Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehman Süleymanov
- 3. General Qardanın İran missiyası
| Gülüstan müqaviləsi
23 6-cı maddədə qeyd olunurdu ki, şahın öz piyada qoşunlarının, top- larının, hərbi istehkam xidmətinin Avropa üslubunda qurulması xahişinə əsasən Fransa imperatoru şah qoşunları üçün səhra topları, süngülü tüfənglər hazırlamağı və həmin silahların Avropa qiymətləri ilə satılma- sını öz üzərinə götürür. 7-ci maddədə təsbit olunmuşdu ki, şah öz qoşun- larının yenidən qurulması, piyadaların təkmilləşdirilməsi, artilleriyanın yaradılması və istehkam xidmətinin sahmana salınması üçün nə qədər Fransa zabitinə ehtiyacı olsa, Fransa tərəfi həmin zabitləri göndərəcək- dir. Anlaşmanın 9-cu maddəsində də şah sarayına köməklər göstəriləcəyi ilə bağlı öhdəliklər var idi. Bu maddədə bildirilirdi ki, İngiltərə və Rusiya Fransa ilə İrana qarşı hansı ittifaqa girməli olsalar, Fransa ilə İran da həmin ittifaqa qarşı oxşar ittifaq yaradacaqlar. Eyni zamanda Fransa və ya İranın ayrılıqda təhlükəyə məruz qaldığı vaxt onlar bir-birinə məlumat verməli və düşmənə qarşı birgə mübarizə aparılmalı idi (53). Anlaşmanın digər maddələrində isə İranın Fransa qarşısındakı öhdəlikləri təsbit olunmuşdu. 8-ci maddəyə əsasən şah sarayı İngiltərə ilə bütün siyasi və ticarət əlaqələrini kəsməli, tezliklə İngiltərəyə qarşı müharibə elan edilməli və bu dövlətlərin dostluq münasibətlərinə son qoyulmalı idi. Şah sarayı eyni zamanda Hindistana göndərdiyi elçisini geri çağırmalı, Fars körfəzi limanlarındakı ingilis şirkətlərinin fəaliyyətinə son qoymalı, ingilislərlə istər dəniz vasitəsilə, istərsə də quru vasitəsilə olan əlaqələr dayandırılmalı və İngiltərənin hər hansı bir səfirini qəbul etməməli idi. 10-cu maddəyə əsasən şah sarayı əfqanları və Qəndəhar əhalisini ingilislərə qarşı müharibəyə səfərbər etməyə çalışmalı idi. 11-ci maddəyə əsasən Fransa donanmasının gəmiləri İran limanlarına yaxınlaşdığı halda onların qəbuluna lazımi şərait yaradılmalı idi. 12-ci maddəyə əsasən isə şah öhdəsinə götürməli idi ki, Fransa qoşunları quru ilə Hindistana hücum etməyi qərara aldığı təqdirdə bu ölkənin qoşunlarının İran ərazisindən keçməsinə şərait yaratsın və Fransa qoşunlarına lazımi köməklik göstərsin (54). Toxunulan maddələr, anlaşma ilə tərəflərin üzərinə qoyulan öhdəliklərin əsas məzmununu özündə əks etdirirdi. Şahın məqsədi Rusiyanı Cənubi Qafqazdan sıxışdıraraq bu bölgəni öz nəzarəti altına almaq idisə, Fransanın da məqsədi İrana qarşı müəyyən güzəştlərə getməklə bu ölkə üzərindən Hindistana hücum icazəsini almaq idi. Şah sarayı Gürcüstanın və Cənubi Qafqazın digər işğal olunmuş ərazilərindən Rusiyanın sıxışdırılması üçün İngiltərəyə qarşı müharibə elan etməyi, Fransa qoşunlarının İran üzərindən Hindistana yürüş etməsinə şərait yaradılmasını öz üzərinə götürürdü. Ən başlıcası isə Fətəli şah Napoleon kimi qüdrətli bir imperator və sərkərdə ilə ittifaqa girirdi. Bu məsələnin Mehman Süleymanov
24 psixoloji tərəfi də şah üçün çox əhəmiyyətli idi. Çünki bu ittifaq qərb ölkələrində, o cümlədən də Rusiyada müəyyən bir narahatlıq yaratmaya bilməzdi. Fransa tərəfi eyni zamanda şah qoşunlarının yenidən qurulmasına kömək göstərilməsini öz üzərinə götürürdü. Bu məsələdə Fransa özü də kifayət qədər maraqlı idi. Çünki güclü şah qoşunları Fransanın böyük düşməni olan Rusiyanın zəiflədilməsində müəyyən rol oynaya bilərdi. Əvəzində isə Fransa gələcək böyük fəthləri üçün özünə zəmin yaratmış oldu. Rusiyanın zəifləməsi isə Fransanın istər Avropa, istərsə də Asiya siyasətinin çətinliklərini aradan qaldıra bilərdi. Napoleon Fransanın xarici işlər naziri Taleyrana belə yazırdı: "Siz bilirsiniz ki, mən İranla itti- faqa nə qədər meylliyəm....Siz səfirlə söhbət edin (şahın səfiri nəzərdə tutulur-red.) və ona deyin ki, mən 10-12 min İran sərbazından ibarət bir korpusun təşkili üçün lazım olan qədər zabiti o ölkəyə göndərərəm. Bu korpus iki ay ərzində Rusiya ilə döyüşə hazır olacaqdır" (54a). Onun sözlərinə görə Tehrana göndəriləcək Fransa hərbi heyəti üç aydan sonra Rusiya və İngiltərəni də heyrətə gətirəcəkdi.
Fransa ilə Qacar sarayı arasında aparılan danışıqların və imzalanan müqavilənin ilk əməli nəticələrindən biri bu oldu ki, Napoleon general Qaranın rəhbərliyi altında İrana hərbi nümayəndə heyəti göndərməyə razı oldu. Şah qoşunlarının qısa müddət ərzində yeni tələblər üzərində qurulması üçün Qacar sarayının belə bir heyətin göndərilməsinə ehtiyacı var idi. Həm Fətəli şah, həm də Abbas Mirzə şah qoşunlarının yenidən qurulmasının zəruriliyini qəbul edirdilər və Fransa ilə formalaşmaqda olan münasibətlər bu istiqamətdə yeni imkanlar aça bilərdi. General Qardan Fransa imperatorunun etibar etdiyi şəxslərdən biri idi və Napoleonun şərq siyasətinin həyata keçirilməsində onun təcrübəsinə müəyyən ümidlər bağlanılırdı. Şərqlə tanış olduğu bildirilən general Klod Metyu Kent Qardan 1766-cı ildə anadan olmuşdu. Gənc yaşlarında hərbi xidmətə qoşulmuş və Fransa inqilabından əvvəl piyada qoşunları üzrə kapitan rütbəsi almışdı. Tarixi məlumatlara görə, 1792-ci ildən etibarən onun daha fəal hərbi həyatı başlandı və 1799-cu ildə general rütbəsinə la- yiq görüldü. 1804-cü ildə general Qardan Fransa imperatorunun mühafizə dəstəsinin rəisi təyin edildi. 1805-ci ildən etibarən isə o, Napoleonun adyutantı oldu. Qardanın əcdadlarından biri şərq ölkələrində Fransa konsulu vəzifəsini yerinə yetirmişdi. Ona görə də şərq limanlarında bu adı hələ də xatırlayanlar var idi (55).
Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|