F.
Köçərli adına
Respublika Uşaq Kitabxanası
Bəşər tarixinin möhtəşəm siması – Corc Bayron
Corc Qordon Bayronnun 230 illik yubileyi münasibətilə mərkəzi
kitabxanaların uşaq şöbələri, MKS-nin şəhər, qəsəbə, kənd
kitabxana filialları üçün hazırlanmış metodik vəsait
Bakı – 2018
2
Tərtibçilər: Aynurə Əliyeva
Şəhla Əliyeva
Redaktor: Könül Ağazadə
İxtisas redaktoru və Şəhla Qəmbərova
buraxılışa məsul: Əməkdar Mədəniyyət işçisi
Bəşər tarixinin möhtəşəm siması – Corc Bayron: Corc
Bayronun 230 illik yubileyi münasibətilə mərkəzi kitabxanaların
uşaq şöbələri, MKS-nin şəhər, qəsəbə, kənd kitabxana filialları
üçün hazırlanmış metodik vəsait /Azərbaycan Respublikası
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, F. Köçərli ad.Respublika
Uşaq Kitabxanası; tərt.ed. A. Əliyeva; ixt.red. və burax.məsul
Ş. Qəmbərova; red. K. Ağazadə. – Bakı: F. Köçərli
ad.Respublika Uşaq Kitabxanası, 2018.-20 s.
©F. Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, 2018
3
Tərtibçidən
Hanı əsrimizin böyük Bayronu,
Qüdrətin varsa da, sən yarat onu.
Səməd Vurğun
Mübağiləsiz demək olar ki, ingilis ədəbiyyatı dünyanın söz
xəzinəsinə zəngin töhfələr vermişdir. Bu ədəbiyyat onlarca şair,
nasir və dramaturqu dünya oxucusuna bəxş etmişdir. Dünya
oxucusu Böyük Britaniya adalarında yaşayanların tarixi, adət və
ənənəsi, xarakterik xüsusiyyətləri, ailə və cəmiyyətləri haqqında
geniş tanışlığa məhz bədii ədəbiyyat vasitəsilə nail olmuşlar.
Dünya poeziyasında romantik vüsətin ən parlaq simalarından
biri Corc Qordon Noel Bayrondur.
Onun ölməz poeziyası
əsrlərdir ki, oxucu qəlbini təlatümə gətirir. Bayronun bir çox
şeirləri dillər əzbəridir. Onun adı geniş oxucu kütləsi üçün çox
əzizdir. Bütün fəaliyyəti, bədii yaradıcılığı doğma xalqına
əvəzsiz xidmət, vurğunluq nümunəsi olan qaynar təbli şairin,
talesiz Corc Bayronun keçdiyi həyat yolunu oxuculara
çatdırmaq üçün və eyni zamanda böyük şairin 230 illik yubileyi
münasibətilə bu vəsaiti işləməyi özümüzə borc bildik. Vəsait iki
hissədən ibarətdir. I hissə “Tənha qəhrəmanların harayı”
adlanır və şairin həyat və yaradıcılığından bəhs edir. II hissədə
isə “Mütərəqqi romantik – Bayron” adlanır və Corc Bayronun
yaradıcılığından bəhs edən tədbirlərdən söhbət açılır.
4
Yaradıcılığı
Corc Qordon Noel Bayron 1788-ci il yanvar ayının 22-də
Londonda yoxsullaşmış bir lord ailəsində anadan olmuşdur.
Onun uşaqlığı Şotlandiyanın Eberdin adlanan kiçik şəhərində
keçmişdir. Şairin böyük zadəgan ailəsindən olan atası Corc
Bayron müflis vəziyyətə düşərək 1791-ci ildə öz borclularının
əlindən Fransaya qaçır və orada vəfat edir.
Bayronun tərbiyəsi ilə anası məşğul olur. 1798-ci ildə
babasının qardaşından 10 yaşlı Bayrona miras kimi lord titulu və
Nottingemşir qraflığındakı Nyusted malikanəsi verilir. Məhz
buna görə də, Bayron ilk təhsilini zadəgan uşaqlarına məxsus
qapalı Harrou məktəbində ala bilir. Dərslərinə məsuliyyətlə
yanaşmasa da, mütaliəyə kifayət qədər vaxt ayırır, ilk şeirlərini
də burada qələmə alır. Harrou məktəbini bitirdikdən sonra
1805-ci ildə Kembric Universitetinə daxil olur və 1808-ci ildə
universiteti bitirir. 1807-ci ildə “Asudə saatlar” adlı ilk şeir
məcmuəsini, 1809-cu ildə isə mürtəce romantiklər və burjua
tənqidi əleyhinə “İngilis bardları və şotland icmalçıları” satirik
poemasını nəşr etdirir. Elə həmin il Lordlar palatasının üzvü
seçilir.
1809-cu ildə Bayron səyahətə çıxır. O, İspaniyada, Malta
adasında, Yunanıstanda və Türkiyədə olur. Bu Bayronun Yaxın
Şərqə ilk səyahəti idi. Səyahətdən qayıtdıqdan sonra “Cayld
Harold” poemasının birinci iki mahnısını çap etdirir. İkinci
səyahəti zamanı isə Bayron İsveçrədə, Venesiyada, bir daha
Yunanıstanda və Türkiyədə olmuşdur. Bayron ömrünün son
günlərini vətənə və yunan xalqının səadəti uğrunda mübarizəyə
həsr edir. Böyük şair 1824-cü il aprelin 24-də Yunanıstanda
vəfat etmişdir. Bayron bütün millətlərə bir gözlə baxırdı. O
deyirdi ki, əgər türklər məhkum, yunanlar hakim olsaydı, yəqin
ki, o, türklərə qoşulub, yunanların əleyhinə, türk azadlığı
5
uğrunda vuruşardı. Bayron bütün məhkum xalqların müdafiəçisi
idi. Bayronun Yaxın Şərq xalqlarının adət və ənənəsi ilə tanışlığı
iki vasitə ilə olmuşdur. Bunlardan birincisi Şərq haqqında
yazılmış tarixi kitablar və Şərq klassiklərinin ingilis dilinə
tərcümə edilmiş əsərləridir ki, Bayron bu kitabların əksəriyyətini
hələ uşaq ikən oxumuşdu. İkincisi Şərqə səyahəti zamanı
Bayronun Şərq xalqlarının həyatı ilə yaxından tanış olmasıdır.
Şübhəsiz ki, sonralar Bayronun Şərq ölkələrini səyahət etmək
arzusuna düşməsinə səbəb də onun bu ölkələrin tarixi,
ədəbiyyatı və mədəniyyəti ilə tanışlığı idi. Bayron qeyd edirdi:
“Mənə hələ uşaq ikən ləzzət verən ilk kitablardan biri “Türkiyə
tarixi” olmuşdur. Əminəm ki, sonradan mənim Levantı səyahət
etmək arzuma bu kitabın müəyyən təsiri olmuş, ola bilsin ki,
şeirlərimdə hiss olunan şərq ruhuna da səbəb budur”. Bayronun
səyahətə getməsinin əsas səbəbi o zaman hamını maraqlandıran
Şərq ölkələrini görmək arzusu olmamışdır. İngiltərə
cəmiyyətindən üz döndərən İngilis burjuaziyasının çirkin
simasından cana gələn şair, oranı əbədi olaraq tərk etmək
məqsədilə səyahətə çıxır. Şərq ölkələrinə səyahət zamanı
Bayron həmin xalqların dillərini öyrənməyə böyük həvəs
göstərir. Malta adasına gələn kimi Bayron bir rahibdən ərəb
dilini öyrənməyə başlayır. Şərq xalqlarının adət və ənənələrini
öyrənmək məqsədilə Bayron bu xalqların içərisində yaşamış,
onların gündəlik həyatı ilə çox yaxından tanış olmuşdu. Bayron
İrana da səyahət etmək arzusunda olmuşdur. Bu məqsədlə o,
Kembric Universitetinin ərəb dili professorundan lazımi
məlumatlar toplayır, anasından isə o zaman “Qoca hindli” kimi
tanınan mayor Vastondan bəzi sualları öyrənməsini xahiş edir.
Bayron “Çayld Haroldun səyahətləri”, “Şərq poemaları”,
“Qabil”, “Don Juan”, “Manfred” və sair kimi dünya ədəbiyyatı
xəzinəsinə daxil olmuş əsərlərin müəllifidir. Yaxın Şərq
ölkələrinə səyahətdən qayıtdıqdan sonra 1813-1815-ci illər
6
ərzində Bayron bir neçə poema yazır. Sonradan bu poemaları
ədəbiyyat tarixində “Şərq poemaları” adı ilə məşhur olur. “Şərq
poemaları”na aşağıdakı altı poema daxildir: “Gavur” (may,
1813), “Abidos gəlini” (dekabr, 1813), “Korsar” (1814-cü ilin
əvvəlləri), “Lara” (avqust, 1814), “Korinfin mühasirəsi”,
“Parizina” (1815-ci ilin sonu, 1816-cı ilin əvvəlləri). Bu
poemaların süjeti gərgin dramatik hadisələrlə başlayıb, kəskin
faciəvi sonluqla bitir. Bayronun qəhrəmanları cəmiyyətə qarşı
üsyan edən mübariz, lakin təkbaşına mübarizə aparan
qəhrəmanlardır. Bayron şəxsiyyəti hər şeydən üstün tutur, o,
poemalarında əsas yeri ancaq tək-tək qəhrəmanlara verir və bu
şəxsləri mədh edir. Buna misal olaraq “Gavur” poemasından
Gavuru, “Abidos gəlini”ndə Səlimi göstərmək olar.
“Şərq poemaları”ndan danışarkən Bayronun həmin dövr
yaradıcılığının iki əsas xüsusiyyəti nəzərə alınmalıdır.
Bunlardan biri Bayronun Şərq ölkələrinə səyahətdən sonra
yazdığı əsərlərə Şərq poeziyasının müsbət təsiri, digəri isə bu
poemalardan daxili və xarici irtica qüvvələrinə qarşı kəskin
etiraz və üsyan motivlərinin zəngin olmasıdır.
Məlum olduğu kimi Şərq mövzusu başqa ingilis ədiblərini
əsərlərində də öz bədii əksini tapmışdır. Yazıçılardan fərqli
olaraq Bayron şərqi özünəməxsus bir şəkildə Avropaya təqdim
etmişdir. Bayron Avropa ədəbiyyatında yeni lirik-romantik tipli
poema janrını yaratmışdır. Bayron Soutinin əksinə olaraq, türk,
yunan, alban xalqlarının folklorundan, adət və ənənələrindən
kor-koranə şəkildə deyil, insan şəxsiyyətini yüksəklərə
qaldırmaq məqsədilə istifadə etmişdir. Bayron üsyankar təbiətli
qəhrəmanlarını yaradarkən onların iztirab, hiss və düşüncələrini,
alovlu duyğularını, dünyagörüşlərini bütün dolğunluğu və
dərinliyi ilə təsvir etmək üçün islam dini və əqidəsi ilə bağlı olan
sözlər də işlətmişdir. Şübhəsiz, şairin bu sözləri həmin əqidənin
təbliğinə deyil, hər şeydən əvvəl onların xarakterik
7
xüsusiyyətlərinin, mənəviyyatının təsvirinə xidmət etmişdir.
“Şərq poemaları”nda “Leyli və Məcnun” dastanındakı Leyli
obrazını xatırladan əlamətlərə də təsadüf edilir. Professor Əli
Sultanlı Nizaminin “Leyli və Məcnun” poemasının Avropada ən
çox təsirini “Abidos gəlini”ndə görür. “Abidos gəlini”ndə
üsyan, protest motivləri kəskin bir şəkildə verilmişdir. Böyük
emosional gücə malik olan bu əsərin qəhrəmanı Konrat daha
üsyankar, daha barışmaz bir obrazdır. “Korsar”, “Dara”, və
“Parisin əsərləri”ndə Bayron Şərq adət və ənənələrinə nə qədər
yaxından bələd olduğunu nümayiş etdirmiş, Şərq həyatını gözəl,
romantik ifadəsini verə bilmişdir.
Şərq şeirinin ən gözəl xüsusiyyətlərini, ifadə tərzini, ingilis
poeziyasında ilk dəfə özünəməxsus bir şəkildə işlətməklə
yanaşı, müəyyən şərq sözlərini də ingilis dilinə ilk dəfə gətirən
Bayron olmuşdur. Bayron istifadə etdiyi bu sözləri mexaniki
mənada işlətmir və bəzən onlara yeni məna verir. Bayronun yeni
məna verib işlətdiyi şərq sözlərinə həmin mənada başqa ingilis
yazıçılarının da əsərlərində rast gəlirik.
“Şərq poemaları”nda ilk dəfə işlədilən şərq sözlərinin
əksəriyyəti türk sözləridir. Bunun da səbəbi bu poemalarda türk
həyatı adət və ənənələrinin təsvir olunmasıdır. Bu sözlərin
bəziləri xalis türk, bəziləri isə türk dilində vətəndaşlıq hüququ
almış, öz ilk şəklini dəyişmiş, fars, ərəb sözləridir ki, Bayron da
bu fars, ərəb sözlərini fars, ərəb dillərində olduğu kimi deyil,
məhz türkləşdirmiş formada işlətmişdir. Bayron öz gündəliyində
mübarizəyə qalxmış İtaliya xalqı haqqında yazırdı: “Hakimlər
xalqlarla vuruşmaq niyyətindədir. Qoy belə də olsun! Axırda
onlar əziləcəkdir. Krallıq dövrü qurtarmaq üzrədir”. Bayronun
“Korinfin mühazirəsi” poeması “Şərq poemaları” içərisində ən
xarakterik əsərlərdən biridir.
Görkəmli şəxsiyyət, istedadlı qələm sahibi Corc Qordon
Bayronun anadan olmasının 230 illik yubileyi ilə əlaqədar
8
olaraq, kitabxanada bir sıra tədbirlər: kitab müzakirəsi, oxucu
konfransı, rəsm və şeir müsabiqəsi, icmal, ədəbi-bədii gecə
keçirilə bilər. Şairi sevdirmək, yaradıcılığını gənc nəslə və
oxuculara tanıtmaq məqsədilə kitabxanada kitab sərgisi də
təşkil oluna bilər. Sərgidə şairin müxtəlif illərdə çəkilmiş
fotostendi, kitabları ilə yanaşı, ədəbiyyatşünas və digər
müəlliflərin onun haqqında yazdığı kitablar, araşdırmalar, ona
ithaf edilən şeirlər, kəlamlar və dövri mətbuatda yer alan
məqalələr öz yerini almaqdadır. Sərgiyə müxtəlif başlıqlarlar
verilə bilər: “Dünya ədəbiyyatı və Corc Bayron”, “İnqilabçı şair
– Bayron”, “İngilis romantizminin ümdə sərkərdəsi”, “Tənha
mübarizənin qalibi”,
“İnsan düşüncələrinin sərrafı – Bayron”,
“Bəşər tarixinin bir səhifəsi”, “Bayron Azərbaycan oxucusunun
gözü ilə”, “Mütərəqqi romantik”, “Ədəbiyaşar yazıçı”, “Əsrin
böyük şairi”, “Əsrlərdən gələn səs”,
“Əsərləri ilə könülləri
ovsunlayan şair”, “Ədəbiyyat səhifəsinin möhtəşəm siması”,
“Dövrü ilə barışmayan şair”,
“Bütün xalqların müdafiəçisi –
Bayron”, “Romantik şair – Bayron”, “Döyüşə-döyüşə yaradan
şair” və s.
9
Görkəmli şəxslərin Corc Qordon Bayron haqqında
söylədikləri fikirlər:
Bayron yaradıcılığı bəşər tarixinin bir səhifəsidir, əgər həmin
səhifəni cırsanız, tarixin bütövlüyü itəcək, heç nə ilə əvəz oluna
bilməyən bir boşluq qalacaqdır.
V.Q.Belinski,
ədəbi tənqidçi
Bayronu oxumaq üçün ingilis dilini bilmək lazımdır.
İ.V.Höte,
alman şairi
Bayron dünya ədəbiyyatının ən böyük lirik şairlərindən
biridir.
Abbas Zamanov,
professor
Bayron qəlb ağrısı ilə qəribə həqiqətlərin üstünü açır.
Zeydulla Ağayev,
professor
Corc Qordon Bayron poeziyasını oxuculara çatdırmaq
məqsədilə kitabxanada “Dünya poeziyasının korifey şairi” adlı
“Seçilmiş əsərləri”nin təhlili ilə bağlı kitab müzakirəsi keçirilə
bilər. Bunun üçün kitabxanaçı oxucuları kitabxanaya cəlb
edərək onları şairin yaradıcılığı və kitabları ilə tanış edir.
Oxucular onun ayrı adda kitablarını, xüsusilə də “Seçilmiş
əsərləri” adlı kitabını oxuyub, şeir və digər əsərlərini dərindən
mənimsəyirlər. Təyin olunmuş vaxtda oxucular kitabxanaya
gələrək tədbirdə iştirak edirlər. Tədbiri açıq elan edən
10
kitabxanaçı hər kəsi salamladıqdan sonra Corc Bayronun
keşməkeşli ömür yolundan və coşqun yaradıcılığından danışır.
Kitabxanaçı: Böyük şair, həyatı və yaradıcılığı bir vəhdətdə olan
bütöv şəxsiyyət, təkrarsız qələm ustası,
dünya poeziyasının
korifeylərindən hesab edilən tanınmış ingilis şairi Corc Qordon
Bayron
yaradıcılığı yetərincə imkan verir ki, ondan dönə-dönə
söhbət açılsın.
Onun kövrək qəlbindən qopub gələn o nəhəng
əsərlər yazıçının qeyri-adi istedadından xəbər verməkdədir.
Onun əsərlərinə nəzər saldıqda, cansız bir qələmin lal vərəqlərə
nə qədər can verdiyini, həyat verdiyini və necə böyük gözəlliklər
yaratdığının şahidi oluruq. Bir qələm həyatı, yaşamı bu qədər
gözəl, incə əks etdirə bilərmi?... Gəlin şairin yuxarıda qeyd
etdiyimiz kitabı ilə tanış olaq.
Bu kitaba dünya, Avropa və
İngilis ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri sayılan
Corc Qordon Bayronun azadlıq ideyaları tərənnüm olunan,
maarifçi görüşləri rəğbətlə qarşılanan “Gavur”, “Abidos gəlini”,
“Korinfin alınması”, “Şilyon məhbusu”, “Mazera” adlı mübariz
ruhlu fəlsəfi-dramatik poemaları və “Qabil” pyesi daxil
edilmişdir. İlk dəfə olaraq şairin beş məşhur poeması və bir pyesi
kitab halında milli auditoriyamızda təqdim edilir: “Gavur”,
“Abidos gəlini”, “Korinfin alınması”, “Şilyon məhbusu”,
“Mazera” və “Qabil”. İngilis romantizminin inqilabçı qoluna aid
olmasına, istibdadçı, monarxiya üsuli-idarələrini inqilablar yolu
ilə devirməyə çağırmasına baxmayaraq, hər şeydən əvvəl
Bayron insan düşüncələrinin sərrafı kimi diqqəti cəlb edir. O
ən möhtəşəm tarixi hadisələri belə əlahiddə götürdüyü
qəhrəmanlarının taleyi vasitəsilə oxucunun mühakiməsinə verir.
C.Q.Bayronun qısa ömrünün ədəbiyaşar zəngin ədəbi irsi keçən
əsrin əllinci illərindən Azərbaycanda ardıcıl yayılmağa və tədqiq
olunmağa başlanmışdır. Respublikamızda Bayron irsinin ilk
tədqiqatçısı və təbliğatçısı isə filologiya elmləri namizədi,
dosent
İsmixan
Rəhimov
olmuşdur.
1959-cu
ildə
11
“C.Q.Bayronun əsərlərində türk mənşəli sözlər” mövzusunda
namizədlik dissertasiyası müdafiə edən İsmixan Rəhimov həmin
əsərdə ingilis şairinin “Şərq poemaları”, silsiləsinə daxil olan üç
əsərinin şərti tərcüməsini hazırlayaraq ayrı-ayrı şairlərə təqdim
etmişdir.
Bununla həm də yeni bir ənənənin başlanğıcı qoyulmuşdur.
Məlum olduğu kimi, Sovetlər dövründə əcnəbi yazıçı və
şairlərin əsərləri bir qayda olaraq rus dili vasitəsilə Azərbaycan
dilinə tərcümə olunur, bu isə orijinala xas olan bir sıra bədii
məziyyətlərin itkisi hesabına başa gəlir, son nəticədə
Azərbaycan oxucusu uduzurdu. Sətri tərcümə isə ingilis dilini
bilən milli yaradıcı insanın birbaşa orijinalla təması deməkdir.
Bu kitaba daxil edilmiş “Gavur” (tərcümə edəni Novruz
Gəncəli), “Korinfin alınması” (Aslan Aslanov) və “Abidos
gəlini” (Bəxtiyar Vahabzadə) poemaları məhz İsmixan
müəllimlə tanınmış şairlərimizin müştərək yaradıcı əməyinin
nəticəsi kimi uğurlu alınmışdır. “Şilyon məhbusu” və “Mazera”,
poemaları daha uğurlu alınmışdır. Hər iki əsəri birbaşa
ingiliscədən tanınmış şair-mütərcim Ənvər Rza böyük ilhamla
dilimizdə səsləndirmişdir.
Oxuculara təqdim olunan bu beş poemada C.Q.Bayron öz
tənha qəhrəmanları ilə görüşümüzə gəlir. İngilis şairinin məhz
belə qəhrəmanları dünya ədəbiyyatında “Bayronik qəhrəman”
məfhumunu yaranmasına səbəb olmuşdur. Bayronik qəhrəman
mübarizdir, mübarizəsində dönməz və qətiyyətlidir, lakin sonda
məğlub olur.
C.Q.Bayron “Şərq poemaları” silsiləsini (“Yuxarıda
adlarını çəkdiyimiz üç poemadan başqa “Korsar”, “Lara”, və
“Pərizina”) 1813-1816-cı illərdə qələmə almışdır. Bu əsərlər
onun 1809-1811-ci illərdə Şərq ölkələrinə, o cümlədən
Türkiyəyə səfərinin bədii inkişafı kimi ortaya çıxmışdı.
Bayronun ömür yoluna bələd olanlar yaxşı başa düşər ki, Şərq
12
ölkələrinin romantik aləmi o dövrdə onun tənha qəlbinə daha
yaxın idi. Ədəbi aləm Bayronun yuxarıda adları çəkilmiş altı
poemasını “Şərq poemaları” silsiləsinə aid edir, lakin, bizcə,
1919-cu ildə qələmə alınmış “Mazera” da bu silsiləyə aid
olunmalıdır. Əvvəla, məkan etibarilə “Mazera” poemasında
hadisələr Ukraynanın Poltava çölündə baş verir; ikincisi, süjet
və kompozisiya baxımından yenə də bütün varlığı ilə sevən
insan, yenə də məhəbbət iztirabları, yenə də nakam eşq.
Sevib sevilənə göz olur hamı,
Xainlər, nadanlar güdür adamı...
Beləliklə, “Şərq poemaları” altı deyil, yeddi əsərdən ibarətdir.
“Şərq poemaları”
Bayronun türk, italyan, yunan və Ukrayna
motivləri əsasında qələmə alınsa da,
Bayrona daha böyük şöhrəti
türk motivləri gətirmişdir. İtalyan və yunan xristian dünyası
haradasa ingilis şairinin öz dünyası olsa da, lakin türk-müsəlman
ekzotikasında hər şey onun üçün təzə, maraqlı və sirli idi.
“Şilyon məhbusu” poeması isə Bayronun həyatında çox
simvolik xarakter daşıyır. Müxtəlif təqiblərə, ailədaxili
münaqişələrə, haqqında uydurulan şayiələrə tab gətirməyən
şair, 1816-cı il aprelin axırlarında vətəni İngiltərəni birdəfəlik
tərk edir. Bayronun yaradıcılığının son mərhələsinə aid edilən
“Kain” dramaturji poeması da bu topluya “Qabil” adı altında
daxil edilmişdir. 1934-cü ildə Məmmədhüseyn Təhmasibin
tərcüməsində çap edilmiş bu əsər dahi ingilis şairinin
Azərbaycana ilk möhtəşəm gəlişi hesab oluna bilər. 1821-ci ildə
qələmə alınmış “Qabil” poeması Bayronun sirli-mifik əsərləri
sırasındadır; sanki real həqiqətlərindən bezən şair həmin dövrdə
belə mövzulara daha tez-tez meyillənirdi. Əsər Bibliya motivləri
əsasında işlənmişdir. Oradakı Adəm, Həvva, Qabil, Habil
obrazları da hər bir oxucuya məlum olan dini-mifik obrazlardır.
Bu əsərində Corc Qordon Bayron tamamilə öz xəyallarına
qol-qanad verən şair kimi oxucu qarşısına çıxarır. Varlığın
mahiyyətinin əzabdan ibarət olduğunu əsas götürən romantik
13
qəhrəmanın qəlbi kədərlə doludur, o öz tənha varlığına qapılaraq
yerlərin və göylərin sirrini anlamağa çalışır.
Bu əsərlə əlaqədar oxucuları diqqətinə bir-iki cəhəti
çatdırmaq istərdim. M.Təhmasib haqlı olaraq Bibliyadakı
obrazların adlarını Müqəddəs Qurandakı adlarla əvəz etmişdir.
“Qabil” haqqında son olaraq onu nəzərə çatdırmaq istəyirəm ki,
əsər keçən əsrin otuzuncu illərinin Azərbaycan bədii dili
standartları əsasında tərcümə olunmuşdur.
Azərbaycan oxucusunu Bayron dühasının beş poeması və bir
pyesi ilə görüşdürür, onu Bayronun tənha qəhrəmanlarının
fəryadları, hayqırtıları və göz yaşları ilə təmasa dəvət edirik.
İnanırıq ki, bu poemaları mütailə edən hər bir şəxs dahi ingilis
şairinin qəlb sirdaşına çevriləcək, Bayronun nə üçün “Şərq
ürəkli Qərb şairi” adlandırılmasının mahiyyətini anlayacaqdır.
Tədbirin sonunda oxucular şairin əsərlərindən parçalar
nümayiş edirlər.
Bəşər tarixinin möhtəşəm siması, böyk şair C.Q.Bayronun
230 illik yubileyi ilə əlaqədar kitabxanalarda keçiriləcək
tədbirlərdən biri də “İngilis ədəbiyyatının mübarizi – Bayron”
adlı şeir müsabiqəsidir. Kitabxanaçı öncə şairin bir neçə şeir
kitabını, eləcə də “Seçilmiş əsərləri”ni məktəblilərə təqdim edir.
Nəfis şəkildə nəşr olunmuş kitablar hamı tərəfindən rəğbətlə
qarşılanır. Məktəblilər müəyyən etdikləri şeiri əzbərləyərək
əvvəlcədən təyin edilmiş tarixdə kitabxanaya gəlirlər. Qonaqlar
və münsiflər heyəti öz yerini aldıqdan sonra kitabxanaçı hər kəsi
salamlayaraq tədbirə keçid alır. O, ilk olaraq Corc Qordon
Bayronun həyat və yaradıcılığından, eləcə də əsərlərindən və
müxtəlif adda kitablarından söhbət açır.
Kitabxanaçı: Böyük ingilis şairi Corc Qordon Bayron dünya
ədəbiyyatı tarixində öz romantik poeziyası ilə ürəkləri fəth edən
parlaq simalardan biridir. Bayron hələ tələbəlik illərindən
İngiltərənin hakim dairələrinə qarşı etiraz səsini ucaltmış, bütün
yaradıcılığı ilə xalqların azadlığına səs vermişdir. Şeirlərinin
birində yazırdı ki: “Vətəni sevməyən kəs dünyada heç nəyi sevə
14
bilməz”. 14-15 yaşında ilk şeirlərini yazanda çoxları onun vətən
sevgisinə heyran qalmışdı. Bayron doğma torpağın istisinə
ovunmuşdu.
1807-ci ildə “İstirahət saatları” ilk şeirlər məcmuəsində 19
yaşlı şairin üsyankar səsi çoxlarını lərzəyə saldı. “Edinburq
icmalı” jurnalı onun şeirlərini kəskin tənqid atəşinə tutdu.
Amma Bayron susmadı. “İngilis bardları və Şotlandiya
icmaçıları” (1809) adlı satirasında mürtəce romantiklərə, ən
birincisi şair Vordsvorta cəsarətli cavab verdi. Şairləri xalq
yaradıcılığından bəhrələnməyə, xalqın başa düşəcəyi sadə dildə
yazmağa, xalq mübarizəsinin qəhrəmanlıqla dolu yeni, canlı
lövhələrini yaratmağa çağırdı.
C. Q. Bayron çox az yaşadı. Amma yazıb-yaratdığı əsərlər
onun ömrünün davamı oldu. 28 yanvar 1821-ci il tarixli
gündəliyində şair “poeziya nədir” sualına özü qısaca cavab
vermişdir: “Poeziya keçmişin və gələcəyin duyğusudur!”
O, sənətdə, poeziyada belə bir duyğunun tərcümanı olmuşdur.
İngilis ədəbiyyatına böyük mübarizlik ruhunu, romantik şeirin
öz təbii, gözəl cilasını gətirən Corc Qordon Bayron Avropa
romantizminin P.B.Şelli, V.Hüqo, Jorj Sand, Adam Miskeviç
kimi söz ustaları ilə xalqın tərəfində dayanmışdır. İngilis
poeziyasının allahı Vilyam Şekspirin ən nüfuzlu davamçısı kimi
C.Q.Bayron XIX əsrin əvvəllərində novator romantik şair kimi
bütün Avropada məşhur idi.
Kitabxanaçının dəyərli məlumatlarından sonra iştirakçılar
bir-bir səhnəyə yaxınlaşaraq ədibin şeirlərini qiraətlə
söyləməyə başlayırlar. Sonda münsiflər heyəti qiraəti ilə
fərqlənən iştirakçıları mükafatlandırırlar.
Corc Qordon Bayronun həyat və yaradıcılığını məktəblilərə
tanıtmaq məqsədilə kitabxanaçı bir sıra məktəblərdə olub, sərgi
təşkil edib, şair haqqında “Ağıla və qəlbə işıq saçan şair” adlı
söhbət keçirə bilər. Söhbətin əvvəlində kitabxanaçı şair
haqqında qısa məlumat verir. Sonra isə oxucularla
15
C.Q.Bayronun insana, sözə verdiyi dəyər haqqında müzakirə
aparılır.
Tədbirin sonunda şagirdlər ədibin əsərlərindən parçalar
söyləyirlər.
Şairin əsərlərini gənc nəslə tanıtmaq məqsədilə daha bir neçə
tədbir, eləcə də möhtəşəm ədəbi-bədii gecə keçirilə bilər.
C.Q.Bayronun xatirəsinə həsr olunmuş “İngilis romantizminin
ümdə sərkərdəsi” adlı ədəbi-bədii gecəyə Azərbaycanın
görkəmli ədiblərini, sənət-söz adamlarını dəvət etmək olar.
Tədbir iştirakçıları kitab sərgisi ilə tanış olduqdan sonra zalda
əyləşirlər.
Gecəni açıq elan etmək üçün aparıcılar səhnəyə
yaxınlaşırlar. Hər iki aparıcı qonaqları salamlayır.
I aparıcı: Salam dəyərli qonaqlar, ilk olaraq sizi ingilis
ədəbiyyatında haqq səsi, azadlıq şairi kimi əbədiləşən böyük şair
Corc Qordon Bayron haqqında hazırlanmış slayda baxmağa
dəvət edirik.
II aparıcı: Bayron poeziyası kədərdən doğan fəryaddır,
şikayətdir, lakin elə bir şikayətdir ki, səndən heç bir şey istəmir,
nəsə sənə bir şey verir, yalvarmır, bəlkə, rəhm edir; bu, Qafqaz
dağlarına bağlanmış Prometeydir, bu, hamının əleyhinə üsyan
qaldırmış bəşər övladıdır. O, öz təkəbbürlü iftixarından yalnız
özünə arxalanır. Şairin əsərlərindəki nəhəng qüvvə, əyilməz
iftixar hissi, qüdrətli ehtiras, dərin məhəbbət, bu incə
səmimiyyət, insan şəxsiyyətinin əziyyətlərinə tərəf çevrilmiş
incəlik və mərhəmət hissi buradan doğur... Bayron poeziyası
bəşər tarixinin səhifələridir, bu səhifəni qoparsan həmin tarixin
tamlığı pozular.
I aparıcı: Romantizm dövrünün ən parlaq nümayəndələrindən
biri, dahi ingilis şairi Bayronun ölməz poeziyası iki əsrdir ki,
oxucu qəlbini təlatümə gətirir. XVIII əsrin feodal qaranlığına
qarşı öz etiraz səslərini ucaldan, haray salan Bayron
qəhrəmanları yer üzünü qarış-qarış gəzir. Şairin parlaq
istedadının bədii təcəssümü olan həmin qəhrəmanlar hər cür
pisliyə qarşı barışmaz mübarizə aparır, mübarizələrindən
16
axıracan dönmürlər. Onlar bəşər övladlarının işıqlı sabahı
uğrunda çarpışanlardır. Bayron qəhrəmanları əsasən təkbaşına
döyüşə atılır.
II aparıcı:
Romantik
vüsət etibarilə dünya ədəbiyyatında
tayı-bərabəri olmayan
Corc Qordon Bayron az müddətdə
Avropanın tanınmış şairlərindən birinə çevrilmişdir. Otuz yeddi
illik qısa ömründə çox zəngin ədəbi irs qoymuş Bayronun
irili-xırdalı əsərlərinin adlarının sadalanması belə səhifələrə
sığmaz. Sanki öz qısa ömründə Bayron bir nəfəsə qaçır, dincini
almadan bəşər övladınının dərdlərini sadalayırdı. Onun şah əsəri
sayılan “Don Juan” poeması yarımçıq qalmışdır.
Bayron öz
arzusunu həyata keçirə bilməmişdir.
Don Juan obrazı vasitəsilə
öz portretini yaratmış Bayron qəhrəmanları mübarizdir
I aparıcı: C.Q.Bayronun bütün əsərləri haqqında geniş söz
açmağa dəyər. Onların hərəsi şairin özünütəsdiqində müəyyən
rol oynayır. 1813-1816-cı illərdə dalbadal çap etdirdiyi altı
poeması və başqa əsərləri Bayronu dövrünün ən populyar şairinə
çevirdi. “Şərq poemaları” adı altında birləşən bu əsərlərin
mövzusunu şair öz səyahəti vaxtı müşahidə etdiyi və eşitdiyi
hadisələrdən almışdı. Müxtəlif məkan və xalqlar haqqında söz
açan Bayron ayrı-ayrı millətlərin, adət-ənənələrinin təsvirində
obyektiv sənətkar mövqeyini bir daha təsdiq etmişdir.
II aparıcı: Corc Bayronun yaradıcılığına respublikamızda
ardıcıl müraciət olduqca uzun tarixə malikdir. Bayronun
əsərlərinin ingilis dilindən birbaşa tərcüməsi yolunda da ilk
etibarlı addımlar atılmışdır. Bu sahədə mərhum şairimiz Ənvər
Rzanın xidmətləri böyükdür. Oxucular Bayronun “Şilyon
məhbusu” və “Mazepa” poemaları ilə Ənvər Rzanın
tərcüməsində tanış olmuşlar. Ə.Rzanın Bayronun onlarca kiçik
həcmli şeirini də ilhamla tərcümə etmişdir.
I aparıcı: Dünya vətənindən didərgin düşmüş dünyanın
neçə-neçə ölkələrində – İsveçrə, İtaliya, Portuqaliya, İspaniya,
Yunanıstan, Albaniyada, Türkiyədə gəzib-dolaşan, əzilən
xalqların mübarizəsində yeri gələndə qələmini silaha çevirən
17
Bayron beynəlmiləlçi mübariz şair adını ürəklərə yazmışdır.
Ömrünün otuz altıncı baharında Yunan vətənpərvərlərinin
azadlıq mübarizəsində iştirak edən şair ölümü də yad
torpaqlarda qarşıladı. Onun ürəyini Yunanıstanda nəşini isə
doğma İngiltərədə (Hyusted abbatlığında) dəfn etdilər. O gün
yunan xalqı şairin ölümünü milli matəminə çevirdi. Bayron öz
ulu babalarının şan-şöhrətini daha uzaq ünvanlara söylədi.
Amma onun şair şöhrəti, qəhrəmanlığı tarixin səhifələrində daha
parlaq və möhtəşəm oldu... C.Q.Bayron bütün bəşəriyyət üçün
əsrlərlə yaşayacaq, çünki o, bütün xalqların müdafiəçisi idi.
II aparıcı: Şair azadlıqçün doğulub ancaq,
Azadlıq! Əbədi gəlməlidir o!
Son anda söylədi qurumuş dodaq:
“Azadlıq yolunda ölməlidir o!”
Öldü azadlığa havadar kimi,
Sanki bir əsgərdi, Bayron deyildi.
Azadlıq önündə bir zəvvar kimi
Dizləri büküldü, başı əyildi.
Qaldırdı bayraqtək şair adını.
Unutdu lorddu o, ingilisdi o.
Yunan torpağına nicat gəzdi o,
Atdı alovlara öz həyatını.
Əliağa Kürçaylı
18
Ədəbiyyat siyahısı
Əsərləri kitablarda
Seçilmiş əsərləri : Poeziya. - Bakı : Şərq-Qərb, 2006. - 224 s. -
(Dünya Ədəbiyyatı).
Elektron resurslar
Seçilmiş əsərləri [Elektron resurs] ; Azərbaycan Respublikası
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. - Elektron mətn. - Bakı :
İnnovativ Tədris Mənbələri (İTM) QSC, 2012. - 1 el. opt. disk
(CD-ROM)
Kitabiçi
Ayrılanda ; Könlüm qəmlidir ; Ludditlərin nəğməsi və s. : şeirlər
və poema // İngilis ədəbiyyatı antologiyası. 2 cilddə. C.1. - Bakı
: Şərq-Qərb, 2007. - S. 190-205.
Haqqında kitablarda
Lermontov M. Y. (1814-1841). Yox, Bayron deyiləm, özgə bir
kəsəm... // Rus ədəbiyyatı antologiyası 2 cilddə. I c. - Bakı :
Avrasiya Press, 2007. - S. 53-65.
Haqqında Mətbuatda
Ağayev Z. Tənha qəhrəmanların harayı : C. Q. Bayronun anadan
olmasının 200 illiyi // Kommunist. - 1988. - 23 yanvar. - S. 4.
Anar. Dünya ədəbiyyatından sərbəst tərcümələr // Ədəbiyyat
qəzeti. - 2006. - 10 fevral. - S.3.
19
Cəfərov E. İngiltərədə romantik teatr və Corc Bayron : dünya
teatr tarixindən mühazirələr // Kaspi. - 2016. - 8 dekabr. - № 202.
- S. 10.
Corc Qordon Bayron (1788-1824) // Savalan. - 2014. - 24-30
iyun. - № 47/48. - S. 3.
Hacıyev V. C. Bayron Azərbaycanda : C. Bayron – 200 //
Ədəbiyyat və incəsənət. - 1988. – 22 yanvar. - № 4. – S. 8.
Həsənli Z. Bəşər tarixinin möhtəşəm səhifələrindən biri :
C. Bayron – 215 // Azərbaycan müəllimi. – 2003. – 18 – 24 aprel.
Xəlilov Ş. Keçmişin, gələcəyin duyğusu : C. Bayron – 200 //
Azərbaycan gəncləri. – 1988. – 21 yanvar. – S. 4.
Musayeva İ. Corc, Markes və ya publisistikanı udan
ədəbiyyatlar... Ədəbiyyat qəzeti. - 2015. - 28 noyabr. - № 60. -
S. 10-11. ; 5 dekabr. - № 61. - S. 13. ; 12 dekabr. - № 62. - S. 26.
; 19 dekabr. - № 63. - S. 18-19. ; 9 yanvar. - № 1. - S. 13. ; 16
yanvar. - № 2. - S. 20-21.
Mütərəqqi romantik : Böyük ingilis şairi C. Q. Bayronun
anadan olmasının 200 illiyi // Bakı. – 1988. – 22 yanvar.
Sveyq S. Bayronun sirri : ingilis romantik şairi // Ədəbiyyat
qəzeti. - 2014. - 19 dekabr. - № 49. - S. 8-9.
20
Bəşər tarixinin möhtəşəm siması – Corc Bayron
(metodik vəsait)
Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88;
E-mail:info@clb.az
URL:www.clb.az
F.Köçərli adına Respublika
Uşaq Kitabxanasında
çap olunmuşdur.
Sifariş: 7
Çapa imzalanmışdır:10.01.2018
Tirajı:100
Pulsuz
Dostları ilə paylaş: |