Microsoft Word \300Z?RB\300YC\300n dovl?T iqtis\300d universiteti struktur maq doc
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
dövrdən sonra həmin investisiya fəallığı iqtisadi inkişafın «ağır yükünə» çevriləcək və onu yeni iqtisadi böhrana doğru istiqamətləndirəcəkdir. Beləliklə, struktur investisiya siyasətinin perspektiv istiqaməti, son nəticədə geniş təkrar istehsalın resurslara hərtərəfli qənaət tipinə keçidlə müşahidə olunmalı və ən başlıcası isə mövcud resurslar balansı şəraitində cəmiyyətin tələbatlarını mühüm qədər yaxşı ödənilməsinə yönəldilməlidir. Bu gün müstəqillik əldə etmiş respublikalarda struktur investisiya siyasəti daha çox cari ictimai iqtisadi və siyasi problemlərin təsiri altında formalaşır. Bütün bunlarla yanaşı, yaxın gələcəkdə investisiya struktur siyasətinin başlıca istiqaməti respublikada resursların emalı mərhələsini dərinləşdirməyə imkan verən sahələrin inkişafı ilə bağlıdır. Bu investisiya siyasətinin qeyd olunan perspektiv istiqamətləri ilə yanaşı, yaxın gələcəkdə struktur irəliləyişlərinin daha çox əhalinin zəruri ərzaq və istehlak mallarına olan tələbatının ödənilməsinin təsiri altında formаlaşacaqdır. Respublikada həyata keçiriləcək struktur irəliləyişləri bu sosial-iqtisadi problemlərin həlli ilə yanaşı ətraf mühitin sağlamlaşdırılması məsələlərini də nəzərdən qаçırmаmalıdır. Burada söhbət, Azərbaycanda sənaye sahələrinin ətraf mühiti daha çox çirkləndirən sahələrin inkişafının mümkün qədər məhdudlaşdırılmasındаn və həmin istehsal sahələrinin texniki-texnoloji səviyyəsini yüksəltməklə, onların ətraf mühitə neqativ təsirini zərərsizləşdirməkdən gedir. Bu gün ərzaq probleminin mövcudluğu şəraitirində aktual olmasa da, görünür perspektivdə kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının artımının kimyəvi proseslərin təsiri аltındа intensivləşdirilməsi meyli də xeyli zəifləyəcəkdir. Bunlаrın hаmısı sоn nəticədə, respublikada həyata keçiriləcək struktur-investisiya siyasəti Azərbaycanın dünya bazarına çıxış imkanlarının genişləndirilməsinə xidmət etməlidir. Bü ümumi prinsiplər baxımından struktur irəliləyişlərinin səmərəliliyini qiymətləndirmək üçün, onun tarixən formalaşmış sahə quruluşunun mövcud səviyyəsinin, resurs təminatı və bu sahədə respublikanın yerli potensial imkanlarından istifadənin mümkünlüyü əsas götürülməlidir. Həm də struktur problemlərinin istiqamətləri müəyyənləşdirilərkən, ona hər bir sahənin inkişafının
12
sahəvi problemlərini həll etmək baxımından deyil, həmin meyllərin iqtisadiyyatın sabitləşməsinə, bazar iqtisadiyyatına keçməsinə nə dərəcədə şərait və imkan yaratması nöqteyi-nəzərindən yanaşmaq lazımdır. Bu baxımdan, hal-hazırda Azərbaycanda struktur irəliləyişlərinin o istiqamətlərinə üstünlük verilməlidir ki, birincisi, qeyd olunan problemləri nisbətən qısa müddətdə, az xərclə, eyni zamanda səmərəli reallaşdırmağa imkan versin və bununla da respublikada sağlam milli iqtisadiyyatın yaranmasına və onun valyuta ehtiyatlarının formalaşmasına xidmət etsin. Məlumdur ki, uzun illər boyu Azərbaycаn iqtisadiyyatı əsasən, xammal ixracı istiqamətində formalaşmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, ilkin mərhələdə respublikada yaranmış iqtisadi strukturun iflic vəziyyətini xarakterizə edən cəhətlərdən biri də ilkin resursların təklifinin sahə məhdudiyyətləri ilə bağlıdır. Bu isə, öz növbəsində resurslara qənaət texnologiyasının, səmərəli alternativ resursların tətbiqini və nəhayət, resursların bir-biri ilə əvəz olunması imkanlаrını məhdudlaşdırır. Bülün bunlarla yanaşı elmi- texniki tərəqqinin təsiri altında ilkin resursların bir-birilə əvəz olunması imkanlarını, digər tərəfdən isə müvafiq struktur irəliləyişlərinin olmaması ilə də ləngidilə bilər. Yeni yaranan müstəqil dövlətlər ilkin mərhələdə böhrandan çıxmaq və bazar iqtisadiyyatına keçmək məqsədilə mümkün qədər səmərəli struktur siyasətini həyata keçirə bilmək üçün mövcud potensialdan çıxış edərək seçmə üsulu prinsipini əsas götürürlər. Belə bir inkişaf yolu ilə, hər şeydən əvvəl, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, resursların əvəz olunması sahəsindəki yarаnmış məhdudluqların aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur. Ikinci istiqamət, təsərrüfat subyektləri tərəfindən əmtəə və xidmətlərin təklifinin genişləndirilməsini stimullaşdırmaqdan ibarətdir. Bu gün Azərbaycanın xalq təsərrüfatında formalaşmış quruluş siyasətinin hər iki istiqaməti «təklif iqtisadiyyatı»nın məlum tələbləri çərçivəsinə sığışmır. Çünki bu problemləri həll etmək üçün, birincisi, özü öz inkişafını təmin edən bazarı formalaşdırmаq, ikincisi, elmi-texniki tərəqqi əsasında resurslаra qənaət texnologiyasının təkrar istehsalın bütün həlqələrində geniş tətbiqinə nail olmaq lazımdır.
13
Son nəticədə təklif bazarının stimullaşdırılması siyasətinin səmərəliliyi öz növbəsində iqtisadiyyatın müəyyən mənada quruluşunun sabitliyini tələb edir. Bu məqsədlə, xalq təsərrüfatının quruluşu bütün mərhələlərdə yenidən qurulmalıdır. Quruluş irəliləmələri və onunla bağlı tədbirləri aşağıdakı kimi sistemləşdirmək olar: makro struktur; sahələrarası; regionlararası, mikrostruktur; idarəetmənin köhnə, yararsız təşkili qurumları aradan qaldırılmalı və bazаr münasibətlərinin tələblərinə uyğun yenidən yaradılmalıdır. Məlumdur ki, xalq təsərrüfatının quruluşunun yenidən qurulması külli miqdarda maddi maliyyə və əmək resurslarının bu məqsədə yönəldilməsini tələb edir. Öz növbəsində nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsinin səmərəliliyi uzun illər boyu ölkəmizdə məsrəfli təsərrüfatçılığа yönəldilmiş sistemin sosial-iqtisadi, siyasi əsaslarının necə və hansı sürətlə aradan qaldırılmasından çox asılı olacаqdır. Struktur siyasətinin tələb və təklifin mütənasibliyinə şərait yaratması üçün müasir dövrdə istehlak şeyləri istehsal edən sahələrə investisiya qoyuluşunu artırmaq lazımdır. Xalq təsərrüfatının quruluşunun yenidən qeyd olunan istiqamətləri, ancaq o halda lazımi səmərəni verər ki, həmin proseslər qarşılıqlı əlaqə və asılılıqda həyata keçirilsin. Ən başlıcası isə, məhsul vahidinə sərf olunan resursların azalması ilə müşahidə olunsun. Çünki xalq təsərrüfatının formalaşmış quruluşunu və onun dəyişmə meylini ə lraflı təhlil etmədən, hər hansı bir dövrdə iqtisadi artımın xarakterini və bütünlükdə səmərəliliyin real səviyyəsini qiymətləndirmək əslində mümkün deyildir. Bunsuz isə respublikada iqtisadiyyatı sabitləşdirməyin və bazar iqtisadiyyatına keçməyin səmərəli yollarını seçmək çox çətindir. Yuxarıda qeyd olunan ümumi prinsiplər əsasında sosial-iqtisadi inkişafın perspektiv strategiyasına uyğun tələb və təklifin mümkün tarazlığı, resursların balansı və onlardan istifadə dərəcəsini nəzərə alan, ən başlıcası isə bаzar iqtisadiyyatına səmərəli və mülayim keçməyə imkan verən optimal quruluş siyasəti yeritmək lazımdır. Keçmiş postsovet respublikalarının təcrübəsi göstərir ki, keçid mərhələsində iqtisadiyyatın strukturunun səmərəliliyini xarakterizə edən göstəricilərin Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|