Microsoft Word \300Z?RB\300YC\300n dovl?T iqtis\300d universiteti struktur maq doc
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
nun və bu gün hərəkətə gətirilə bilən elmi-texniki potensialının müəyyənləşdiril- məsini tələb edir. Bütün bunları nəzərə alaraq respublikada elmi-texniki, struktur siyasəti elə bir istiqamətə yönəldilməlidir ki, o, bir tərəfdən, Azərbaycanın bütün resurslarından səmərəli istifadə etməyə şərait yaratsın və ən başlıcası isə perspektivdə iqtisadi artımın inkişaf imkanlarını məhdudlaşdırmasın. XX əsrin 70-80-ci illərində dünya iqtisadiyyatında iqtisadi artım sürətinin ümumən zəifləməsi, işsizliyin artması və inflyasiyanın güclənməsinin qarşısını almaq məqsədilə inkişaf etmiş ölkələr yeni şəraitə uyğun struktur və yaxud məcmu təklifi stimullaşdıran siyasətin işlənib hazırlanmasını və həyata keçirilməsini obyektiv zərurətə çevirdi. Məsələnin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu mərhələdə qısamüddətli sabitləşmə proqramlarının tətbiqi, ölkədə uzunmüddətli sabit, eyni zamanda sağlam iqtisadi artımı təmin edə bilmirdi. Məlumdur ki, məcmu tələbi artırmaq məqsədi ilə inkişaf etmiş ölkələrdə həyata keçirilən struktur siyasəti ə hatəli bir anlayış olmaq etibarı ilə rəqabətin stimullaşdırmasını, maliyyə bаzarlarının, fəaliyyətinin, vergi islahatlarının həyata keçirilməsini, dövlətin tənzimləmə funksiyalarının məhdudlaşdırılmasını və s. nəzərdə tutur. Qeyd etmək lazımdır ki, keçid iqtisadiyyatına malik ölkələrdə dövlətin struktur siyasəti onlardan fərqli olaraq daha geniş və çoxşaxəli problemlərin həllini tələb edir. Belə ki, bu mərhələdə həyata keçirilən struktur siyasəti, hər şeydən əvvəl, iqtisadi subyektlərin həyat fəaliyyətlərinin hüquqi və institutsional əsaslarının formalaş- dırılmasını, uzunmüddətli iqtisadi artımı təmin etməklə yanaşı, istehsal amillə- rindən səmərəli istifadə etmək və bölüşdürməklə cari istehsalın həcminin artırılmasına istiqamətləndirilməsini nəzərdə tutur. Ə lbəttə, bütün bunlarla yanaşı yeni iqtisadi sistemə keçid mərhələsində müstəqillik əldə edən respublikamız üçün struktur siyasətinin ən mərkəzi və xüsusi problemlərindən biri bütünlükdə xalq təsərrüfatının quruluşunun yenidən qurulması ilə bağlıdır. Inzibati-amirlik sistemindən bazаr sisteminə keçən ölkələrdə çoxukladlı, qarışıq iqtisadiyyat üçün xarakterik olan müxtəlif mülkiyyət formalarının yaranması məqsədi ilə həyata keçirilən struktur siyasətinin mühüm 9
istiqamətlərindən biri də özəlləşdirmə prosesi ilə bаğlıdır. Çünki bazarın tələblərinə uyğun olaraq iqtisadiyyatın sahə quruluşunun, həm dövlətin birbaşa mexanizmi, həm də iqtisadi mexanizmlər vasitəsilə həyata keçirilməsində mülkiyyət və sahibkarlıq formalarının dəyişdirilməsi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ə ksər keçmiş postsovet respublikalarının təcrübəsi göstərir ki, milli iqtisadiyyatlarının bazar transformasiyası zamanı «finiş» sahələri daha çox iflasa məruz qalırlar. Belə ki, son illərdə sənaye istehsalının quruluşunda Azərbaycanda maşınqayırma, yüngül, yeyinti sahələrinin məhsulunun xüsusi çəkisi daha çox aşağı düşmüşdür. Bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatının xarakterinə sahəvi struktur baxımından nəzər yetirsək, onun əsasən üç sahənin «Neftçıxarma, kənd təsərrüfatı, yanacaq-energetika kompleksinin» üzərində dayandığını görərik. Bütün bunlar belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, transformasion böhran zamanı iqtisadiyyatın xammal sahələrini əhatə edən istehsalatlar bu emal sahələrinə nisbətən bu dəyişən yeni şəraitə daha tez uyğunlaşırlar. Keçid mərhələsində ölkədaxili resursların məhdudluğu, respublikamızda ə saslı struktur siyasəti yeritməyə imkan vermir. Odur ki, bu mərhələdə ölkəmiz xarici investor dövlətlərinin istəklərinə uyğun sahələri üstün inkişaf etdirməyə və dünya bazarının tələblərinə cavab verməyən, lakin daxili bazarda ehtiyac olan və nisbətən az səmərəli sahələri və istehsalatları bağlamaq, məhdudlaşdırmaq zərurəti qarşısında qalır. Keçidin ilkin mərhələsində faktiki materialların təhlili göstərir ki, iqtisadiyyatın sabitləşdirilməsi və onun artımının həlledici resurs mənbəyi əslində, hasiledici sənaye sahələrinin məhsulları olmuşdur. Beləliklə, dünya iqtisadiyyatına daha çox xammal ixracının hesabına inteqrasiya olması, milli iqlisadiyyatın formalaşmasına bir-birilə tam əks olan iki istiqamətdə təsir göstərir. Bütün bunları nəzərə alaraq respublikamızda uzun bir dövrü əhatə edən struktur siyasəti, bir tərəfdən, milli iqtisadiyyatın cari problemlərinin həllini, digər tərəfdən, perspektivdə Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına qovuşmasını, milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin təmin edilməsi ilə əlaqəli surətdə uzlaşdırılmasını nəzərə almalıdır. 10
Məlumdur ki, struktur dəyişikliklərinə liberаl təlim baxımından yanaşdıqda, ə sas güc xüsusi sahibkаrlığın, xüsusi investisiyanın və onların inkişafı üçün münasib şəraitin yaradılmasının üzərinə düşür. Bu heç də o demək deyildir ki, keçid mərhələsində dövlət sənaye siyasətindən, iqtisadiyyatın üstün sahə və istehsalatlarının inkişafına yardım göstərməkdən imtina etməli, başqa sözlə, yeni iqtisadi sistemə keçid və müstəqillik şəraitində struktur problemin həllini bütövlükdə bazarın ümidinə buraxmamalıdır. Zənnimizcə, dövlət burada daxili bazarın və xarici dünya bazarının tələblərini, ölkəmizin qarşısında duran problemləri həll etmək, milli iqtisadiyyatın resurslarını səfərbər edib hərəkətə gətirmək, rəqabət üstünlüklərini reallaşdıra bilmək üçün müvafiq siyasətin formalaşdırılmasını tələb edir. Bu siyasət dövlət yardımı, birbaşa investisiyaya, güzəşt sistemini elə formalaşdırmalıdır ki, onlar son nəticədə respublikada struktur irəliləyişlərini stimullaşdırsın. Iqtisadiyyatı sabitləşdirmək və bazar iqtisadiyyatına keçid üçün zəruri olan struktur irəliləyişləri iki mərhələdə həyata keçirilməlidir. Birinci mərhələdə struktur irəliləyişləri istehsalın həcminin aşağı düşməsinin qarşısının alınması və maddi-maliyyə sabitliyinin təmin olunması üçün zəruri ilkin şərtlərin yaradılmasına yönəldilməlidir. Bunun üçün ən başlıca ilkin şərtlərdən biri investisiya qoyuluşunun daha çox əməktutumlu, az fondtutumlu istehsalatların inkişafına yönəldilməsidir ki, bu da son nəticədə investisiya qoyuluşunun fond- kapital tutumunun aşağı düşməsinə səbəb olmaqla, cəmiyyətin bütünlükdə əsaslı vəsait qoyuluşuna olan ümumi tələbatı azaldır. Digər tərəfdən, belə bir inkişaf yolu ə saslı vəsait qoyuluşunun səmərəliliyini qısa müddətdə artırmağa və bünunla də təkrar istehsalın məqsədinin reallaşması imkanlarını genişləndirər. Ikinci mərhələdə, xalq təsərrüfatında baş verən quruluş irəliləyişləri daha çox iqtisadi artımın tarazlığının təmin edilməsinə və onun sürətinin artırılmasına yönəldilməlidir. O da aydındır ki, investisiyanı artırmaq yolu ilə iqtisadi artımın mütənasibliyinə ancaq iqtisadiyyatda müəyyən sabitləşmə prosesi başa çatdıqdan sonra nail olmaq mümkündür. Əgər investisiya fəallığının artırılması, istehsalın fond və material-tutumunun aşağı düşməsi ilə müşahidə olunmazsa, müəyyən bir
Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|