Microsoft Word dissertasiya docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
20 daxili bazarın ən çox ekstensiv genişləndirilməsi nisbətən tez gözlənilir. Buna görədə, onlarda istehsalın kifayət qədər yüksək artım tempinin proqnozlaşdırılmasına baxmayaraq, beynəlxalq əmək bölgüsünə cəlb olunma dərəcəsində (miqyasda deyil) nisbi enmə mümkündür. Beynəlxalq təşkilatlar da öz növbəsində xarici iqtisadi siyasi problemlərin həlli ilə məşğul olurlar. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı – universal və ən nüfuzlu müasir beynəlxalq təşkilatdır. Valyuta-maliyyə fəaliyyəti beynəlxalq təşkilatların xətti ilə icra edilir: Beynəlxalq Yenidən Qurma və nkişaf Bankı, Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyaları, Beynəlxalq nkişaf Assosiasiyaları, Beynəlxalq Valyuta Fondu. Bu təşkilatlar formal olaraq BMT-nın ixtisaslaşdırılmış təşkilatları sayılırlar. 12 nteqrasiya – iqtisadi siyasətin beynəlxalq koordinasiyasının yüksək formasıdır. nteqrasiya dayanıqlı iqtisadi əlaqələrin inkişafının obyektiv prosesini və iqtisadi səviyyələrinə görə yaxın olan milli təsərrüfatlardakı əmək bölgüsünü özündə ehtiva edir. O, xarici iqtisadi mübadilə və istehsal sferasını əhatə edərək, milli təsərrüfatları bir-birinə sıx bağlayır və regional təsərrüfat kompleksini yaradır. nteqrasiya xarakteri daşıyan bölgə ittifaqlarına Cənubi Amerika Ölkələrinin Vahid Bazarı (MERCOSUR – Mercado Común del Sur), And Paktı (Andean Pact), Mərkəzi Amerika Ortaq Bazarı (CACM – Central American Common Market), Cənub-Şərqi Asiya Ölkələri ttifaqı (ASEAN – Association of South East Asian Nations) aid edilə bilər. MERCOSUR dünyada böyüklüyünə və təsir gücünə görə üçüncü inteqrasiya ittifaqı sayılır. (Cədvəl 1.1.) Cədvəl 1.1. Dünyanın üç ən böyük regional birliyinin müqaisəsi Birliklər ÜDM (trilyon dollar ) Ə hali (milyon nəfər) Ə razi (milyon m 2 ) Ə hali başına ÜDM (min dollar) NAFTA 13,8 434,7 21,6 31,7 EU 11,7 457 4 26,9 MERCOSUR 2,1 235 11,9 8,7 12 Лебединец И. Н., «Глобалистика: Энциклопедия», Москва, 2003, с. 731-734 21 Beynəlxalq iqtisadi birlik və ittifaqların yaranması üzv ölkələr arasında istehsal münasibətlərinin inkişafına səbəb olduğu kimi, eyni zamanda, müxtəlif ittifaqlara üzv olan ölkələr arasında iqtisadi münasibətlərə əngəl olur və iqtisadi birliklər daxilində ə mtəə axının bir yerə toplanması ilə nəticələnir. 13 Beynəlxalq təhlükəsizliyin iqtisadi aspektlərinə gəlincə. Beynəlxalq münasibətlərin müxtəlif sferalarında dövlətlərin maraqlarının toqquşması qaçınılmazdır. Maraqların toqquşması krizislərin və konfliktlərin mənbəyi sayılır. Beynəlxalq iqtisadi birliklərin yuxarıda sadalanan maraqları mütləq beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin (qlobal və regional) formalaşdırılmasını diktə edir. Müxtəlif ölkələrin eyni olmayan inkişaf səviyyələri və beynəlxalaq iqtisadi münasibətlərdə onların maraqlarının üst-üstə düşməməsi tərəflərin mövqelərini qeyri- bərabər edir və hətta iqtisadi şantaj kimi təzyiq imkanları yaranır. Bəzən “varlı” və “kasıb” ölkələrin beynəlxalaq iqtisadi-ticari və pul-maliyyə əməliyyatlarında qarşılıqlı əlaqəsi məhz belə təşəkkül tapmışdır. Bütün bunlar dünya iqtisadiyyatının təhlükəsizliyini təhdid altında qoyur. Hərbi sahələrə məxsus əvvəllər tətbiq edilən təhlükəsizlik anlayışı müasir şəraitdə iqtisadi, ekoloji, humanitar və siyasi münasibətlərə yayılmışdır. Bu bir tərəfdən hərbi təhlükəsizlik faktorlarının müəyyən devalvasiyası, digər tərəfdən isə milli təhlükəsizlikdə iqtisadi, siyasi, ekoloji və digər komponentlərin rolunun yüksəlməsi ilə əlaqədardır. Bununla belə təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşdirilməsinin müasir forması dövlətlərin qarşılıqlı asılılığını keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırdı və milli təhlükəsizlik haqda ənənəvi təsəvvürlərə iqtisadi ölçü verərək əhəmiyyətli düzəliş gətirdi. Bu gün bu və ya digər dövlətin həyati əhəmiyyət daşıyan xarici xammal mənbələrinə və ya enerji daşıyıcılarına çıxışının məhdudlaşdırılması və ya onların satış bazarlarından məhrum edilməsi həmin ölkədə istehsalın aşağı düşməsinə, inflyasiyanın partlamasına və onun iqtisadi potensialının aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu formada yaradılmış ərzaq defisiti kəskin beynəlxalq konfliktlərə və s. çevrilə biləcək daxili siyasi sarsılmalara gətirib çıxarır. 13 «Этапы международной экономической интеграции стран», статья / http://www.grandars.ru/student/mirovaya-ekonomika/ekonomicheskaya-integraciya.html 22 Beynəlxalq təhlükəsizlik müdafiə sisteminin formaları onların qeosiyasi əhatə dairəsinin genişliyindən, üzv ölkələrin inkişaf səviyyəsindən, müdafiə meyllərindən (siyasi, iqtisadi, hərbi) və s. asılı olaraq müxtəlif ola bilər. qtisadi təhlükəsizlik (beynəlxalq və milli) dünyəvi xarakter daşıyır və bütün dövlətlərin müxtəlif maraq dairələri ilə bağlıdır. Əvvəlcədən iqtisadi təhlükəsizlik haqda məsələ inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaranmışdı. Bu öz əksini kollektiv iqtisadi təhlükəsizlik haqda Braziliya konsepsiyasında (1974-cü il) tapdı. 1985-ci ildə beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizlik problemi ilk dəfə BMT-nin müzakirəsinə verildi. Beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizlik hər hansı ölkənin iqtisadi maraqlarına qəsdlə zərər yetirmək məqsədi daşıyan ölkələrin iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyətidir. Bu müvafiq beynəlxalq hüquq mexanizmi ilə tənzimlənir. Müasir dünya təcrübəsində iqtisadi təhlükəsizliyin əsas təmin edilmə yolları aşağıdakılardır: müxtəlif təzyiq vasitələrinin köməyi ilə arzu olunmayan fəaliyyətlərin qarşısının alınması, ayrı-ayrı dövlətlər səviyyəsində qanun pozucularına qarşı əməli təsir vasitələrinin tətbiqi. Buraya güc vasitələrini həyata keçirən və ya tamamlayan siyasi proses və onların qanuniləşdirilməsi də daxildir. Bütün bu tədbirləri həyata keçirməsi üçün dövlətin iqtisadi gücünün müəyyən səviyyədə olması tələb olunur. 14 Beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunmasının digər yoları, ənənəvi olaraq beynəlxalq və regional səviyyədə müxtəlif birlik və blokların yaradılması vasitəsilə güclərin tarazlığının təmin olunmasıdır. Belə ki, güc vasitələri daha çox həqiqi məcbur etmə vasitəsi formasını alır, belə ki onları istifadə etmək çox baha başa gəlir. qtisadi qarşılıqlı asılılıq hər iki tərəf üçün adətən sərfəlidir, ancaq münasibətlərin pozulması hər iki tərəf üçün qarşılıqlı zərərə səbəb olur. Milli iqtisadi təhlükəsizlik – daxili istehsal prosesinin normal fəaliyyətini pozan, əhalinin həyat səviyyəsini sarsıdan, cəmiyyətdə sosial gərginliyi artıran və o cümlədən, dövlətin özü üçün təhlükə törədən daxili və xarici arzu olunmaz faktorlardan iqtisadiyyatın müdafiəsidir. 14 «Экономические аспекты мира и безопасности», статья / http://www.sakharov.ru/meo/meo2/33.htm Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|