Mavzu: Menejer va rahbarlik uslubi tushunchasi

Xoleriklar - ko’tarinki ruhda ishlay oladigan, qarshiliklarni enga oladigan kishilar bo’lib, ularning ishlash zavqi kayfiyatining buzilishi bilanoq tez o’zgarishi mumkin. Ular serjahl, o’zini yaxshi ko’radigan, tez gapiradigan odamlar bo’lib, boshqalardan gapining ohangi o’zgaruvchanligi bilan ajralib turadi. Xoleriklarning vazminlik darajasi xuddi sangviniklarnikidek bo’ladi. Rahbar va boshqa kishilarga nisbatan o’zini to’g’ri tutadi.
Nihoyat, Gippokrat yana bir tur kishilarni ajratadiki, bundaylarning ahvoli, ruhiyati bir xilda turmaydi. Ular yomon kayfiyatga ko’proq moyil bo’ladilar, arzirarzimas narsalardan qattiq kuyunaveradilar. Bunday kishilarni ulug’ shifokor melanxoliklar deb atagan. Qadimgi yunonlarda "melanxolik" so’zi "qora safro" degan ma'noni birdirgan. Melanxoliklar:

• 
  o’ta ta'sirlanuvchi xususiyatga ega;
  
• 
  tez toliqadigan va o’ziga ishonmaydigan;
  
• 
  tashvishsiz, lekin juda sezuvchan;
  
• 
  nihoyatda arazchan;
  
• 
  juda oz kuladigan;
  
• 
  faolligi sust, tortinchoq, kamg’ayrat;
  
• 
  arzimagan sabablarga ko’zidan yosh oqib ketaveradigan;
  
• 
  yangi xodimlar bilan qiyinchilik bilan til topishadigan kishilardir.
  

Melanxoliklar qulay sharoitda oldiga qo’yilgan masalalarni muvaffaqiyatli bajaradi. Agar ishda sharoit, ya'ni vaziyat o’zgarsa, qiyinchilik tug’ilsa, ular o’zlarini olib turishadi.

4. Rahbarga qo’yiladigan talablar. Rahbar madaniyati

Rahbar bir qator talablarga javob berishi kerak. "Rahbarlik qilish" degan so’zga izohli lug’atlarda boshqarish, maslahat berish, kuzatish, yo’naltirish, ko’rsatma berish degan turli ma'lumotlar berilgan. Bundan ko’rinib turibdiki, hozirgi davrda menejer (rahbar)lar qondirishi zarur bo’lgan talablar juda ko’pdir.
Ularni quyidagi beshta yirik guruhga bo’lish mumkin (8-jadval).

8-jadval. Rahbarga qo’yiladigan talablar

№	Talablar		Izoh
1.	Ma'naviy etuklik		siyosiy etuklik; huquqiy etuklik; axloqiy etuklik; yuqori saviya va ong; ma'rifatchilik; madaniyatlilik; xodimlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga qodirlik; topshirilgan ish uchun shaxsiy javobgarlikni his qilish, halollik, vijdonlilik; shaxsiy manfaatlarni jamoa manfaatlariga bo’ysundirishga qodirlik; kishilarga nisbatan mehribon va e'tiborli bo’lish; tashabbus va ilg’orlikni qo’llab-quvvatlash qobiliyati; printsipiallik; tanqidga chidamli bo’lish, o’z-o’zini tanqid qila bilish.
2.	Intizom va mehnatga bo’lgan munosabat		mehnatsevarlik; jamoa o’rtasida intizomni yo’lga qo’ya bilish; atrofdagilarga mehnatsevarlikni tarbiyalay bilish; Bir noshud rahbarning beg’amligi yuzlab, minglab kishilar taqdirining bedaxl qirralariga ta'sir etishi mumkin. Boqibeg’am bu toifa rahbarlarning ish uslubi bilan murosa qilib bo’lmaydi.
3.	Bilim		 iqtisodiyotni bilish;
	darajasi		texnika va texnologiyani bilish; boshqarish ilmini, funktsiya va strukturasini bilish; istiqbolni bilishga qodirligi va hk. Rahbar aniq, chuqur va keng bilimga ega bo’lishi, uni doimo to’ldirib va yangilab borish kerak. Aks holda u obro’ qozona olmaydi, xodimlarning ishonchiga sazovor bo’la olmaydi.
4.	Tashkilot chilik qobiliyati		xodimlarni tanlay bilish va ulardan samarali foydalanishni ta'minlay olish; qo’l ostidagilarni mehnatga o’rgatish va tarbiyalashni bilish; jipslashgan jamoani vujudga keltira olish; maqsad sari intiluvchanlik; kutilmagan vaziyatlarda boshqarish qobiliyatini yo’qotmaslik. "Yomon korxona yoki tashkilot yo’q, lekin yomon rahbarlar bor". Bu ibora shuni bildiradiki, yomon ishlab turgan korxonaga jamoani yaxshi boshqaradigan, tashkilotchilik qobiliyati yuqori, mehnatsevar, talabchan, bilimdon rahbar qo’yilsa, u korxonani tezda yaxshi korxona safiga qo’shadi. Agar ishlab turgan korxonaga tasodifan tashkilotchilik qobiliyati past rahbar kelib qolsa, u korxona asta-sekin tanazzulga yuz tutadi.
5.	Boshqarish samarador ligini ta'minlay olish		boshqarishni kollegial tarzda tashkil qila olish qobiliyati; ish haqida qisqa va aniq gapirish qobiliyati; ishga oid xat, buyruq, farmoyishlar yoza bilish turli manbaalardan ish uchun zarur axborotlarni olish qobiliyati; rahbarlarni va qo’l ostidagilarni tinglay bilish qobiliyati; asoslangan qarorlarni mustaqil va tez qabul qila bilish qobiliyati; rejalarni bajarishdan xodimlarning moddiy va ma'naviy manfaatdorligini ta'minlash qobiliyati; boshqaruv organi qarorlarini bajarish ustidan nazoratni ta'minlay bilish; boshqarish strukturasini takomillashtirib borish qobiliyati va hk.

Rahbarning sifat xislatlarini belgilovchi mezonlar ko’p. Biroq quyidagi ijobiy xislatlar ular orasida alohida mavqega ega: