Mavzu: Qisqa ko’paytirish formulalarining umumlashmalari. Ko’phadlarni bo’lish Reja

Proporsiya va protsent.

Proporsiya. a є R, b є R\{0} bo'lsa, f ifoda nisbat
deyiladi. Ikki nisbatning tengligi proporsiya deyiladi. Proporsiya umumiy holda
(1)
ko'rinishda yoziladi, bunda b ≠ 0, d≠ 0. a, d lar proporsiyaning chetki hadlari, b, c lar esa o'rta
hadlari deyiladi.
Proporsiya quyidagi xossalarga ega:

(1) proporsiyadan hosilaviy proporsiyalar deb ata-luvchiquyidagi proporsiyalarni hosil qilish
mumkin.
I sbot. (2) ni isbotlaymiz . Bu esa (2) proporsiyadan iborat.
M i s o 1.
(6) dan foydalansak, ;
Protsent (foiz)lar. Turmushda ko'p ishlatiladigan kasr sonlarning maxsus nomlari mavjud. —yarim, — chorak, — yarim chorak. Xuddi shunday kasrlardan biri dir.
Berilgan sonning bir protsenti (foizi) deb, uning yuzdan bir qismiga aytiladi va % bilan
belgilanadi.Masalan, p sonning kasrni bildiradi. Demak, Sonning qismiga «promille» deyiladi va %_o
bilan belgilanadi. 2000 ning 5%o si _. Protsentlarga doir 4 xil masala uchraydi:

1. 
   sonning protsentini topish;
   
2. 
   protsentiga ko'ra sonni topish;
   
3. 
   ikki sonning protsent nisbatini topish;
   
4. 
   murakkab protsentga doir masalalar.
   

1. 
   masala. a sonining p % i bo'lgan x sonini toping.
   

Masalan, 340 ning 15% i quyidagicha topiladi:

2. 
   m a s a 1 a. Sonning p % i P ga teng. Shu sonni toping. bo'lagi P ga teng bo'lgan ;x son dir.
   

Sonning 60 % i 24 bo'lsa, sonning o'zi

3. 
   m a s a 1 a. m soni α sonining necha protsentini tash-kil etadi. Bu yerda m sonining a soniga nisbatini protsentlarda ifoda qilish kerak:
   

Akademik litseyda 600 nafar o'quvchi bo'lib, 120 nafari qizlar. Qizlar akademik litsey o'quvchilarining necha protsentini tashkil etadi?

4. 
   m a s a 1 a. Xalq banki mijozlarga p % foyda beradi. Mijoz xalq bankiga a so'm pul topshirsa, « yildan so'ng necha so'mga ega bo'ladi?
   

Y e c h i s h . Xalq bankiga a so'm qo'ygan mijoz 1 yildan so'ng so'mga, 2 yildan so'ng
so'mga, 3 yildan so'ng
so'mga ega bo'ladi.
Shu jarayonni davom ettirib, mijoz n yildan so'ng
(1)
so'mga ega bo'lishiga ishonch hosil qilamiz. (1) tenglik odatda murakkab protsentlar formulas!
deb ataladi.