Mavzu: maslahat jarrayonining tuzilishi

Maslaxatlarda kachon psixologik testlarni qullash tavsiya etiladi
Vakti-vakti bilan psixologik maslaxat utkazish davomida tezlikda psixologik testlar utkazish zarur bulib koladi. Kvachoy, kanday sharoitlarda bunga talab paydo buladi? Birinchidan, psixolog-maslaxatchi uchun mijozning muammosi moxiyati tugrisida xulosa chikarish va uning individual xususiyatlarini xisobga olib yuzaga kelgan muammoni amaliy xal etish uchun ma’lumotlar yetmagan xollarda testlar utkazish zarur buladi. Bunday xolatda muammoni oydinlashtirish va uni xal etish yullarini anik belgilash muxim bulgan individual xususiyatlarini bilib olish uchun mijoz shaxsini tula, xar tomonlama urganib chikish zarur buladi. Kupincha birgina va ayniksa, mijoz bilan birinchi uchrashuvda u tugrisida shaxe sifatida fikr yuritish kiyin buladi. Bundan tashkari psixologik maslaxatda notanish sharoitda odam uzini ogir tutadi va odatda, uning individualligini aks etgarmaydigan unga tula mos bulmagan xayotiy rol uynaydi. Ikkinchidan, odatda odamning oddiy, kundalik xayotida bush yoki deyarli namoyon bulmaydigan mijozning individual xususiyatlarini baxolash kerak bulganida testlar utkazish zarur buladi. Shunday shaxsiy sifatlarga masalan, tula anglab yetmagan xarakteri xislatlari bilan boglik xususiyatlari kiradi. Bunga zarurat kupincha ularni bilish psixologik maslaxat va mijozning muammosi muvaffakiyatli bulishi uchun zarur bulgan mijoz anglamaydigan yoki yashirayotgan psixologik xususiyatlarga ega ekanligida psixolog-maslaxatchida gumon yuzaga kelishida paydo buladi. Uchinchidan, psixolog-maslaxatchi mijozga psixologik maslaxatga kelganligi va psixolog-maslaxatchi tavsiyalarini bajarishi kanday ta’sir kursatganligini anik bilishi kerak bulganida testlar utkazish zarur buladi. Bunga zarurat xususan,
kuyidagi sabab bilan yuzaga keladi. Masalan, mijozga u olgan maslaxatlar uning uzi yaxshi anglab yetmayotgan bulsa xam xakikatda foydalanganini isbotlash va uni ishontirish kerak bulib koladi.
Gap shundaki, inson psixologiyasi shaxsiy va shaxslararo xususiyatdagi uzgarishlar asta-sekin sodir buladi va fakatgina maxsus test sinovlari bu uzgarishlarni aniklash va baxolashga imkon beradi. Bundan tashkari, bu uzgarishlar uzining tabiati buyicha anglab yetilmaydigan bulishi mumkin. Ular ixtiyorsizlik psixologiyasiga taaplukli bulganda shunday buladi. Maslaxat utkazish va mijozning olgan tavsiyalarini amaliy bajarishi ancha uzok vakg davom etishi mumkin. Masalan, psixologik maslaxat oypar va xatgo yillar davomida davom etishi, olgan tavsiyalarini bajarishi esa undan kup muddatlarga chuziladigan xollarda uchrab turadi. Turtinchidan, maslaxatlar amaliyotida yangi, samaraliligi xali tula aniklanmagan, soni va sifati baxolanmagan yetarlicha tekshirilmagan metod kullanilganida testlar utkazish zarur buladi. Bunday xolatda maslaxat uz-uzidan uning nagijalarini anik baxolashni talab etuvchi uziga xos ilmiy-amaliy psixologik tajribaga aylanadi. Psixologning uzi bilgan xolda maslaxat berish jarayonini takomillashtirish va yanada samaralirok amaliy tavsiyalar berishi uchun tajriba ugkazishi bunday xolga misol buladi. Beshinchidan, psixologik-maslaxat amaliyotida kullaniladigan psixodiagnostika amalining uzi mijozga yaxshi ta’sir kursatib, ma’lum psixoterapevtik axamiyatga ega bulgan xolatda testlar utkazish zarur buladi Bu odatda psixologik test sinovlari utkazish natijasida mijoz kandaydir uzi uchun yangi, foydali xolatni bilib olganida, masalan u mavjudligini ilgari bilmagan ijobiy psixologik sifatlarni uzida olganida sodir buladi. Kursatib utilgan xolatlar psixologik maslaxat jarayonida aloxida xamda birgapikda yuzaga kelishi mumkin. Psixologik maslaxat amaliyotida, xar doim, mana shu xolatlardan xech bulmasa bittasi doim uchraydi, shuning uchun test sinovlarini koidadan istisno sifatida emas, balki koida sifatida karash kerak. Psixologik maslaxatda kullaniladigan psixologik test sinovlari kanday talablarga javob berishi kerak. Psixologik maslaxat sharoitlarida tashkil etiladigan va utkaziladigan psixologik test sinovlari aynan maslaxat berish uchun xos bulgan, uziga kos talablarga javob berishi kerak. Bunday turdagi talablarning asosiylari kuyidagicha: 1. Psixologik maslaxatda mavjud psixologik testlardan eng odsiylaridan, fakat psixolog-maslaxdtchiga yaxshi ma’lum bulgan emas, balki mijoz uchun xam tushunarlilaridan foydalanish kerak. Murakkab va unchalik tushunarli bul magan testlarni kullash mijoz tomonidan konikmaslik keltirib chikarishi, tabiiy kurkuv sababli psixologik ximoyalanish reaksiyasi psixolog-maslaxatchi uchun asosoiz bulib kurinishi mumkin. Nixoyat, ma’lum konuniyat mavjud, unga binoan psixologik testlar informativligi va amaliy foydasi ancha sekin usib boradi. Ba’zan ularning murakkabligi va kiyinligiga teskari proporsional buladi. 2. Maslaxatlarda psixologik testlar uning tula tabiiy kismi sifatida ishtirok etishi va fakat diagnostika maksadlariga xizmat kilishi kerak. U uz navbatida uzviy xolatda mijozning muammosini xal etish buyicha eng tula asoslangan va samarali tavsiyalarni ishlab chikish vazifasiga buysinishi kerak. 3. Psixologik maslaxatda test sinovlari juda kup vakt olmasligi kerak. Uni utkazishga maslaxat utkazish uchun mul-
jallangan butun vaktning turtdan bir kismidan kup bulmagan kismini ajratish kerak. 4. Psixologik maslaxatda kulpaniladigan testlarda olingan ma’lumotlarni ishlab chikish nisbatan oddiy va tez bajariladigan tizimga ega bulishi kerak. Bu test sinovlaridan darxol foydalanish va shu zaxoti kerakli xulosalarni chikarish zarur. Shu mazmunda test sinovlari yakunlangandan keyin 5-10 dakika utishi bilan natijalari ma’lum va amaliy kullash mumkin buladigan psixologik testlar ma’kul xisoblanadi. Bunday xolatda baribir u bilan ishlashda olingan natijalarni ishlab chikish va tushuntirishga kup vakt talab etuvchi test kullashga tugri kelsa, maslaxatga ajratiladigan vaktni unga sarflamay test sinovlarini psixologik maslaxatdan aloxida utkazish yaxshi buladi. 5. Yukorida kursatilgan sabablar tufayli aloxida xolatlardan tashkari psixologik maslaxatda proektiv testlardan foydalanish tavsiya etilmaydi, chunki bunday testlarning kupchiligida yukorida kursatilgan kamchiliklar mavjud: kup kuch talab etish mijoz uchun tushunarli emasligi va murakkabligi natijasida yaxshisi surovnomalar yoki proektiv testlar surov variantlaridan foydalangan ma’kul. 6. Agarda psixologik test surovnomadan iborat bulsa, undagi mavjud savollar ochik emas, balki yopik bulgani yaxshi, ya’ni mumkin bulgan javoblar oldindan belgilangan va mijoz fakat ulardan birini tanlaydi. Ochik savollardan tuzilgan surovnomalar ularga javob berish uchun va ularni ishlab chikish xamda olingan natijalarni tushuntirish uchun xam kup vakt talab etadi. 7. Psixolog-maslaxatchiga psixologik maslaxat turli vaziyatlarida kerak bulib kolishi mumkin bulgan psixologik testlarni maslaxatlar uchun oldindan uylab va tanlab olish tavsiya etiladi. Mana shu barcha testlarni utkazish uchun zarur materiallar bilan birgalikda psixologik maslaxat utkazishning xar kanday sharoitida xam ulardan foydalanish mumkin bulishi uchun oldindan tayyor kilib kuyish kerak. 8. Zarur bulgan minimum va maslaxdtda ishlatiladigan psixologik testlar zarur bulgan paytda mijozni testdan utkazish xamda darxol talab etiladigan natijalarni olish uchun kompyuter orkali bajarilsa, juda yaxshi buladi (kompyuter test sinovlarini ishlab chikish uchun avtomatik amalini uz
ichiga olgan bulishi kerak). 9. Maslaxatlar xajmi katta bulsa, agarda unda bir necha maslaxatlar, bir necha mijozlar bilan parallel ishlayotgan bulsa, unda maslaxatchilarni test sinovi amalidan ozod etish va bu ishni aloxida, test sinovlari soxdsida professional tayyorlangan mutaxassis-psixologning tekshirishi tavsiya etiladi. 10. Test sinovlarini maslaxatlar jarayoni boshida yoki urtasida, mijoz maslaxatlar yakunlangandan keyin uz natijalarini xamda utkazilgan testlar asosida psixolog-maslaxdtchi kanday xulosalar chikarishini bilishini xisobga olib utkazish tavsiya etiladi. Maslaxatlar oxirida mijoz bilan nima uchun test sinovlari o‘tkazilganligi tugrisida, uning natijalari qanday va ularning asosida kanday xulosalar chikarilganligini xabarlor kilmay koldirish tavsiya etilmaydi.