Microsoft Word \223X?rcl?rinin ucotunun \223Direkt-kostinq\224 v? \223Standart-kostinq\224. doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
61 Proporsional xərclər istehsalın (satış) həcminin artmasına və yaxud azalmasına mütənasib olaraq dəyişilir. Belə dərxlərə aiddir: əsas materiallara çəkilən xərclər, işəmuzd işçilərin əmək haqqı, məhsulların qablaşdırılması və yüklənməsi, mürəkkəb texnikanın sınaqdan keçirilməsi, texnoloji xarakter daşıyan yanacaq və enerji xərcləri və digər anoloji xərclər. Vaxtamuzd əmək ödəməsi məhsulun (iş, xidmətlər) əhcmindən asılı deyildir. O, daimi xərclərə aiddir. Proporsional xərclər məhsul (iş və xidmətlər) vahidi hesabilə daimi sayılır. Xərclərdəki belə proporsiyalar iş vaxtı normasının, material xərclərinin, əmək ödənişi tariflərinin, satın alınan material dəyərlərinin qiymətinin, amortizasiya normalarının və s. dəyişilməsi zamanı dəyişikliyə uğrayır.
dedikdə onların məcmu kəmiyyəti müəyyən dövr ərzində istehal olunan məhsulların (satışın) həcminə nisbətən daha az artır. stehsalat və yaxud satışın həcmi aşağı düşdükdə, deqressiv xərclər həcm göstəricilərinin aşağı düşməsilə müqayisədə daha az dərəcədə azalır. Deqressiv xərclərə nəqliyyat xərcləri, avadanlıqlara və digər əsas vəsaitlərə təmir və xidmət xərcləri, yanacaq, enerji, köməkçi materiallar və i.a. aiddir. Məcmu deqresiv xərclər artmaqla, məhsul vahidinə düşən maya dəyərinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Xərclərin belə bir qanunauyğun xüsusiyyətləri onları planlaşdıran zaman hökmən nəzərə almaq lazımdır. Proqressiv (mütərəqqi) xərclər istehalın və yaxud satışın həcmi ilə müqayisədə daha çox artır. Xərclərin mütərəqqiləşməsi həm məcmu, həm də xüsusi xərclərdə təzahür edir. Onlar istehsalın qeyri-ahəngdarlığı (vaxtdan artıq, istirahət, bayram və s. günlərdə işləyənlərin əmək haqqının ödənilməsi) zay məhsulun həcminin artması, digər qeyri-məhsuldar xərclərin ödənilməsi zamanı təzahür edir. Proqressiv xərclər hesablamalara o zaman qəbul edilir ki, onlardan qaçmaq əslində qeyri-mümkündür. Yarım dəyişən xərclər daimi və dəyişən xərclərin əlaqələndirilməsi nəticəsində ayrıca maddə şəklində meydana çıxır. Yarımdəyişən xərc maddələrinin özünü aparması aşağıdakı şəkildə verilmişdir (şəkil 3.5.). Şə
62 Yarımdəyişən xərc maddələrinin özünü aparması
Z 3
Xərclər Z 2
Z 1
stehsalın həcmi Yarımdəyişən xərclərə aiddir: avadanlıqların istismarı və saxlanılması xərcləri, kommunal xidmətləri, idarəetmə və digər xidmətedici heyətin ödənilməsi və digər analoji kompleks maddələr. stehsalın (satışın) həcminin ixtisar olunması istehsalın həcm göstəricilərinə təsir göstərir. Dəyişən xərclər həcmin aşağı düşdüyü zaman daha az ixtisar edilir. Səbəb bundadır ki, istehsalın həcmi azaldıqda sərbəstləşən əsas vəsaitlər, köməkçi bölmələr ləngitmədən ləğv oluna bilməz, həmçinin işçliləri də təcili işdən azad etmək olmaz.
istehsalın həcmi ixtisar olunan zaman məhsulun maya dəyərinin artmasına gətirib çıxarır. Ümumiyyətlə, xərclərin dinamikasıı onların özlərini aparmalarının reallığı ilə razılaşdırmaq lazımdır. Sürüşkən xərclər o zaman baş verir ki, müəyyən vaxt anında onların adi dinamikası sürüşkən mənada (bir dəfə) dəyişikliyə məruz qalır, daha sonra həmin xərclərin özlərini aparması normal proporsiyaya daxil olur və adi formata düşür. Belə xərclərə aiddir: iş vaxtı normasının və yaxud material xərclərin normasının bir dəfə dəyişilməsi, əmək ödənişi rassenkalarının dəyişilməsi, heyətin kütləvi şəkildə birdəfəlik yenidən
ixtisaslarının artırılması, amortizasiya normalarının dəyişidilirməsi, yeni baha əsas vəsait obyektinin istismara veriləmsi və i.a.
məhsul (satış) istehsalının həcminə, müəssisənin əsas istehsal gücündən istifadəsinə bilavasitə aidiyyatı olmayan daimi xərc maddələri
63 başa düşülür. Belə xərclərə nümunə kimi göstərmək mymkündür: tədqiqat xərcləri, idarəetmə və marketinqin inkişafı proqramları, sosial inkişaf proqramı və digər anoloji xərclər. Bu qəbildən olan xərclərin xarakteri və kəmiyyəti müəssisədə məsuliyyətin bölgüsü üzrə müəyyən olan səlahiyyətlər uyğun olaraq rəhbərliyin qərarı ilə müəyyənləşdirilir. Onlar komonent rəhbərin qərarından asılı olaraq arta, azala və yaxud plan smetasından tamamilə çıxarıla bilər. Lakin həmin vaxt kəsiyində diskret xərclər işgüzar əməliyyatların təsiri altında dəyişilir.
onların planlaşdırılan və planlaşdırılmayan, normaiv və faktiki, tənzimlənən və tənzimlənməyən xərclərə bölgüsünü müəyyənləşdirir.
bəzən də smeta xərcləri adlandırırlar. Güman olunan bütün xərclər, qeyri-məhsuldar və yaxud təsadüfən meydana çıxan xərclər istisna olmaqla planlaşdırıla bilər. Konkret məsuliyyət mərkəzində planlaşdırılan xərclərə mərkəzin meneceri məsuliyyət daşıyır. Buna görə də, xərclərin bir hissəsi plan- smetaya daxil edilmir və onlar planlaşdırılmayan kateqoriyaya aiddir. Digər mərkəzlərdə xərc göstəriciləri planaşdırıla bilər. Hər şey konkret vəziyyətdən asılıdır. Nomralaşdırılan xərclərə istehsalat işlərinin müəyən vahidinə düşən xərc nomarları formasında planlaşdırıla bilən xərc növləri aiddir. Nomralaşdırılmayan xərclər, normalaşma ilə əhatə olunmur, və yaxud onları normalaşdırmaq məqsədəuyğun sayılmır və yaxud bu texniki cəhətdən qeyri-mümkündür. Normalaşdırılan xərclər konkret məsuliyyət mərkəzlərində plan-smetaya daxil edilə bilər.
elə xərclərdir ki, onlara məsuliyyətin bu və ya digər səviyyəsində rəhbərliyin düzəlişi müəyyən təsir gösərir. Əgər, xərclər tənzimlən- mirsə və yaxud belə bir tənzimləmə məqsədəuyğun deyildirsə, onlar tənzimlənməyən xərclər adlanır.
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|