Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
Yüklə 10,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
- MAİL QUYULARI İNHİRAFETDİRİCİSİZ QAZIDIQDA QUYU LÜLƏSİNİN ƏYİLMƏ XARAKTERİNİN TƏDQİQİ Xanlayev R.A.
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
34 M.K.Seid-Rza işində göstərmişdir ki, rotor və turbin üsullarında qazımada quyu lüləsinin faktiki diametri baltanın diametrindən çox alınır. Əgər quyu lüləsinin diametri baltanın diamertrindən bir qədər çox olarsa, onda quyu dibinin asimmetrik dağıdılmasına görə ya baltanın oxu quyunun oxu ilə üst-üstə, ya da quyu divarının yuxarı hissəsinə toxunacaqdır .Bu da inhrafetdirici qüvvədən asılıdır; qüvvə yoxdursa oxlar üst-üstə varsa, divarın yuxarı hissəsindən keçəcəkdir. Şəkil 1-də görə və kəsiyin orta-proporsional teoreminə əsasən quyunun aşağı divarına görə lülənin əyilmə radiusu R aşağıdakı ifadədən tapılar:
Şəkil 1.
R=
Burada h – turbobur gövdəsindən quyu lüləsinin aşağı divarına qədər olan ən çox məsafədir. Şəkil 1-ə görə h-ın qiymətini təyin edək. h=D q -0,5(D+d
T ) -L
T sinθ və ya h=D q -0,5(D+d
T ) -4f cosφ
İstənilən faydalı qazıntı yatağının açıq üsulla işlənməsi zamanı ətraf mühitin bütün aspektlərinə - təbii landşaftın quruluşuna, yer səthinə, havaya, suya, bitki və heyvanat aləminə və s. mənfi təsir göstərir. Yataqlar istismar olunarkən açılış, hazırlıq və təmizləmə işlərinin yerinə yetirilməsi zamanı xeyli miqdarda filiz və süxur tullantıları yaranır. Yataqların açıq üsulla istismar təcrübəsi göstərir ki, əksər hallarda hər çıxarılan filizin həcm və ya çəki miqdarına nəzərən açılış və yan süxurların miqdar nisbəti 10-a qədər olur. Yəni orta açılış əmsalının qiyməti 10-a bərabər ola bilir. Bu tullantılar mədən müəssisələri və kəşfiyyat obyektləri yerləşən ərazinin ətrafına töküldüyündən, bəzi hallarda təsərrüfata yararlı torpaq sahələrini tutur, meşələri, otlaqları korlayır, ətraf mühitin fauna və florasına mənfi təsir göstərir, süxurların tərkibindəki bəzi minerallar səth sularına qarışaraq onları çirkləndirir. Çıxarılan filizlərin zənginləşdirilməsi prosesində istifadə olunan bir sıra reagentlər maye tullantısı şəklində çay sularına qarışaraq oradakı canlı orqanizmlərə və bitkilərə zərərli təsir göstərir. İnsan həyatı üçün hazırda və gələcəkdə əlverişli bioloji şəraitin təmin olunması təbiətin mühafizəsinin ekoloji aspektinin əsas məsələsidir. Bu problemin həllinin kompleks şəkildə yerinə yetirilməsi dağ-mədən müəssisələri qarşısında duran əsas problemlərdən biridir. Açıq üsulla işlənmə zamanı təbii landşaftın quruluşunun kəskin dəyişilməsi baş verir. Mədən sahəsi, boş süxur tullantıları və kondisiyadan kənar filizlər tərəfindən tutulmuş ərazilər uzun illər bitki örtüyündən məhrum olmuş çılpaq sahələr olub, ətraf mühitin çirklənmə mənbələridir. İstənilən yatağın
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
35 mənimsənilməsinin və ətraf mühitin qorunması problemlərinin həlli çıxarılan filizlərdən və digər komponentlərdən istifadə etməklə yerin təkindən səmərəli istifadə ilə sıx bağlıdır.
Faydalı qazıntı yataqlarının açıq üsulla işlənməsi su hövzələrinə üç cür mənfi təsir edir: səth sularını çirkləndirir, yeraltı suları çirkləndirir və ərazinin hidrogeoloji rejimini dəyişir. Faydalı qazıntı yataqlarının açıq üsulla istismarı zamanı həmçinin havanın kəskin çirklənməsi baş verir. Çirklənmənin əsas səbəbi atmosfer havasına atılan və orada asılı vəziyyətdə qalan qaz və tozlardır.
Bütün bunlar insan həyatı üçün təhlükəlidir. Yuxarıda qeyd olunanların hamısı mədən sahəsinə və ətraf mühitin ekologiyasına zərərli təsirin başlıca səbəbləridir. Odur ki, bu tullantılardan onların yararlı olduqları sahələrdə xammal kimi istifadəsini həyata keçirməklə müəssisəyə gəlir gətirmək və ən vacibi ətraf mühitə zərərli təsirini aradan qaldırmaq mümkündür. Tullantılardan azad olmuş ərazilərdə yaşıllıq sahəsi, süni göllər salmaqla əlverişli şərait yaratmaq olar.
Mail quyu profilinin yanavericisiz qazılan hissəsində əyriliyin azalma intensivliyinin qanunauyğunluğunu bilmək quyu lüləsində yığılacaq maksimal əyrilyinin qiymətini düzgün təyin etməyə və quyunu müvəffəqiyyətlə qazıyıb qurtarmağa imkan verir. Belə ki, yanaverici ilə əyrilik yığılan zaman onun maksimal qiyməti elə seçilməlidir ki, yanavericisiz qazıdıqda əyriliyin azalma intensivliyi layihədə nəzərdə tutulan inhirafı təmin etsin. Mail quyular qazıma təcrübəsi göstərir ki, əksər halda, əyrilik bucağının layihədə nəzərdə tutulan azalma intensivliyi təcrübədəkinə uyğun gəlmir. Bu, onunla izah olunur ki, mail quyu profillərini layihə edən zaman onun mail-əyri hissəsi çevrə qövsü kimi qəbul edilir və bununla da hesab edirlər ki, əyriliyin azalma intensivliyi vahid uzunluqda sabit qalır. Lakin təcrübədə belə olmur. Ona görə ki, quyu lüləsi əksər halda çevrə qövsü boyunca əyilmir. Məsələn, Neft Daşları rayonunda mail quyu profillərini layihə edən zaman hər 100 m-də əyriliyin azalma intensivliyinin 1,5-2 0 olacağı nəzərdə tutulur. Lakin, faltik materialların təhlili göstərir ki, həmin rayonda əyriliyin azalma intensivliyi çox böyük hüdudda (1-7 0 qədər) dəyişir. Mail quyuların yabavericisiz qazılması zamanı çıxartdığımız düsturların asan mənimsənilməsi üçün əyrilik bucağı və azimutun vahid uzunluqda dəyişməsini aşağıdakı şərtlər daxilində hesablanır: Qazıma turbini – T12M3-8", balta N10 Qazıma turbinin uzunluğu – 3,1; 8,94; 16,06 m Qazıma turbinin diametri – 21 sm, çəkisi – 1692 kq. Quyunun aşağı divarına təsir edən qüvvə - 100; -200; -300; -400; -500 kq. Layların yatım bucağı – 0; 15; 30; 45; 60 0
Quyuların əyrilik bucağı – 10; 15; 20; 25; 30 0
Qazımanın mexaniki sürəti – 5; 10; 15; 20 m/saat. Baltaya verilən boyuna yük – 5, 10 t
Məsələnin həlli qaydası bütün quyu nöqtələri üçün eyni olduğuna görə biz burada yalnız bir nöqtənin həllini veririk.(Şək 1)
Şəkil 1. Yüklə 10,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|