Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012

240
İnsan ve Toplum
büyük oranda rahatsız olmuştur (s. 38). Ancak, Mustafa Kemal’in Batı dünyasına dair 
ciddi çekincelere sahip olması, onun radikal bir Batılılaşma taraftarı olmasını engel-
lememiştir. Daha sonraki dönemlerde ortaya atılacak olan medeniyetin kaynağının 
Türkler olduğu fikri de bu tartışmayı gereksiz kılacaktır (s. 59).
Mustafa Kemal’in bir savaş kahramanı olarak ün kazanmasının serencamını aktar-
dıktan sonra yazar, beşinci bölümde Mustafa Kemal’in Millî Mücadele döneminde 
vermiş olduğu askeri, siyasi ve diplomatik mücadeleyi gözler önüne seriyor. “Muslim 
Communism?: The Turkish War of Independence” başlığını taşıyan bu bölümde yazar, 
Mustafa Kemal ve arkadaşlarının Millî Mücadele döneminde İslam ile kurdukları ilişkiyi 
sorunsallaştırıyor. Millî Mücadele’nin ileri gelenlerinin öldürülmesi yönünde fetva veril-
diği bir dönemde, meşruiyet arayışı içinde olan milliyetçi liderler için İslam dini önemli 
bir araçtı. Ayrıca, hem Orta Asya ve Hindistan’daki Müslümanlardan yardım alabilmek 
hem de Müslüman halkı düşmanlara karşı mobilize edebilmek için Mustafa Kemal ve 
arkadaşlarının, bu dönemde İslami bir söylem geliştirdikleri görülmektedir (s. 103-105). 
Öte yandan Sovyetlerin desteğini alabilmek adına söylemlerinde sosyalist temalara 
ve kavramlara da yer veren Mustafa Kemal, Hanioğlu’nun ifadesiyle, bu dönemde bir 
“Müslüman komünist” izlenimi vermektedir (s. 105).
İstanbul hükümeti nezdinde asi bir general olarak başlattığı Millî Mücadele’yi tartışıl-
maz bir lider olarak tamamlayan Mustafa Kemal, ulusun kurtarıcısı olmanın kendisine 
sağladığı meşruiyeti, gerçekleştireceği reformlar için kullanmasını bilmiştir. Osmanlı 
toplumunun çoğunluğu tarafından marjinalliğe mahkûm edilmiş olan ve ulema 
tarafından sapkın addedilen birçok düşünceyi (s. 133) hayata geçirebilmiş olmasında, 
“Halaskar Gazi” olmasının büyük payı vardır. Millî Mücadele döneminde muhalefetin 
tasfiyesi yönünde de önemli adımlar atan Mustafa Kemal, gücü tamamen ele geçirdik-
ten sonra radikal reformlarına başlayabilmiştir.
Hanioğlu, bu reformların fikrî altyapısının, vulgar materyalist ve pozitivist kavrayış-
larla bezeli popüler düzeyde bir bilimcilik felsefesi olduğunu dile getirmektedir. Bu, 
aynı zamanda Mustafa Kemal’in İslam’a bakışını belirleyen düşünsel zemindir. Yazar, 
ünlü İtalyan oryantalist Leone Caetani’nin Annalidell’Islam adlı eserini okumuş olan 
Mustafa Kemal’in İslam’a bakışının Caetani ile büyük oranda benzerlik gösterdiğini 
ifade eder (s. 131). “Muhammed’in beyan ettiği sureler[in] uzun bir devirde dinî 
tefekkürlerinin mahsulü ol[duğunu]” (Atatürk, 2008, s. 198) düşünen Mustafa Kemal’e 
göre, “Muhammed’in kurduğu dinin gayesi, bütün milletlerin fevkinde, şamil bir Arap 
milliyeti siyasetine müncer[di].” (İnan, 1988, s. 364-366) İslam’ı uluslaşma yönünde bir 
engel olarak gören Mustafa Kemal, şöyle demektedir: “Din birliğinin de bir millet teş-
kilinde müessir olduğunu söyleyenler vardır. Fakat biz, bizim gözümüz önündeki Türk 
milleti tablosunda bunun aksini görmekteyiz.” (s. 182).
Süreç içerisinde rüşvet-i kelam nevinden bir takım İslami referanslarla karşılaşmak 
mümkün olsa da (s. 157) İslam’ın, resmî ideolojinin payandası olmaktan çıkarılması, 
rejimi yeni bir meşruiyet arayışı içine itmiştir (s. 160). Hanioğlu, Mustafa Kemal’in, bu 

---

241
Değerlendirme / Review
boşluğu yeni bir “sivil din” ile kapatmaya çalıştığını dile getirir. Rejimin yeni ideolojisi, 
Türk Tarih Tezi, Güneş Dil Teorisi örneklerinde olduğu gibi “bilimsel” desteğe de sahip 
olan Türk milliyetçiliğidir. Mustafa Kemal; bilimcilik, tarih ve dil zemininde yükselen bu 
yeni milliyetçiliğin, yeni “sivil dinin” temelini oluşturması beklentisi içinde olmuştur. 
Yazara göre bu sivil dinin nihai hedefi, her bir Türk’ün gururla, “Benim dinim, benim 
Türklüğümdür.” diyebilmesidir (s. 181). Ancak, yeni bir sivil dinin takdiminin toplumu 
birden bire değiştirmeyeceğinin farkında olan Mustafa Kemal, bu yeni ideolojiyi des-
teklemek adına birtakım kültler vazetmiştir. Hanioğlu’na göre bunların en önemlileri; 
“akıl kültü”, “cumhuriyet kültü” ve “kişi kültüdür” (s. 183).
Kitabın sekizinci ve son bölümü, “Türkiye ve Batı” başlığını taşıyor. İmparatorluğun 
Avrupa topraklarının kaybedilmiş olması, yeni cumhuriyete, Avrupalılığını temellen-
dirme noktasında coğrafi özelliklerden ziyade, kültürel ve ideolojik özelliklere vurgu 
yapmaktan başka bir seçenek bırakmamıştı. Türkiye’nin Avrupa’nın bir parçası olduğu 
hususunda hem Batı’yı hem de kendi halkını inandırma azminde olan Mustafa Kemal, 
bu amaç doğrultusunda Türkiye’yi Avrupa dışı gösteren şeylerden kurtulma yoluna 
gitti ve bunu, daha 1918’de dile getirdiği yöntemle tatbik etti:
Hanımefendi de kızlık hayatında çok dans ettiğinden ve dansı sevdiğinden bah-
setti ve sonra ilave etti…
Bu hayatın bizde teessüsü ne kadar müşkül…
Dedim ki, ben her vakit söylerim, burada da bu vesile ile arz edeyim benim 
elime büyük selahiyet ve kudret geçerse, ben hayat-ı içtimaiyemizde arzu edilen 
inkılabı bir anda bir “coup” ile tatbik edeceğimi zannederim. Zira ben, bazıları 
gibi efkar-ı avamı, efkar-ı ulemayı yavaş yavaş benim tasavvuratım derecesinde 
tasavvur ve tefekkür etmeğe alıştırmak suretiyle bu işin yapılacağını kabul etmi-
yor ve böyle harekete karşı ruhum isyan ediyor. Neden, ben, bu kadar senelik 
tahsil-i ali gördükten, hayat-ı medeniye ve içtimaiyeyi tetkik ve hürriyet-i tezev-
vuk için sarf-ı hayat ve evkat ettikten sonra, avam mertebesine ineyim. Onları 
kendi mertebeme çıkarayım (İnan, 1983, s. 43).
II. Meşrutiyet dönemi Batıcıları gibi Mustafa Kemal de Batılı hayat tarzını bir takım sos-
yo-ekonomik dinamiklerin neticesi olarak görmektense bizzat bu dinamiklerin gerisin-
de yatan etken olarak görür. Bu bakış açısına göre, Batılı yaşam tarzının benimsenmesi, 
yüzeysel bir takım değişikliklere sebep olmanın ötesinde kültürel ve sosyal dönüşümü 
netice verecektir. Hanioğlu’na göre, Türklere “bir kadının elinin nasıl öpüleceğini” 
öğreten kitapların yaygınlaşmasının gerisinde böyle bir mantık aramak gerekir (s. 
206). Dilin kendisinden alfabeye, giyim biçiminden sanat biçimlerine, tarihin kavranış 
biçiminden zamanın kavranış biçimine ve oradan da yeni bir kimliğin yaratılmasına, 
hayatın bütününü kuşatma çabasında olan inkılapların (s. 222), tüm toplumu dönüştü-
remediği doğru olsa da bir başarısızlık örneği olarak ele alınması doğru olmayacaktır. 
İran ve Afganistan’daki modernleşme tecrübeleri ile kıyaslanamayacak derecede 
büyük bir elit kesim tarafından bu inkılapların ve gerisinde yatan dünya görüşünün 
içselleştirildiği bir gerçektir (s. 223).

---

242
İnsan ve Toplum
Sonuç olarak, Mustafa Kemal’i efsaneleştirmenin, Mustafa Kemal’i anlamanın önünde 
bir engel olduğunu ısrarla vurgulayan ve bu nedenle Mustafa Kemal’i anlama çabasına 
girişmeden önce kişi kültü bağlamında yaratılan mitolojik haleden kurtulmamız gerek-
tiğini belirten Hanioğlu’nun Atatürk’ü tarihsel bağlamına oturtma hususundaki başa-
rısı, literatüre yapılmış büyük bir katkı olarak karşımızda durmaktadır. Yazar, zamanın 
ruhunun etkisinden masun olması mümkün olmayan bir insan olarak Mustafa Kemal’in 
dönemindeki fikir akımlarından (bilimcilik, materyalim, Sosyal Darwinizm, pozitivizm, 
Türkçülük, vb.) ne yönde etkilendiğini, bu döneme olan vukufiyetinin de yardımıyla 
etkili bir biçimde tartışmaktadır. Atatürk’ün hayatının, fikirlerinin ve eylemlerinin ana-
lizi aracılığıyla Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinin 
incelenmesi hedefini de hakkıyla gerçekleştiren bu kitabın, alanının klasikleri arasında 
yer alacağına kesin gözüyle bakılabilir.
Kaynakça
Atatürk, M. K. (2008). Atatürk’ün bütün eserleri 1930-1931 (c. 24). İstanbul: Kaynak Yayınları.
Hanioğlu, Ş. (2011). Atatürk dinde radikal bir reform yapmak istedi. http://www.stargazete.com.tr/yazar/
fadime-ozkan/ataturk-dinde-radikal-bir-reform-yapmak-istedi-haber-372804.htm adresinden 1 Haziran 
2012 tarihinde edinilmiştir. 
İnan, A. A. (1983). M. Kemal Atatürk’ün Karlsbad hatıraları (der. A. A. İnan). Ankara: Türk Tarih Kurumu 
Yayınları.
İnan, A. A. (1988). Medeni bilgiler ve Atatürk’ün el yazmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

---

243
Değerlendirme / Review
Yazarlara Notlar
•   İnsan ve Toplum Dergisi, hakemli bir dergi olup yılda iki sayı olarak yayımlanmaktadır.
•   İnsan ve Toplum Dergisi’ne gönderilen yazılar daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış ve 
hâlihazırda yayımlanmak üzere sunulmamış olmalıdır.
•   İnsan ve Toplum Dergisi Dergisi’ne gönderilen çalışmalar şekil ve içerik yönünden dergi 
editöryası tarafından ön inceleme yapıldıktan sonra hakemlere gönderilmektedir.
•   Çalışmalar editöryal değerlendirmeden sonra alanda uzman iki hakeme gönderilir. 
Hakemlerin görüşlerinin çelişik olduğu durumlarda üçüncü bir hakem görüşüne başvu-
rulur.
•   Hakemlerden gelen raporlar doğrultusunda çalışmalar
  - hakem raporlarında belirtilen hususlar düzeltildikten sonra yayımlanabilir, 
  - hakem raporlarında belirtilen hususlar düzenlendikten sonra yeniden değerlendirmeye 
alınabilir, 
  - veya yayımlamaz şeklinde karar verilmekte ve bu kararlar yazara bildirilmektedir.
•   Dergiye gönderilecek yazılar, A4 boyutlarındaki kâğıda üst, alt, sağ ve sol boşluk 2,5 cm 
bırakılarak (16 x 24,7 cm’lik alana) 1,5 satır aralıklı, iki yana yaslı, satır sonu tirelemesiz ve 
12 punto Times New Roman yazı karakteri kullanılarak yazılmalıdır. Gönderilen tablo, 
şekil, resim, grafik ve benzerlerinin derginin sayfa boyutları dışına taşmaması ve daha 
kolay kullanılmaları amacıyla 10 x 17 cm’lik alanı aşmaması gerekir. Bundan dolayı tablo, 
şekil, resim, grafik vb. unsurlarda daha küçük punto ve tek aralık kullanılabilir. 
•   Çalışmalar uzun İngilizce özet dâhil olmak üzere 7000–10000 kelime olmalıdır.
Gönderilen çalışmalarda yazarla ilgili olarak 
•   Yazarın tam adı ve çalıştığı kurumu içeren bilgiler
•   Yazışma adresi, telefon ve e-posta adresi
•   Çalışmada aşağıdaki bölümler bulunmalıdır 
•   Çalışmanın başlığı, 150–200 kelime arası Türkçe öz ve 5–8 kelime arası anahtar kelimeler
•   Çalışmanın İngilizce başlığı, 150–200 kelime arası İngilizce abstract, 5–8 kelime arası 
keywords
•   Tablo, şekil, resim, grafik vb. bulunduğu takdirde metin içerisinde yer almalıdır.
•   ��  ��  ����  ���������  ���������  ���������  ���  ��  ���  �����������  ������  ����������  �����
En az 1500 kelimelik makalenin İngilizce adı ve alt bölümlerini içeren -atıfların tama-
mının yer aldığı- uzun İngilizce öz. Bu kısım çalışma yayıma kabul edildikten sonra da 
gönderilebilir.
Kaynakça: Hem metin içinde hem de kaynakçada Amerikan Psikologlar Birliği tarafından 
yayınlanan Publication Manual of American Psychological Association (6th ed.) [APA] adlı 
kitapta belirtilen yazım kuralları uygulanmalıdır. 
Çalışmanın bir kopyasının [e-mail] e-posta adresine ekli dosya olarak 
gönderilmesi yayın sürecinin başlaması için yeterlidir. Çalışma gönderildikten sonra en geç 
bir hafta içinde çalışmanın alındığını teyit eden bir elektronik posta mesajı gönderilir.

---

244
İnsan ve Toplum
Guide for Authors 
•   Hu��� & So����y �s � �����u�� �������� jou����.  
•   M��us���p�s su������� �o Hu��� & So����y shou�� �o� �� �u������y u���� �����w �y 
another Journal or been made available in print. 
•   M��us���p�s su������� �o Hu��� & So����y �s s��� �o �������s ����� p�����w�� �y ����o-
rial committee in style and content. 
•   M��us���p�s  ���  ����u�����  �o  �wo  �������s  �o�  �����  �����w.  I�  ��s�  o�  �o��������o�y 
referee views a third referee view is invoked. 
•   A����  �����w  p�o��ss,  �h�  ���us���p�s  (a) might be published after being edited in 
accordance with the referee comments (b) might be reevaluated after being edited in 
accordance with the referee comments (c) might be decided not to publish and the 
author is contacted. 
•   A�� ���us���p� su���ss�o�s �o �h� Jou���� shou�� �� �� � Wo�� “.�o�” ���� o� �� � Wo���
compatible file with top, bottom, left and right margins set to 2,5 cm, without hyphens 
at line-ends, adjusted at both ends, Times New Roman 12 point font, and one and a half 
spaced. The body of the paper, title page, references, tables, figures, and author notes 
should all be contained in a single file and should not exceed the text body and the 10 
x 17 cm area for easy editing. Therefore for tables, figures, photos, graphs etc. smaller 
fonts and single spacing can be used.
•   M��us���p�s shou�� �� �� �����h o� 7��������� wo��s, ����u���� �h� �o�� ��s�����. 
•   M��us���p�s shou�� �o����� �h� �u�� ����(s), ���������o�(s), �����ss�s, pho�� �u����(s) 
and E-mail addresses of the author(s). 
•   Th� ���us���p� shou�� �o����� (a) title in Turkish, Turkish abstract not exceeding 200 
words, and keywords (5 to 8 words) (b) title in English, English abstract not exceeding 200 
words, 5 to 8 keywords, (c) Tables, figures, photos or graphics mentioned in the text  (d) 
Minimum 1500-words extended abstract in English including title and subtitles of the 
article. This could be sent after the publication acceptance (e) Bibliography adhered to 
the standards put by Publication Manual of American Psychological Association [APA] 
both in the text and bibliography (f) Appendices if relevant. 
•   Su���ss�o�  o�  �  �opy  o�  �h�  ���us���p�  �o  [e-mail] is enough for 
initiating the review process. After delivery of the manuscript an e-mail confirming the 
receipt of the manuscript is sent to author within one week latest.

---

245
Değerlendirme / Review
Yazı Çağrısı
İlk sayısını Haziran 2011’de çıkaran İnsan ve Toplum Dergisi, yılda iki kez yayımlanan, hem 
Türkçe hem de İngilizce yazılara yer veren hakemli bir dergidir.
İnsan ve Toplum, akademik yayın dünyasında görülen iki temel eksikliği duyumsayarak yola 
çıktı. Bunlardan biri, kendi disipliner sınırlarına hapsolmuş akademyanın insan ve toplumu 
birbirinden izole ederek ayrıştırarak çalışma yapmasının bir teamül haline gelmiş olmasıdır. 
İkincisi de, disiplinlerdeki mevcut yaklaşımların ve araştırma biçimlerinin, diğer disiplinler ile 
iletişime geçme ve onlardan faydalanma yollarını giderek tüketiyor olmasıdır.
İnsan ve Toplum bu eksikliklerden hareketle, insana ve topluma dair problemleri ele alan 
özgün ve eleştirel çalışmaları yayımlamayı kendisine ilke edinmiştir. Bu anlamda yayın 
kurulu olarak, sosyal bilimler, beşeri bilimler ve dini ilimler alanında yapılan tüm çalışma-
lara açığız. İnsan ve Toplum’da mevcut akademinin dar disipliner yaklaşımlarının ötesine 
geçme kaygısı taşıyan yazılara yer vermeyi öncelemekteyiz. Ancak bunu yaparken disipliner 
yetkinliğe de önem vermekte; kendi disiplinini içselleştirememiş disiplinlerarası ya da çoklu-
disiplinli çalışmalardan ziyade hem kendi disiplininin hem de diğer disiplinlerin yöntem ve 
kuramlarını kullanabilen nitelikli çalışmaları yayımlamayı tercih etmekteyiz.
İnsan ve Toplum, makaleler yanında değerlendirme yazılarını da yayımlamayı önemsemek-
tedir. Dergide, iki tür değerlendirme yazısı yayımlanmaktadır. Birincisi, alanında önemli bir 
boşluğu dolduran güncel kitap ve tezleri değerlendiren çalışmalardır. Bunlar arasında, ese-
rin tanıtılması yanında ilgili literatür/ler/deki yaklaşımları da hesaba katarak tartışan yazılara 
öncelik vermekteyiz. Diğer tür ise değerlendirme makaleleridir. Bu tür makalelerde yazarın 
bir iddiayı ya da düşünceyi savunması yerine, ele aldığı konuyu alandaki farklı yaklaşımlarla 
ilişkilendirerek tartışması beklenmektedir. Yazar bunu yaparken ilgili konuya dair literatür/
ler/deki geçmiş ve güncel yaklaşımlar arasında var olan farkları ortaya koymalı ve sonraki 
araştırmalara ışık tutabilecek yaklaşımları da ele almalıdır.
Yazılar [e-mail] adresine gönderilmelidir. 
Call For Paper
Human and Society is a peer-reviewed, biannual journal of Scientific Studies Association. 
It is devoted to presenting interdisciplinary scholarship that reflects broad interests in the 
methodology and philosophy of social science and humanity. Our mission is to present a 
forum in which scholars from around the globe discuss the possibility of development of 
new and alternative perspectives.
Human and Society is aiming to go beyond the disciplinary boundaries. We are placing 
distinguished academic works handling human and society without differentiating or iso-
lating from each other and also communicating and cooperating with related disciplines 
on theoretical and methodological grounds.
Human and Society also publishes book reviews and review articles. Book reviews should 
evaluate contemporary books and studies offering a significant contribution to its field in 
1000-2000 words. In review articles the topic should be discussed from different approach-
es with special references to the related literature.
We welcome submissions of original papers from any discipline in the humanities and 
social sciences both in Turkish and English. Papers may address a full range of topics and 
historical periods. Topics may include, but are not limited to: epistemology, methodology 
and civilization. Questions about submissions may be directed to Editor-in-Chief, at editor@
insanvetoplum.org.

---

246
İnsan ve Toplum

---

247
Değerlendirme / Review

---

248
İnsan ve Toplum

---

Çevreye Minberden Bakmak: Cuma Hutbelerinde Çevre Sorununun Sunumu
Looking to Environment from the Perspective of Pulpit: Presentation of the Issue of Environment in Friday Sermons
METİN DEMİR 
Şanizade Mehmet Ataullah: Bir Osmanlı Tarih Tasavvur ve Yazımı Örneği
Şanizade Mehmet Ataullah: An Example of Ottoman History Writing and Thought of History
HALİL İBRAHİM EROL 
2000 Sonrası Türk Dış Politikasının Temel Parametreleri ve Orta Doğu Politikası
The Main Parameters of the Turkish Foreign Policy and Middle East after 2000
SÜLEYMAN GÜDER, MUHAMMED HÜSEYİN MERCAN 
Teori ya da Realite:  Hâkim Terapi Kuram ve Uygulamaları Karşısında Konumlanış ve Arayışlar
Theory or Reality: Positioning and Searching in the Face of Dominant Theory and Practices of Therapy
LATİF KARAGÖZ
Türkiye’de 1990’lı Yıllarda Ortaya Çıkan Siyasi Liberalizm Pratikleri 
Political Liberalism in Turkish Politics in the 1990s
AHMET KÖROĞLU 
İslâm Hukuku ve Pozitif Hukuk Açısından Çocukta Ceza Ehliyeti
Criminal Responsibility for Children in terms of Islamic and Positive Law
MURAT ŞİMŞEK
Komşuyu Anlamak/Anlatmak: 20. Yüzyılda Türkiye’de İran’a Dair Yayınlanan Kitaplar
SERHAN AFACAN 
Avangard Sanat Siyasetsiz Düşünülebilir mi?
MEHMET FATİH USLU
DEĞERLENDİRMELER
Emperyalist Çağda Modernleşme: Türk Modernleşmesi ve İran, 
Realism and Religion: Philosophical and Theological 
Perspectives,
 Varlık ve İmkân: Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi, 
Sosyal Bilimler ve Felsefe, 
Postcolonial 
Melancholia
,
 
Emeğin Tevekkülü,
 Kapitalizmi Planlamak – Türkiye’de DPT’nin Dönüşümü, 
İktisat-Felsefe Hattında 
Bir Değerlendirme: ‘İktisadı Felsefeyle Düşünmek,
 Homo Juridicus- Hukukun Antropolojik İşlevi Üzerine Bir Deneme, 
Atatürk: An Intellectual Biography

---

Document Outline

• on
• IVT3
• arka