Kərimov Erkin İnqilab oğlu Kommersiya banklarında veksel əməliyyatları
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
39
Bank veksel əməliyyatlarından biri də veksel zaminliyidir.Veksel dövriyyəsində aval - veksel zaminliyi xüsusi rol oynayır. Avalın köməyi ilə köçürmə veksel üzrə ödəniĢ tam və ya veksel məbləğinin bir hissəsi ilə təmin oluna bilər. Bu təminat üçüncü Ģəxslərə və ya vekseli imzalamıĢ Ģəxslərdən birinə verilir. Aval köçürmə vekseldə, alloncda və ya verilmə yeri göstərilməklə ayrı vərəqədə verilir. O, bir qayda olaraq, «aval hesab etmək» sözləri ilə ifadə olunur və avalı verən Ģəxs tərəfindən imzalanır. 11 [6]
Aval üçün ancaq avalist tərəfindən köçürmə vekselin üst səhifəsində edilmiĢ bir imzanın olması kifayət edir. Lakin bu imza ancaq ödəyici və ya veksel verən tərəfindən edilməlidir. Avalda onun kimin hesabına verilməsi göstərilməlidir. Avalda belə bir göstəriĢin olmaması onun veksel verən tərəfindən verilməsi hesab edilir. Köçürmə veksel ödənildikdən sonra avalist zəmanətin kimə verilməsi və ona görə borclu olan Ģəxslərə münasibətdə köçürmə vekseldən irəli gələn hüquqları əldə edir. Veksel üzrə ödəniĢ müddəti xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və aĢağıdakı hallarda müəyyən olunur: əqdim edilməklə; əqdim edildikdən sonra müəyyən vaxta qədər; ərtib edildikdən sonra müəyyən vaxta qədər; əyyən gündə. Köçürmə vekseldə digər hər hansı bir müddət, eyni zamanda ödəniĢin ardıcıl müddətləri göstərilə bilməz. Təqdim edilməklə ödəniĢ olunduğu halda təqdim edilmə günü ödəniĢ günü hesab olunur. Bu üsul həmiĢə müəyyən pul məbləğinə malik olmaq istəyən ödəyici üçün əlveriĢli deyil. Bu zaman veksel tərtib edildiyi gündən bir il ərzində ödəniĢə təqdim edilməlidir. Veksel verən bu müddəti qısalda və ya daha uzunmüddətli edə bilər. Veksel verən müəyyənləĢdirə bilər ki, təqdimetmə müddəti
11-
Z.Məmmədov- “Beynəlxalq valyuta-kredit münasibətləri və xarici ölkələrin pul-kredit sistemi”, Bakı-2001
40
üzrə köçürmə veksel müəyyən edilmiĢ müddətdən əvvəl ödəniĢə təqdim edilə bilməz. Belə halda təqdimetmə üçün müddət bu müddətdən baĢlayır. Təqdim edildiyi gündən sonrakı dövrə görə köçürmə veksel üzrə ödəniĢ müddəti ya akseptin, ya da protestin tarixi ilə müəyyən olunur. Protest mövcud olmadıqda akseptanta münasibətdə tarix göstərilməmiĢ aksept akseptə təqdimetmə üçün nəzərdə tutulmuĢ müddətin son günü edilmiĢ hesab olunur. Təqdim edildikdən sonrakı gün göstərilməklə olan vekselödəyici üçün əlveriĢlidir, ona ödəniĢə hazırlaĢmağa imkan yaradır. Göstərilən müddətin istifadəsi təqdim edilmənin mühüm günüdür, həmin vaxtdan ödəniĢ müddəti hesablanmağa baĢlanır. Təqdimedilmə günü vekseldə ödəyicinin ödəniĢə razılığı və ya protestin tarixi barədə qeydləri hesab edilir. Tərtib edildiyi andan bir ay və ya bir neçə ay müddətinə verilmiĢ köçürmə veksel üzrə ödəniĢ müddəti ödəniĢ edilməli olan ayın müvafiq günündən baĢlayır. Belə bir ayın müvafiq günü olmadıqda, ödəniĢ müddəti həmin ayın sonuncu günü baĢa çatır.Əgər köçürmə veksel tərtib edildiyi və ya təqdim edildiyi andan yarımaya və ya bir neçə ayın yarısına kimi olan müddətə verilmiĢdirsə, onda əvvəlcədən tam ay hesablanır. Əgər ödəniĢ müddəti ayın əvvəlinə, ortalarına və ya sonuna təyin edilmiĢdirsə,onda bu ifadələrlə ayın biri, onbeĢi və son günü hesab olunur.«Səkkiz gün» və ya «on beĢ gün» ifadələrində bir və ya iki həftə deyil, məhz tam səkkiz və ya onbeĢ gün olan müddəti bildirir.«Yarımay» ifadəsi onbeĢ günlük müddət kimi baĢa düĢülür. Vekselin əsas təyinatı – ödəniĢin alınmasıdır. Müəyyən gündə, tərtib edildiyi və ya təqdim olunduğu gündən sonrakı müddətə olan köçürmə vekseli saxlayan ya ödənilməli olan günü,ya da növbəti iki gündən birində köçürmə vekseli ödəniĢə təqdim edilir. Maliyyəçi xatırlamalıdır ki, ödəyici köçürmə vekseli ödəyən zaman ödəniĢin alınmasına dair veksel saxlayan tərəfindən qəbzin verilməsini tələb edə bilər. Bu zaman veksel saxlayan ödəniĢin bir qismini qəbul etməkdən imtina edə bilməz.
41
Qismən ödəniĢ edildikdə ödəyici vekseldə belə bir ödəniĢ barədə qeyd olunmasını və bu barədə qəbzin verilməsini tələb edə bilər. Veksel saxlayan müddət baĢa çatmayana kimi köçürmə veksel üzrə ödəniĢi qəbul etməli deyildir. Ödəyici indossantların imzalarını deyil, indossamentlərin sıra ardıcıllığının düzgünlüyünü yoxlamalıdır. 12 [12]
Əgər köçürmə veksel ödəniĢ yeri ilə əlaqəsi olmayan valyuta ilə yazılmıĢdırsa, onda onun məbləği ödəniĢ günü baĢa çatdıqda məzənnə üzrə digər valyuta ilə ödənilə bilər. Əgər borclu ödəniĢ vaxtını gecikdirmiĢdirsə, veksel saxlayan öz mülahizəsi ilə köçürmə vekselin məbləğini ya ödəniĢ vaxtı baĢa çatdıqda, ya da ödəniĢ günü məzənnə üzrə digər valyuta ilə ödənilməsini tələb edə bilər. Maliyyəçi xarici valyutanın məzənnəsinin Mərkəzi Bankın rəsmi məzənnəsi ilə müəyyən edilməsinə diqqət yetirməlidir. Belə ki, veksel verən müəyyən edə bilər ki, ödənilməli olan məbləğ vekseldə göstərilən məzənnə ilə hesablanır. Belə ki, veksel verən müəyyən edə bilər ki, ödənilməli olan məbləğ vekseldə göstərilən məbləğlə hesablanır. Bu qayda veksel verənin vekseldə göstərilən və müəyyən olunan valyuta ilə ödəniĢinin həyata keçirilməsinə tətbiq edilmir. Bu hər hansı xarici valyuta ilə səmərəli ödəniĢ qeydi adlandırılır. Müəyyən olunmuĢ vaxtda köçürmə veksel ödəniĢə təqdim edilmədiyi halda borclu veksel saxlayanın hesabına müvafiq hökumətin orqanında veksel məbləğini depozit qismində daxil edə bilər. Bank əməliyyatlarının bir forması da vekselin ödənilməməsi və qeyri aksept əməliyyatlardır. Qeyri-aksept və ya ödəniĢ edilmədiyi halda iddia verilə bilər. Veksel saxlayan aĢağıdakı hallarda öz iddiasını indossantlara, veksel verənə və digər borclu Ģəxslərə qarĢı yönəldə bilər: əniĢ edilmədiyi və ödəniĢ müddəti baĢa çatdığı təqdirdə; əniĢ müddəti baĢa çatana kimi akseptdən tam və ya qismən imtina edildikdə;
12-
. Richard S.Thorn –“Introduction to money and banking” Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|