Microsoft Word Azerbaycan dili haqqinda doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
169 3. Toplanan ədəbiyyat ı qruplaşdırıb nəticə əldə etmək. 4. Əldə edilmiş nəticə əsas ında plan tərtib etmək. 5. Nəhayət, fikrin yekunlaşd ırılması. Nəticə. M övzu ətrafında düşünən natiq, həm öz səviyyəsini, həm də auditoriyanın tərkibini nəzərdən qa çırmamalıdır. Natiq nitqini qurarkən, dinləyicilərin yaşını, ixtisasını, dünyagörüşünü, mövzuya aid biliklərini nəzərə almal ıdır. Bu xüsusiyyətləri mövzu ilə, yerli şəraitlə, nitqin əmələ gətirə biləcəyi reaksiya ilə, m övzunun qavranılması ilə, yaranan problem ilə, situasiya ilə əlaqələndirməyi bacarmalıdır. Bu, natiqdən b öyük bacarıq və ustalıq tələb edir. Natiqin qarşısında qoyulan bu tələblər yerinə yetirilərsə, dinləyicilərdə b öyük maraq oyadar. Nitqin g özəl, dolğun, elmi çıxması üçün natiq mövzuya aid ədəbiyyat əldə etməlidir. Gündəlik mətbuatı, m övzuya aid elmi ədəbiyyatı (hətta mübahisəli olsa belə, öz fikrini, gəldiyi qənaəti bildirməlidir), məqalələri, tezisləri nəzərdən ke çirib, yaradıcılıq təxəyyülü ilə əlaqələndirməlidir. Toplanm ış ədəbiyyatı nəzərdən keçirib, öz aləmində müqayisələr aparıb, gəldiyi nəticələri məqsədyönlü şəkildə m övzuya şamil edir. Natiq topladığı biliyi, faktı, sübutları, dəlilləri qruplaşdırıb, nitqi dəqiq və d üzgün, ardıcıl ifadə etmək üçün plan tərtib edir. Plan əsasında da fikrini yekunlaşdırıb, gəldiyi nəticəni dinləyicilərlə b ölüşür. Nitqin haz ırlanmasında natiqin biliyi ilə bərabər, təcrübəsi də mühüm rol oynayır. Bəzi natiqlər nitqlərini həddindən art ıq elmi şəkildə qurur (bu bəzən bilərəkdən edilir), bəzisi isə savadlı görünmək xatirinə sadə, ayd ın nitq əvəzinə fikrini təmtəraqlı cumlələrlə ifadə edir. Təcrübəli natiqlər isə apardığı müşahidə ilə bərabər, dərin elmi bilikləri nitqə k öçürüb sadə, lakin təsir qüvvəsi olan çıxış hazırlayırlar. Belə nitqlər n ümunəvi nitq kimi dinləyicilərin rəğbətini qazanır. Hər bir natiq ixtisas ından və nitqin mövzusundan asılı olmayaraq, əldə etdiyi materialın ən kiçik sitatlar ını, faktlarını, dəlillərini dəfələrlə yoxlayıb, gəldiyi nəticəni öz elmi və təcrübəsi süzgəcindən keçirib kağ ız üzərinə köçurməlidir. Əks təqdirdə nitq quru və yorucu olar. Faktlar yığını, yersiz sitatlar, əsasland ırılmamış dəlil və sübutlar şablon xarakteri daşıyar. Lakin natiqin yaradıcı münasibəti, nitqdə öz s özü, öz səsi hiss olunur. Natiq nitqini qurarkən hadisələrin içərisində olmalıdır. Təsvir etdiyi hadisənin 170 iştirak çısına çevrilməlidir. Cərəyan edən hadisələr natiqin gözləri qabağından bir kino lenti kimi keçməlidir. Yaln ız bu vaxt nitq inandırıcı və cəlbedici olur. Nitqin belə qurulması hər bir natiqdən böyük təcrübə və dərin elmi bilik tələb edir. Nitqin qurulmas ında natiq dinləyicilərlə necə əlaqə yarada biləcəyi haqqında düşünməlidir. Nitqin dinləyiciyə çatdırılmasında bu amil də əsas şərtlərdən biridir. O, nitqi harada söyləyir? Doğma kollektiv aras ında, yoxsa tanımadığı bir idarədə, müəssisədə. Adətən, kənarda nitq söyləmək daha çətindir. Dinləyicilərlə əlaqə yaratmaq yenə də natiqdən b öyük ustalıq və təcrübə tələb edir. Belə olan halda natiq nitq s öyləyəcəyi yerin şəraitini, dinləyicilərin marağını nəzərə alıb, fikrini əldə etdiyi təəssüratlarla, əgər mümkün olsa, hətta suallarla ifadə etməlidir. Auditoriyan ın diqqətini cəlb etmək üçün onlarla təmasda olmaq ən gözəl vasitədir. Natiq nitqini qurarkən g ünün tələblərinə cavab verən informasiyalardan istifadə etməyi unutmamalıdır. Nitqin m övzusuna uyğun olaraq kitablardan, məqalələrdən, qəzetlərdən, jurnallardan istifadə etməli və onlara yarad ıcı yanaşmalıdır. Günün tələblərinə cavab verməyən nitq şübhəsiz ki, dinləyicilərdə maraq oyada bilməz. nformasiyan ın bolluğu və natiqin yaradıcı münasibəti nitqin zənginliyini artırır. Böyük Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi yaz ırdı: D ünyada nə qədər kitab var belə, Çalışıb, əlləşib gətirdim ələ. Ərəbcə, dəricə, yeri d üşərkən, Buxari, Təbəri əsərlərindən Oxudum, oxudum, sonra da vard ım, Hər gizli xəzinədən bir d ürr çıxardım. Natiqlik sənətinə yiyələnmək istəyən hər bir şəxs elmi xəzinə olan kitablardan bəhrələnməli və g ünün m üəyyən hissəsini mütaliə ilə məşğul olmalıdır. Yaxşı kitab natiqə yol göstərən bələdçini xatırladır. Onu elmin çətin yollarından, enişindən-yoxuşundan keçirir. 171 Natiq nitqə haz ırlaşarkən, əldə etdiyi materialları qruplaşdırdığı zaman qeydlər götürməyi də unutmamal ıdır. Bu qeydlər gələcəkdə ona köməklik göstərir. Bundan əlavə, natiq nitqini qurarkən konspekt, plan tərtib etməyi də unutmamal ıdır. Fikrin ardıcıl və məqsədy önlü ifadə olunmasında bu prinsiplər əsas şərtlərdən biridir. Plan, konspekt toplanmış materialın sistemə sal ınmasında natiqə köməklik göstərir. O zaman belə bir sual ortaya çıxır: Plan nədir? Plan nitqin yaz ılı növündə ardıcıllığı, şifahi növündə isə fikrin sistemli olmasını təmin edir. Hər hans ı bir nitqin quruluşu plan əsasında giriş, əsas hissə, nəticədən ibarət olur. Hətta bəzi natiqlər planı b ölmələrə, yarımbölmələrə, maddələrə, bəndlərə də bölür. Bu təcrübə özünü doğrultmur. Əsas fikri mətləbdən uzaqlaşd ırır. Plan tərtib olunarkən natiq onu nitqin ideyası ilə bağlamalıdır. Planın tərtib olunmas ında nitqin mövzusuna uyğun forma seçilməlidir. Plan nitqin ardıcıl şəkildə ifadə olunmasına k öməklik göstərir. Natiqin s öylədiyi fikirlərin yadda saxlanmasına, xatırlanmasına yardım edir. Tərtib olunan plandan monoloji nitqə ke çid başlanır. Təcrübəli natiqlər planı yarımbölmələrə ayırsalar da, onu vahid forma kimi qəbul edirlər. Nitq zaman ı planda qoyulmuş bütün məsələlər şərh olunmaya da bilər, bunların tam əhatə olunmas ı vacib də deyil. Qeyd etdik ki, haz ırlanan nitq üç hissəyə bölünür: 1. Giriş 2. Əsas hissə 3. Nəticə Nitqin giriş hissəsində natiq dinləyiciləri ilk andan ələ almal ı və onların diqqətini özünə cəlb etməlidir. Fikrini, m ülahizələrini elə qurmalı və nitqə başlamalıdır ki, auditoriyada maraq oyatsın. Natiq giriş hissəsində nitqin sonrak ı hissələri üçün şərait yaradır. Əgər o, girişdə dinləyiciləri maraqlandırıbsa, ələ ala bilibsə, onlar ın diqqətini cəlb edibsə, o biri hissələrdə müvəffəqiyyət qazanacağına şübhə yoxdur. Əksinə, g östərilən prinsiplərə əməl edə bilməyibsə, müvəffəqiyyətdən danışmağa dəyməz. Nitqin giriş hissəsi şablon xarakteri daş ımamalıdır. Natiq düşdüyü vəziyyəti və dinləyiciləri, onların əhval-ruhiyyəsini nəzərə almalı, nitqin m üqəddiməsini də bu şəraitə uyğun qurmalıdır. Nitqin giriş hissəsindən bəhs edən M.Əsgərov yazır: Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|