan faktorlara ironik yanaåmasí ilä säciyyälänir. Kitabda yer alan hekayälär äsasän son zamanlarda baå verän hadisälärlä baõlí olub gündämdäki, mäiåät häyatímízdakí, ailädaxili münasibätlärimizdäki çatíåmazlíqlarí gerçäkliyiylä göstärir. Bu rakursdan müällifin hekayäläri özünämäxsusluõu ilä seçilir. Gürzəçöl yazıları 160 «Tuna» Mәtbәәsindә çap olunmuşdur. Çapa imzalanmışdır: 18.04.2016 Nәşrin ölçüsü: 60x84 1/16 Fiziki çap vәrәqi: 13,5 Sifariş: 40/2016 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|