AZƏ
RBAYCAN RESPUBL KASI TƏ
HS L NAZ RL Y
AZƏ
RBAYCAN DÖVLƏ
T QT SAD UN VERS TET
MAG STRATURA MƏ
RKƏ
Z
Ə
lyazması hüququnda
SLAMOV ANAR SLAM oğ
lu
“RESPUBLIKADA Ə
MTƏƏ
BIRJASININ FORMALAŞ
MASI VƏ
INKIŞ
AF
PROBLEMLƏ
RI”mövzusunda
MAG STR D SSERTAS YASI
xtisasın şifri və adı: 060411 Kommersiya
xtisaslaşmanın adı
: Birja fə
aliyyə
ti
Elmi rəhbər: Magistr proqramının rəhbəri:
dos. E. . bişovdos. M.Q.Əkbərov
____________
_______________________
Kafedra müdiri:
dos. M.Q.Əkbərov
_______________
BAKI - 2014
2
Mündəricat
Giriş
......................................................................................................................... 3
Fə
sil I. Ə
mtəə
birjalarının formalaş
masının nə
zə
ri-metodoloji ə
sasları.........8-41
1.1.
Müasir birja ticarə
tinin mahiyyə
ti və
inkiş
af tarixi
...................................8
1.2. Birjaların formalaş
masının nə
zə
ri-metodoloji aspektlə
ri .......................17
1.3. Azə
rbaycanda
ə
mtəə birjalarının formalaşmasının təşkilati strukturu
və
funksiyaları.......
.........................................................................................28
Fə
sil II.
Azə
rbaycanda ə
mtəə
birjalarının müasir və
ziyyə
tinin tə
hlili..........42-64
2.1.
Ə
mtəə birjalarında həyata keçirilən real əməliyyatların təşkili...............42
2.2.
Ə
mtəə birjalarında həyata keçirilən fyuçers əməliyyatları və
onların sığ
ortalanmasının təş
kili...................................................................45
2.3
Birja sövdə
ləş
mə
lə
ri üzrə
hesablaş
ma qaydaları.........................................51
Fə
sil III. Ölkə
dəə
mtəə
birjalarının formalaş
masının inkiş
afistiqamə
tlə
ri..65-91
3.1. Azə
rbaycanda birja ticarə
tinin müasir durumu və
mövcud problemlə
r...65
3.2. Azə
rbaycanda ə
mtəə
birjalarınınformalaş
masının hüquqi ə
sasları........72
3.3Dünyaiqtisadiyyatında və
Azə
rbaycanda birjaların inkiş
af prespektivlə
ri
..82
Nə
ticə
və
tə
kliflə
r
...................................................................................................92
Ə
dəbiyyat siyahısı .................................................................................................95
Резюме
.....................................................................................................................96
Summary ...............................................................................................................97
3
GIRIŞ
Mövzunun aktuallığ
ı.
Müasir dövrdə əmtəə birjaları sərbəst şəkildə ixtisaslaşmış
formada təşkil olunurlar. Təsadüfi deyildir ki, hüquqi şəxslər özlərinin könüllülük prinsipi
ə
sasında kommersiya təşkilatları formasında birləşirlər. Bütün bunlar ticarət
ə
məliyyatlarına xidmət etmək üçün əlverişlidir. Bu deyilənlərə nəzər salsaq görərik ki,
ticarət iştirakçılarının topdansatış ticarət bazarında birgə fəaliyyət göstərmələrinə və ticarət
qaydalarına riayət etmələrini asanlaşdırır. Dünya iqtisadiyyatında və ayrı-ayrı təsərrüfat
subyektləri arasında əlaqələr birja və birja ticarəti olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil.
Məhz bunun nəticəsidir ki, bəzi qərb iqtisadçıları birjalara təkcə ticarət aparılan yer kimi
baxmırlar, onları həmçinin maliyyə mərkəzləri də adlandırırlar.
Çox illik fəaliyyət müddətinə malik olan birjalar bazar iqtisadiyyatının əsas
ünsürlərindən birini təşkil edir. nkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı şəraitində əksəriyyət
ticarət əməliyyatları birjalar vasitəsilə həyata keçirilir. Sözün tam mənasında birja
bazarı, bazar birjanı tamamlamaqla biri digərindən kənarda qalmır. Bazar
iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar dünyanın beynəlxalq bazarlarına inteqrasiya edən
respublikamızda da birjalar inkişaf etməkdədir. Bu sahədə atılan addımlar, qəbul edilən
qərarlar gələcəkdə Azərbaycanda uğurlu birja fəaliyyətini təşkil etməyə imkanlar
verəcəkdir.
nkişaf etmiş iri kapitalist ölkələrində, beynəlxalq dünya bazarlarında, əsasən, bir
neçə birja fəaliyyət göstərir. Hazırda dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində birja
fəaliyyətinin inkişafına xüsusi fakir verilir. Çünki birja fəaliyyəti iqtisadiyyatın bütün
sahələrinə təmas edə bilər. nkişaf etmiş Qərb ölkələrinin təcrübəsi sübut edir ki,
bazar iqtisadiyyatı şəraitində əmtəə birjalarının inkişafı məsələsinə geniş yer
verilməlidir.
Bütün bu sadalanan faktları nəzərə alaraq, hal-hazırda, dünya birjalarında
gedən proseslərin dinamikliyi və hadisələrin axarının proqnozlaşdırılmasının çətinliyi