Mavzu: Qisqa ko’paytirish formulalarining umumlashmalari. Ko’phadlarni bo’lish Reja

Ratsional ifodalar.Butun ko’rsatkichli daraja. Ratsional ifodalarni ayniy shakl almashtirish.

1. Butun ko'rsatkichli daraja. Har qanday a haqiqiy sonning α butun ko 'rsatkichli darajasi yoki α - darajasi deb, a^a songa aytilishini bilamiz, bunda a — daraja asosi, α — daraja ko'rsatkichi,
Har qanday haqiqiy sonning nolinchi darajasi 1 ga teng, Nolning nolinchi darajasi, ya'ni 0° ma'noga ega emas. Ixtiyoriy haqiqiy sonning butun manfiy ko'rsatkichli darajasi sonidan iborat, ifoda ma'noga ega emas. Butun ko'rsatkichli darajaning xossalari (a, b — noldan farqli haqiqiy sonlar, α, β - butun sonlar):
1) (1)
Haqiqatan, bo'lsa, haqiqiy sonlarni ko'paytirishning asosiy qonunlariga muvofiq:


^{agar bo'lsa, agar bo'lsa,}

Xususan,

2) (3)
Haqiqatan, agar bo'lsa,
u holda:
(2)

^{bo'lgan hollar ham shu kabi isbotlanadi. holning} isbotini quyidagicha bajarish mumkin:


3) (4)


Xususan,
M i s o 1. ni hisoblang. Y e c h i s h.

Ratsional ifodalarni ayniy shakl almashtirish. Biror algebraik ifodani aynan almashtirish deb, uni, umuman olganda, X ga o'xshamaydigan shunday algebraik ifodaga almashtirish tushuniladiki, barchs qiymatlarda va qiymatlaritengbo'lsin.
Masalan, lardan A(x) ifoda
barcha qiymatlarda, B(x) ifoda qiymatlarda, esa ^{qiymatlarda aniqlangan. Ularning umumiy mavjudlik sohasi qiymatlardan iborat,} unda
ular bir xil qiymatlar qabul qilishadi, ya'ni aynan tengdir. Umumiy mavjudlik sohasida bir ratsional ifodani unga aynan teng ifoda bilan almashtirish shu ifodani ayniy almashtirish deyiladi. Ayniy almashtirishlardan tenglama-larni yechish, teoremalar va ayniyatlarni isbotlash kabi masalalarni yechishda foydalaniladi. Ayniy almashtirishlar kasrlarni qisqartirish, qavslarni ochish, umumiy ko'pay-tuvchini qavsdan tashqariga chiqarish, o'xshash hadlarni ixchamlash va shu kabilardan iborat bo'ladi. Ayniy almash-tirishlarda arifmetik amallarning xossalaridan foydalaniladi. Quyidagi ayniyatlar nli:
Ratsional ifodalarning kanonik shakli qisqarmas
kasrdan iborat bo'ladi. Bu yerda P(x) va Q(x) lar ko'p-hadlar bo'lib, ko'phadning bosh koeffitsienti esa 1 ga teng.
M i s o 1. ratsional ifodani kanonik ko'rinishga keltiring. Y e c h i s h.