Microsoft Word 06 Env Description Final az
Yüklə 5,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.7.2.5 Xəzər suitisi
Şahdəniz 2 Layihəsi Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin Qiymətləndirilməsi Fəsil 6 Ətraf mühitin təsviri Noyabr 2013-cü il Yekun variant 6/74 Xul balıqları Xəzər dənizindəki növlərinin sayına görə siyənək balığından sonra ikinci yerdədir; onlar dənizin bütün regionlarında mövcuddur, əsasən, dayaz ərazilərdə (yazda və yayda olduqları yerdə suyun dərinliyi 30-70 m-ə çatır, qış aylarında daha dərinliklərə köçürlər) yaşayırlar. Ov məqsədi daşıyan balıqtutma qeydlərinə əsasən, kilkə Xəzərdə və Xəzərə tökülən çay deltalarında mövcud olan ən bol balıq növüdür (biokütlə baxımından) və Xəzər dənizində ümumi balıq ovunun 75 %-ini təşkil edir. Kilkədən sonra Xəzərdə ən çox ovlanan nərə balıqlarıdır. (Daha ətraflı məlumat üçün Əlavə 6C-yə istinad edin). Həssaslıq Balıq növləri üçün mövsümi aktivlik Cədvəl 6.28-də göstərilir. Ərazidə balalayan balıq növlərinə xul balığı, kilkə və kefal balığı kimi burada daimi yaşayan balıqlar daxildir. Xul balıqları aprel və iyul ayları arasında, kefal balığı iyun və sentyabr ayları arasında çoxalır, kilkə isə yanvar və noyabr ayları arasında çoxalır. ŞD Müqavilə Sahəsində həyata keçirilmiş əvvəlki qazma fəaliyyətləri zamanı qazma işlərindən meydana çıxan atqılar məhdud müddətdə və ölçüdə bulanıq şleyfləri yaradmışdır. Balıq növlərinin bu şleyflərdən uzaqlaşacağı gözlənilir. Cədvəl 6.28-də qeyd edildiyi kimi, balıq növlərinin çoxu üzmə qovuğuna malikdir. Üzmə qovuğu üzgəclilər sinfinin əksər sümüklü balıqlarında qeydə alınan hava dolu kisədir. Üzmə qovuğu qaldırma qüvvəsini təmin edən üzgəc, ağciyər və səs yaradan orqan rolunu oynamaqla çoxsaylı müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir. Bundan başqa, üzmə qovuğu sualtı səsin gücləndirilməsi vasitəsilə balıq növlərinin eşitmə qabiliyyətini gücləndirə bilər. Ona görə də üzmə qovuğu olan balıqlar həmin orqanın olmadığı balıqlardan fərqli olaraq səsə daha çox həssas olmağa meyllidir. Nəticədə, belə balıq növlərinin üzmə qovuğu olmayan balıqlardan daha çox sualtı səsə həssas olmaq potensialı var. Cədvəl 6.28-də üzmə qovuğu olan balıq növləri həm də “yox olmaq təhlükəsi altında olan” və ya “yox olmaq təhlükəsinə yaxın olan” növlər kimi təsnifləndirilir. Belə balıqlara nərə balığının bütün növləri, Xəzər qızıl balığı və Xəzər ilanbalığı daxildir. 6.7.2.5 Xəzər suitisi Xəzər suitisi (Phoca Caspica) Xəzər dənizi üçün endemik növdür və 2008-ci ilin oktyabr ayından etibarən IUCN “Qırmızı siyahı”sına ‘Yox olma təhlükəsi altında olan’ canlı kimi daxil edilmişdir. 30 Xəzər suitisinin populyasiyası 20-ci əsrin əvvəllərindən bəri 90 %-dən çox azalmışdır və azalmaqda da davam edir və buna səbəb isə ovlanma, təbii yaşayış mühitinin korlanması (invaziv növlərin gətirilməsi ilə), xəstəlik, sənayenin inkişafı, çirklənmə və torlardan istifadə etməklə aparılan balıqtutma əməliyyatları olduğu hesab edilir. Vaxtilə Xəzər suitilərinin populyasiyasının bir milyondan artıq olduğu hesablanmışdı. 2005-ci ildə hesablamalara əsasən, ümumi populyasiya təxminən 111000 təşkil edirdi 31 . Qazaxıstan ərazisindəki qış buzlaq ərazisində (Xəzər suitiləri üçün başlıca yuvalıq yerlər) Xəzər suiti balalarının sayına dair sonradan aparılmış tədqiqatlara əsasən məlum olmuşdur ki, balavermə sayının azalması nəticəsində populyasiyada əlavə azalmalar mövcuddur 323334 . Xəzər dənizi boyunca Xəzər suitilərinin paylanması miqrasiya xüsusiyyətləri ilə müəyyən olunur. Miqrasiya marşrutları Şəkil 6.27-də əks etdirilib. Onlar, adətən, yay aylarını Mərkəzi və Cənubi Xəzər hövzəsində keçirir və payız aylarında (oktyabr - dekabr) isə şimal-şərqə istiqamətində miqrasiya edirlər. Dişilər tipik olaraq qış mövsümünün əvvəllərində (yanvar ayının ortasından fevral ayının sonunadək) Şimali Xəzər hövzəsindəki buzlu yuvalıq sahələrdə bala verirlər, suitilərin balaları isə təxminən mart ayının sonlarında suya girirlər. 30 www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/41669/0 31 Xəzər Hövzəsi üzrə Beynəlxalq Sorğu (2005). Xəzər hövzəsinin Qazax suları 2005 qış buz sahəsi üzrə əhali sayı və sıxlıq paylaşdırılması (Phoca caspica). 32 Xəzər Hövzəsi üzrə Beynəlxalq Sorğu (2008). Xəzər hövzəsi üzrə sorğunun 2007-ci il üzrə Yekun Hesabatı 33 Harkonen, T, Jussi, M., Baimukanov, M., Bignert, A, Dmitrieva, L., Kasimbekov, Y., Verevkin, M., Wilson, S. və Goodman, S. J. Xəzər Hövzəsinin (Phoca caspica) İnsan təsirlərinə münasibətdə kərpic istehsalı və təkrar istehsalının paylaşdırılması. Ambio Vol. 37, No. 5, 356-361. 34 Ən son araşdırma üzrə hesabatlar Xəzər hövzəsinin ümumi əhali üzrə qiymətləndirmələrini təqdim etmir və onların əhalisi üzrə qiymətləndirmələri yalnız kərpic istehsalına əsaslandırır. Şahdəniz 2 Layihəsi Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin Qiymətləndirilməsi Fəsil 6 Ətraf mühitin təsviri Noyabr 2013-cü il Yekun variant 6/75 Cənuba doğru miqrasiya aprel – may aylarında başlayır. Qeyd etmək lazımdır ki, Xəzər suitisi illik olaraq bütün Xəzər boyunca miqrasiya edən transsərhəd növlərdəndir. Buna görə də bu növlərin ilin müxtəlif vaxtlarında Azərbaycan sularından istifadə etdiklərinə baxmayaraq, müstəsna olaraq yalnız Azərbaycana məxsus olan populyasiya mövcud deyil. Həm cütləşmə dövrünün, həm də miqrasiya dövrünün vaxtı hava şərtlərindən asılı olaraq bir aya qədər dəyişə bilər. 2009-cu ildə suitilərin monitorinqi üzrə aparılmış tədqiqatların təhlili (Əlavə 6D-yə istinad edin) göstərir ki, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektoruna gələn suiti populyasiyasına təxminən 10000 – 15000 fərd daxildir. Yaz mövsümündə Abşeron arxipelaqı adalarının ətrafında suitilərin maksimum dərəcədə toplaşması müşahidə olunur. Onların bu regiondakı sayının minimum 5000 fərddən ibarət olduğu hesablanıb. 35 Yaz-yay-payız mövsümləri ərzində Yalama sahillərindən tutmuş Lənkəran sahillərinə qədər olan sahil xətti boyunca, həmçinin, kiçik 24 suitidən ibarət qrupları da müşahidə edilmişdir. Krılovdan əldə olunan məlumatlar göstərirdi ki, 20-ci əsrin sonlarında Xəzər dənizindəki yataqlarda və açıq dəniz sahəsində təxminən 10-15000 fərd suiti qalmışdır. 36 Müqavilə Sahəsində suitilərin fəallığının ən yüksək olduğu vaxtın yaz aylarına təsadüf edəcəyi gözlənilir, belə ki, bu zaman İran sularına doğru cənub istiqamətində 4000-dək suiti miqrasiya edə bilər. Payız aylarında şimala miqrasiya zamanı suitilərin sayının nisbətən daha az (1000 – 2000 fərd) olacağı və onların təkbaşına, yaxud kiçik dəstələrlə hərəkət edəcəyi gözlənilir. Yay aylarında az sayda suiti olacağı (təxminən 500) və qış aylarında isə bu rəqəmin çox kiçik olacağı gözlənilir. Xəzər suitilərinin qida rejiminə dair (xüsusən də məkan və zaman göstəriciləri ilə bağlı olaraq) məlumat azdır. Hazırda suitilərin qida rasionuna dair ən son əhatəli məlumatlar mövcud deyil, lakin buna baxmayaraq, 1995-ci ildə aparılmış ədəbiyyat icmalı göstərir ki, ümumi suiti populyasiyasının böyük faizi pelagik (dərin sularda üzən) balıq növləri ilə zəngin ərazilərdə qidalanmaq üçün may və iyun ayları arasında mərkəzi və Cənubi Xəzər hövzəsinə miqrasiya edir. 37 Yayın sonu və payız mövsümünün əvvəlləri, bir çox suitilər dərin sularda qidalanmaq üçün açıq dənizə doğru hərəkət edir ki, buraya ªD Müqavilə Sahəsi də daxildir. Hesab edilir ki, onlar burada sentyabr ayına qədər qidalanır, sonra isə onların əksəriyyəti şimala doğru miqrasiya edir. Suitilər siyənək və kilkə kimi vətəgə əhəmiyyətli növlər ilə qidalandıqlarına baxmayaraq, əldə bunu təsdiqləyəcək mövcud məlumatlar (kəmiyyət göstəriciləri) azdır. 35 Darvin Təşəbbüsünün bir hissəsi olaraq toplanmış dərc edilməmiş məlumat – 2010-cu ilin yayında dərc edilməsi nəzərdə tutulub. 36 Krılov İ.V.(1990), Hazırki ekoloji şəraitdə resurs və Xəzər Hövzəsinin səmərəli istifadəsi, s. 78-98. Giriş: Xəzər Hövzəsinin bioloji və ekologiyasının bəzi aspektləri, VNIRO, Moskva, 1990. 100k 37 ABƏŞ (1995). Ətraf-mühitin İlkin Araşdırılması üzrə Ədəbiyyata Baxış, 1995, Woodward Clyde International. Yüklə 5,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|