«Magistratura Mərkəzi» Əlyazması hüququnda

 

29

qiymətləndirir.  Bununla  yanaşı,  auditor  müqayisəli  analitik  balans  məlumatları 

əsasında əsas vəsaitlərin dəyərinin dəyişmə məbləğini (artma və ya azalma) hesablaya 

bilər. 

Məlumdur ki, auditin planlaşdırma mərhələsində əsas inflormasiya mənbəyi kimi 

ötən  ilin  maliyyə  (mühasibat)  hesabatları  araşdırmaya  və  yoxlamaya  cəlb  edilir.  Bu 

zaman  müəssisənin  əvvəlki  illərinin  maliyyə-təsərrüfat  fəaliyyətinin  yoxlanılması 

haqqında auditor hesabatından da istifadə oluna bilər. Araşdırmalar göstərir ki, müasir 

şəraitdə  müəssisə əmlakının  inventarizasiya siyahısı  yoxlamanın  mühüm elementi  və 

auditor  faktı  kimi  çıxış  edir.  Bu  zaman  yenə  də  müqayisəli  analitik  balansa  və  onun 

məlumatlarına xüsusi zərurət yaranır (bax cədvəl 2.3). 

Cədvəl 2.3 

01.01.2014 tarixə müəssisənin müqayisəli analitik balansı (passiv maddələr üzrə) 

Balansın passiv 

maddələrinin 

sətir kodu 

İlin əvvəlinə 

İlin sonuna 

Maddələrin xüsus çəkisi 

Kənarlaşma (+;-) 

İlin əvvəlinə  İlin sonuna 

Mütləq 

ifaddə 

Xüsusi 

çəki 

etibarı ilə 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

400 

8829720 

8829720 

31,62 

18,49 

0 

-13,13 

401 

5704595 

9228540 

20,43 

19,33 

+3523945 

-1,10 

410 

2691932 

5130240 

9,64 

10,74 

+2438308 

+1,10 

420 

2140710 

3546363 

7,67 

7,43 

+1405653 

-0,10 

440 

63278 

63278 

0,23 

0,13 

0 

-0,10 

450 

8699 

669 

0,03 

0,01 

-8030 

-0,02 

480 

19438934 

26798810 

69,62 

56,13 

+7359876 

-13,49 

500 

187748 

187748 

0,67 

0,39 

0 

-0,28 

600 

1611993 

2781132 

5,77 

5,82 

+1169139 

+0,05 

630 

921863 

2331140 

3,30 

4,88 

+1409277 

+1,58 

650 

143130 

262158 

0,51 

0,55 

+119028 

+0,04 

660 

93044 

258125 

0,33 

0,54 

+165081 

+0,21 

700 

723974 

1130681 

2,59 

2,39 

+406707 

-0,20 

710 

9063 

41782 

0,03 

0,09 

+32719 

+0,06 

720 

4792427 

12894276 

17,16 

27,00 

+8101849 

+9,84 

730 

- 

203207 

- 

0,43 

+203207 

+0,43 

740 

- 

858698 

- 

1,79 

+858698 

+1,79 

770 

8483242 

20948948 

30,38 

43,87 

[phone] 

+13,49 

780 

27922176 

47747758 

100,00 

100,00 

[phone] 

0 

 

2.3.  saylı  cədvəldən  göründüyü  kimi,  mühasibat  balansının  valyutasında  aktivin 

ikinci  bölməsinin  yekununun  xüsusi  çəkisi  ilin  sonuna  14,75%  artmışdır.  Bu  isə,  öz 

növbəsində, ilin əvvəlinə olan  müvafiq  xüsusi çəkinin 34,8%-i deməkdir.  Aktivin III 

---

 

30

bölməsinin yekunu üçün həmin göstəricilər müvafiq olaraq 9,81 və 53,3% olmuşdur. 

Məhz  bu  rəqəmlərin  əsasında  auditor  passivin  ikinci  bölməsinin  xüsusi  çəkisinin 

artımını  təmin  edən  öhdəlik  növlərini  müəyyən  etmək  vəzifəsini  aktual  bir  problem 

kimi  qarşıya  qoyur.  Daha  sonra  auditor  üçün  yoxlamanın  gedişində  konkret  növ 

dövriyyə vəsaitlərinin artım mənbələrini müəyyən etmək obyektiv zərurətə çevrilir. 

Müqayisəli  analitik  balansın  məlumatlarından  göründüyü  kimi,  passivin  ümumi 

məbləğində  öhdəliklərin  xüsusi  çəkisinin  artması  əsasən  «alıcılar  və  sifarişçilərdən 

alınmış avanslar» adlı 720-ci  maddənin təsiri nəticəsində baş vermişdir. İlin əvvəlinə 

nisbətən  ilin  sonunda  həmin  maddənin  8101849  manat  artımı  balansın  valyutasının 

ümumi  məbləğinin  16,12%  dəyişməsinə  səbəb  olmuşdur.  Belə  bir  şəraitdə  balansın 

aktivində alıcılar və sifarişçilərdən alınmış avansların artımına adekvat olan maddələri 

tapmaq vəzifəsi auditorun qarşısında aktual bir problem kimi durur. Bu zaman auditor 

260  malsatan  və  podratçılara  «verilmiş  avanslar»  və  300  «Valyuta  hesabı» 

maddələrini  xüsusi  fərqləndirir.  Fəaliyyətini  öyrəndiyimiz  müəssisədə  həmin 

maddələr  üzrə  müşahidə  edilən  real  artım  məbləğləri  müvafiq  olaraq  1247481  min 

manat, 2506173  min  manat  və  3203936  min  manat təşkil etmişdir.  Göründüyü kimi, 

300  «Valyuta  hesabı»  adlı  balans  maddəsi  üzrə  qalıq  daha  böyük  xüsusi  çəkiyə 

malikdir (bax cədvəl 2.4). 

---

 

31

Cədvəl 2.4 

Müəssisənin 01.01.2013 tarixə müqayisəli analitik balansı 

min manat 

Aktiv  

Sətir kodu 

İlin 

əvvəlinə 

İlin (dövrün) 

sonuna 

1 

2 

3 

4 

I.Əsas vəsaitlər və sair dövriyyədənkənar aktivlər 

Əsas vəsaitlər  

Qeyri-maddi aktivlər  

Quraşdırılası avadanlıqlar  

Başa çatdırılmayan kapital qoyuluşları  

Uzunmüddətli maliyyə qoyuluşları  

Təsisçilərlə hesablaşmalar  

Sair dövriyyədənkənar aktivlər 

 

012 

022 

030 

040 

050 

060 

070 

 

7911075 

12963 

 

8936724 

5516 

 

 

 

7099212 

33699 

 

14660003 

5516 

I.Bölmə üzrə cəmi 

080 

16866278 

21798430 

II.Ehtiyatlar və məsrəflər 

İstehsal ehtiyatları  

Böyüdülməyə və kökəldilməyə qoyulmuş heyvanlar  

Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar  

Bitməmiş istehsal  

Gələcək dövrün xərcləri  

Hazır məhsul  

Əldə edilmiş maddi qiymətlər üzrə əlavə dəyər vergisi  

Sair ehtiyatlar və məsrəflər 

 

100 

 

110 

122 

130 

140 

150 

 

175 

176 

 

3492396 

 

 

79223 

148511 

92853 

1158179 

 

851004 

 

7010997 

 

 

168231 

697199 

745623 

2399564 

 

1294026 

II.Bölmə üzrə cəmi 

180 

5822166 

12315640 

III.Pul vəsaitləri, hesablaşmalar və sair aktivlər 

Yüklənmiş mallar  

Debitorlarla hesablaşmalar: 

Mallara, iş və xidmətlərə görə  

Alınmış veksellər üzrə  

Törəmə (qız) müəssisələrlə  

Büdcə ilə  

Heyətlə sair əməliyyatlar üzrə  

Sair debitorlarla 

Malsatanq və podratçılara verilmiş avanslar  

Qısamüddətli maliyyə qoyuluşları  

Pul vəsaitləri: 

Kassa  

Hesablaşma hesabı  

Valyuta hesabı 

Sair pul vəsaitləri  

Sair dövriyyə aktivləri 

 

199 

 

200 

210 

220 

230 

240 

250 

260 

270 

 

280 

290 

300 

310 

320 

 

707109 

 

620027 

 

1781 

 

 

1643665 

1280957 

 

 

1355 

829229 

 

149609 

 

 

893780 

 

1867508 

 

1781 

 

 

2935831 

3787130 

 

 

852 

828789 

3203936 

114081 

 

III.Bölmə üzrə cəmi 

 

330 

 

5233732 

 

13633688 

Zərərlər: 

Keçmiş illər  

Hesabat ilində (dövründə) 

 

340 

350 

 

 

Balans  

360 

27922176 

47747758 

---