Karyera bəLƏDÇİSİ baki 2023 Tərtibatçılar: Kamil HƏMİdov, Turan balaşzadə

KARYERA BƏLƏDÇİSİ

BAKI – 2023

Tərtibatçılar:
Kamil HƏMİDOV, Turan BALAŞZADƏ,
Fidan ABDULLAYEVA

Karyera bələdçisi, 2023, 40 s.
İSBN 978-9952-492-33-0
Kariyera nədir?
(qısa məlumat)

Kariyera – işçinin İşhəyatı müddətində izləyə biləcəyi vəzifələr toplusudur. Ənənəvi metodda, kariyera qavramı təkcə peşəkar işçilər və müdiriyyət üçün keçərli olsa da, müasir dövrdə bütün işçilər üçün əsas amillərdən sayılır. Belə ki, ənənəvi metodda kariyera anlayışı təkcə yüksək vəzifəli şəxslərin yeni vəzifələrə qalxması, layihələrdə vəzifə verilməsi və buna bənzər dəyişiklikləri əhatə edirdi.

Müasir dövrdə isə artıq müəssisələr peşəkar kariyera anlayışı üzərində durmaqla işçilərini bu istiqamətdə motivasiya edirlər. Burada əsas məsuliyyət təşkilatın üzərinə düşür, ancaq işgörənlərin də kariyerasının formalaşması və inkişafında xüsusi məsuliyyətləri var. Kariyera – iş həyatımızın hər mərhələsində pilləkən olaraq qarşımıza çıxacaqdır.

 Kariyeranın mərhələləri

İşçilər İşhəyatı boyunca dörd əsas kariyera mərhələsindən keçirlər. Hər mərhələdə qalma müddəti şəxsdən-şəxsə dəyişir, eyni zamanda hər mərhələdə gözlənti və ehtiyaclar da müxtəlif olur.

İndi isə dörd mərhələrə nəzər yetirək:

 Formalaşma mərhələsi – kariyeranın ilk mərhələsidir. Şəxs bu mərhələdə təhlükəsizlik ehtiyaclarına diqqət yetirir. Xüsusilə, müdriyyətdən bu mövzuda dəstək gözləyirlər. Rəhbərliyin yönləndirici qismində işçiyə dəstək olması çox vacibdir. Rəhbərindən dəstək alan işçi bu mərhələylə yönləndirici kariyerasına ilk addımı atmış olur.

 İnkişaf mərhələsi – bu mərhələ həm eyni təşkilatın daxilində, həm də təşkilatlar arasında bir işdən digərinə keçmə prosesidir. Beləlikə, fərd özünü daha çox sübut etmək fikrindədir.

Davam etdirmə mərhələsi – şəxsin inkişafının sərhədlərinə gələrək gördüyü işə fokuslandığı mərhələdir. Yəni işçi bir tərəfdən içində olduğu vəziyyətə hakimdir, digər yandan da yaradıcılığını fərqli yönlərdə inkişaf etdirməyə başlayır. Şəxsin bu mərhələdə ən böyük ehtiyacı hörmətdir.

Kariyerasında yetərli şəkildə irəliləyə bilməyən şəxs bir sıra fiziki və psixoloji narahatlıqlar keçirməyə başlayır.

 Geri çəkilmə mərhələsi – şəxs artıq kariyerasını tamamlamışdır. Peşəkar həyatı boyunca etmək istədiyi, lakin vaxt ayıra bilmədiyi işlərə yönələrək psixoloji doyum əldə edir. Qısa şəkildə desək, bu mərhələ şəxs üçün dincəlmə mərhələsidir.

 Kariyeranın inkişafında şəxsin kariyera keçidləri əsasən iki formada baş verir:

 Planlı keçid – daha üst və ya rəhbər vəzifəyə yüksəlmək üçün işçilər bir neçə ay içində yeni işə təyin olacaqlarını bilirlərsə və bunun üçün kariyera planı hazırlayıblarsa, bu planlı keçid sayılır. Yəni şəxs bu dəyişikliyin fərqindədir və bu, ona surpriz olmayacaq. Planlı keçiddə işçinin də istək və düşüncələri əsas alınır.

 Plansız keçid – ölüm, gözlənilməyən istefa, işdən çıxarılma müəssisənin digər müəssisə ilə ani şəkildə birləşdirilməsi gözlənilmədən işçinin yeni vəzifəyə keçidinə səbəb ola bilər. Bu hadisə işçi üçün gözlənilməzdir, bu baxımdan o, bu işə hazır ola da bilər, olmaya da bilər. Əgər işçi hələ bu vəzifəyə hazır deyilsə, stres və gərginliyin yaranmasına səbəb olacaqdır.

Kariyeranın növləri isə aşağıdakı kimidir:

 Peşəkar kariyera – seçilmiş peşə üzrə inkişaf, yüksəlmə.

 Şirkətdaxili kariyera – işçinin şirkətdə hərəkət trayektoriyasıdır:

 Şaquli kariyera – vəzifə yüksəlişi;

 Üfüqi kariyera-şirkətdaxili yüksəliş, məsələn eyni iyerarxiyaya aid müxtəlif strukturlarda çalışmaq;

 Mərkəzəqaçan kariyera- şirkətin nüvəsinə, şirkətin rəhbərliyinə yönəldilmİşkariyera.

Şəxsin kariyerasını seçimi müxtəlif səbəblərlə bağlı ola bilər:
 Ənənəvi iş- yəni nəslin məşğul olduğu bir İşvardır, ya da ata sənəti davam etdirilir. Bölgədə əsas bir iş vardır və s.
 Təsadüf- seçim təsadüfən baş vermişdir; hərhansı bir səbəb olduğuna görə yox.
Borc - peşə seçimi borc hissə ilə edilib, hər hansı bir insan qarşısında missiyanı, borcu yerinə yetirmək üçün.
 Məqsədyönlü seçim: seçim məqsədyönlü şəkildə baş verir, hər hansı bir peşəyə maraq göstərilməsi ilə.
 İş həyatında qarşılaşılan 14 problemli insan tipi kariyeranızın başlanğıcından sonuna kimi siz insanlara işləyəksiniz. İş həyatınızda bir sıra insan tipləri ilə qarşılaşacaqsınız. Hansı ki, bu insan tiplərinin bəziləri problemli (çətin) insan davranışı ilə müşahidə olunur. 14 formada onların açılışı və davranış mexanizmi ilə tanİşolaq:
1. Lokomotivlər - Bu tip insanlar öz uğursuzluqlarının heyfini başqalarından çıxarırlar. Əsasən əsəbi və düşməncə davranırlar. Avtoritar, mərhəmətsiz və diktator kimi davranırlar. Ən çox sevdikləri cümlə: «ya mənim istədiyim kimi olacaq, ya da olmayacaq!» Əsla qəbul etməyin. Müdirinizə bu tip davranışların işin səmərəliliyinə mənfi təsir göstərdiyini söyləyin və özünüzə qarşı necə davranılması lazım olduğunu söyləyin. Lokomotivlərə qarşı inadkar olun.
2. Mükəmməlliyyətçilər - Əgər hərhansı bir iş mükəmməl deyilsə, xoşagəlməz davranışlar edirlər.
Onların standartları reallığa uyğun olmur. Başqalarının tərif etdiyi bir İşonlara görə çox aşağı səviyyədə ola bilər. Bəzi müdirləri bu davranışda görə bilərsiniz. Onların ən çox sevdiyi söz: «daha yaxşı ola bilərdi»-sözüdür.
3. Bu tipdə olan insanların sözünü çox da ciddiyə almayın. Onlar əslində öz yetərsizliklərinə görə narahatdırlar. Onlarla birlikdə hərhansı bir işi görün ki, həm özlərinə, həm də başqalarına daha real hədəflər seçə bilsinlər.
4. Hiyləgər mübarizlər - İş yerindəki ən xırda dəyişiklərdən çox narahatlıq duyurlar. Mövcud olanın dəyişməsini heç istəmirlər. Lakin hərhansı bir dəyişiklik olduqda da səslərini çıxarmırlar. Səssiz şəkildə mübahisə edirlər. Belə ki, dəyişikliyin çox yaxşı olduğunu söyləyirlər, lakin heçbir şəkildə həyata keçirməzlər. Köhnə onlar üçün çox daha yaxşıdır.
5. Ən yaxşı strategiya dəyişimin içinə onları da daxil etməkdir. Əgər prosesin bir parçasıdırlarsa və özləri hərhansı bir dəyişiklik tələb ediblərsə davranışlarında ani bir düzəlmə olur. Bundan başqa, dəyişimi mərhələ-mərhələ onlara başa salmalısınız ki, yeni mühitə alışsınlar.
6. “Mənim işim deyil”çilər - Bu tipdə olan insanlar etirazlarını bir İşnə qədər sadə olur olsun, əgər işin ona aid olmadığını düşünürsə etməyəcəkdir. Özlərini təhlükədə hiss etdikləri üçün narahatdırlar və işyoldaşlarına, müdirinə bunu bu cür əks etdirirlər.
7. Əslində onların istədikləri özlərini inkifaş etdirərək, daha yaxşı mövqeyə gəlməkdir. Ancaq kariyeralarının açıq olmadığını düşünərək işlərinə qarşı həyəcanlarını itirdikləri üçün mümkün qədər az iş etməyə çalışırlar. Təhsil və inkişaf fürsətləri yaratmağa çalışın.
8. “Ayaqlı qəzet”- Bu tip öz kədər və narahatlıqlarını ətrafa dedi-qodu yayaraq yansıdırlar. Yayılmasına səbəb olduqları və yaratdıqları hekayələrin ortalıqda yayılıb, insanlar tərəfindən maraqla qarşılandıqda özlərini vacib hiss edirlər. Ətraflarına olan idarəni itirdiklərini hiss etdikdə, yaydıqları dedi-qoduyla həmin gücü geri qazandıqlarına inanırlar. Müdirlər, yeni islahatlar, başqalarının maaşları, digər şirkətlərlə edilən müqayisələr, şirkətdə kimin –kiminlə sevgili olduğu və s.kimi xəbərləri onlardan eşitmək olur.
9. Ən yaxşı həll yolu işçilərə yayılan xəbərlərlə bağlı ən doğru məlumatı verməkdir. Beləliklə heçkim «ayaqlı qəzet»lərə fikir verməyəcək.
10. Bədbinlər - Bədbinlər dünyanı ləzzətsiz yer olaraq görürlər. Dünyanın dağılmasını gözləyirlər. Hərşeydən narazıdırlar, narahatdırlar, nə edirsiz edin, onların fikirlərini dəyişmək olmur. Bu tipdə olan insanlar işdən kənar həyatlarında da bucürdürlər.
11. Böyük ehtimalla, onun davranışını dəyişdirmək heç də asan olmayacaq. Amma az da olsa, başlanğıc üçün mövcüd olan negativ davranışların yerinə bir neçə müsbət vərdişlər qazanmasına kömək edə bilərsiz.
12. Deyingənlər - Bu tipdə olan insanlar uşaq kimi davranırlar. İşlər onların istədiyi kimi getmirsə, uşaq kimi ağlamağa başlayarlar.
13. Bu tiplər dəstək görəcəkləri ətrafa sahib olmaq istəyirlər. Biriləri ona mütəmadi olaraq necə yaxşı işlər gördüyünü söyləməlidir.
14. Qeyri-ciddi - Bu tipdə olan insanlar heçbir işi ciddiyə almırlar, grupda olan yoldaşlarının da işini çətinləşdirirlər. İşə verdikləri önəm aşağı olduğundan, işə mümkün olduğu qədər az vaxt ayırırlar ki, öz şəxsi işlərinə daha çox vaxt qalsın. Heç bir İşonlar üçün təcili deyil, bütün işlər gözləyə bilərlər.
15. Qeyri-ciddi tiplər üçün açıq hədəflər, standartlar və gözləntilər tərtib edilib, özlərinə bildirilməlidir. Bundan başqa bunları edib, etmədiklərini də izləmək lazımdır.
16. Tənqidçilər - Çox yaradıcı yanaşma etmisiz? İşləri biraz fərqli şəkildə icra edib, yeni tövsiyyələr verirsiz? Tənqidçilər mütləq nəyisə bir mız qoyacaqlar. Onların misiyası söylənilən hərşeyə müxalif olmaqdır. Nə olursa, olsun öz dediklərinin doğru olduğuna inanırlar. Hara gedirlərsə getsinlər özlərinə problem yaradacaq nəsə tapırlar. Sizə heçvaxt müsbət rəy vermirlər, lakin harda bir səhviniz varsa, mütləq bildirəcəklər.
17. Onlar neqativ rəy söyləsələr də, əslində həlli ilə bağlı heçnə demirlər. Onlardan misal gətirmələrini, sübut göstərmələrini istəyin, daha sonra mövzüya niyə müxalif olduqlarını soruşun. Onlara fikirlərinin önəmli olduğunu və narahatlığını anladığınızı göstərin. Ən sonra soruşduğunuz suallara görə sizi tənqid etmənin çətin olduğunu anlayacaq və sizdən əl çəkəcək.
18. Fədakarlar - Onlar ofisin qanayan yarasıdır. İşə tez gəlib, gec gedirlər. İstədiyiniz hər işi edirlər. Amma bunu etdikləri üçün özlərinə hirslənirlər, işlərinin çoxluğundan,çətin müdirlərdən, müştərilərdən daim şikayət edirlər. Əsas olaraq şəxsi həyatlarında xoşbəxt deyillər və çox işləyərək bundan azad olacaqlarını düşünürlər.
19. Fədakarlara daima müsbət rəy söyləməli və etdyi işi necə təqdir etdiyinizi söyləməlisiniz. Əsasən də iş yoldaşlarının yanında gözəl sözlər söylənməsindən xoşlanırlar. Onlara onları bəyəndiyinizi söylədiyiniz emaillər yollamağı unutmamalısınız.
20. Özlərini günahlandıranlar - Hərzaman özlərinə hirslənirlər. Səhvi hərzaman öz iş bacarıqlarında, görünüşlərində, kariyeralarının inkişafında, sosial-iqtisadi statuslarında, təhsillərində görürlər. Praktik işdə əslində çox bacarıqlıdırlar, lakin onlar bunu hiss etmirlər.
21. Bu insanların özlərinə olan güvənlərini qazanmaları üçün hərhansi bir strategiya tapmalısınız. Mənliklərini hərəkətə gətirəcək təkana ehtiyacları var. Əslində necə yaxşı bir İşçıxardıqlarını tapmalı və bunu onlara göstərməlisiniz.
22. Başqasını günahlandıranlar - Heçvaxt məsuliyyət ala bilmədikləri üçün, öz xətalarına görə də tənqid qəbul edə bilmədiklərindən yükü hər zaman başqalarının boynuna qoyurlar. Başqalarına problem yaratdıqlarını görəndə rahatlayırlar.
23. Bu tip insanlara səhvlərini bariz nümunələrlə açıqladığınızda davranışından əl çəkəcək. Kəskin şəkildə nəyin necə olduğunu izah etsəniz bəhanə axtarmayacaqlar.
24. Dəymədüşərlər - Çox həssas insanlardır. Yaxşı ifadə edilməmİşbir cümlə incinmələrinə səbəb olacaq.Bu insalara nəsə deməniz lazım gələndə qısa və düz hədəfə yönəlik olmamasına diqqət yetirin. Asta-asta mövzüya girin, söhbəti bitirdiyinizdə sizi düz anladığından əmin olun.
25. Xırdaçılar - İşhəyatında xırdaçılarla çox tez-tez rastlaşmaq mümkündür. Böyük bir İşicra etmisiz, hərkəs bundan razıdır. Lakin onlar nəyisə cüzi bir səhv tapacaqlar. Beyin həmləsi etmək istədiyinizdə, hər sözünüzdə məntiq axtaracaq. Detallara yönəlməyi sevirlər.
26. Ondan bütün bir layihəni, ya da öhdəliyi qiymətləndirməsini istəyin. Etməsi lazım olan yalnızca detallardan uzaqlaşıb, şəkilin bütününə baxa bilməkdir.
Kariyera məqsədləri anlayışı haqqında niyə məlumatlı olmalıyıq?

Öz şəxsi kariyera məqsədimizi təyin etmək üçün izləyəcəyimiz yolları bilmək, öz potensiyalımızı dərk etmək və gələcəkdə hədəflədiyimiz mövqedə olmaq hər birimizin istəyidir.

 Kariyera məqsədlərinin müəyyən edilməsində şəxsi baxış strategiyasının vacibliyi şəxsi baxış strategiyası qısaca bir gələcək duyğusudur. Şəxsi baxış strategiyasının yaxşı bir yol göstərici olması üçün gələcəyi insanlar rahatlıqla qavramalıdırlar. Bir başqa mənası da “gələcək haqqında şəkil”dir. Gələcək haqqında şəkil dedikdə insanın beynində xəyal qurmaq fikri yaranır. Lakin, baxış strategiyası ilə xəyal qurmaq arasında fərqlər vardır. Şəxsi baxış strategiyası – şəxsin öz potensiyalını nəzərə alaraq gələcəkdə çatmaq, sahib olmaq istədiyi yer; xəyal qurmaq – mövcud vəziyyətlə əlaqəsi olmadan, gələcək üçün görüntünün olmasıdır. Bütün bu söylədiklərimizdən sonra viziyanı əhatəli olaraq belə ifadə edə bilərik: mövcud həqiqətlər, ümidlər, xəyallar, təhlükə və

Fürsətlərin bir yerə toplanması ilə meydana gələn, gələcəyin tərifi üçün bilinməyənə doğru bir baxışdır.

Şəxsi baxış strategiyasının təməl ünsürləri kimi insanın prinsipi, dəyərləri, missiya və hədəflərini

Göstərmək olar. Bu baxımdan şəxsi strategiyanı formalaşdırma və həyata keçirmə mərhələləri

Aşağıdakı kimidir:

 Gözləntilərin aşkarlanması;

 Prinsip və dəyərlərin təyin edilməsi;

 Missiya ifadəsinin ortaya qoyulması;

 Hədəflərin seçilməsi;

Qeyd: Missiya bir şəxs və ya cəmiyyətin üstünə götürdüyü xüsusi vəzifə deməkdir.

Indi isə şəxsi baxış strategiyası haqqında danışaq. Deyək ki, hal-hazırda 20 yaşınız var. Bundan

əlli il sonra, 70 yaşına gəldiyinzdə nələri etmİşolmaq istərdiniz? Bu və buna bənzər sualların cavabı

bizdə şəxsi baxış strategiyasının formalaşmasına gətirib çıxarır. Şəxsi baxış strategiyası bizə şəxsi

hədəflərimizi qazandırır. Bu hədəflərə çatmaq üçün izləyəcəyimiz yol, yəni prinsip və dəyərlər bu

strategiyanın bir parçasıdır. Şəxsi baxış strategiyası dedikdə həyatımızın sonrakı mərhələlərində hansı

mövqelərdə olmaq istədiyimizi, bunun üçün hədəflərimiz və hədəfə çatmaq üçün izlədiyimiz prinsip

və dəyərlər nəzərdə tutulur.

Həyat fəlsəfəsi ilə şəxsi baxış strategiyası bir-birilə qarşılıqlı əlaqəlidir. Həyat fəlsəfəmiz hazırki

Düşüncə biçimimiz olaraq şəxsi viziyamızın təyin olunmasında etdiyimiz fəaliyyətləri də əhatə edir.

Şəxsi viziyası olmayan şəxslərin sağlam kariyera məqsədləri təyin etməsi də çətindir.

 Kariyera məqsədlərinin müəyyən edilməsində əsas mərhələlər

Ümumi mənada işin nə olması, hansı anlamları daşıması ilə bağlı bilmək faydalı olacaq.

Kariyeranı İşüzərindən qurduğumuz üçün işin insan həyatında önəmindən də bəhs etmək yerinə düşər.

İş – “digər insanlar üçün məna kəsb edən nəsə istehsal etmə

Fəaliyyəti”-dir. İş üçün əsas üç element lazımdır:

 Yaradıcılıq – düşünmə;

 Fiziki aktivlik – fiziki fəaliyyət;

 Ictimayiləşmək – başqalarına faydalı olmaq, sevinc və kədəri

İşyoldaşlarıyla bölüşmək.

İş məhsuldar fəaliyyətdir və nəticədə bir məhsul meydana gəlir;

Bu insanı ifadə edən konkret nəticədir. Işləmək isə şəxsin fiziki və zehni

Güclərini müəyyən bir məqsədə yönləndirib, planlı şəkildə istifadə olunmasıdır.

İşləmək həyatımızda xüsusi yerə sahibdir. Şəxsin işləmək məqsədilə ayırdığı bütün fəaliyyət və

Münasibətləri, şəxsin İşhəyatını formalaşdırır. Bundan başqa makro səviyyədə cəmiyyətdəki

İşmünasibətləri sistemi də “İşhəyatı” ifadəsi ilə izah edilir. Işləmək işəgötürənə bağlı və ya müstəqil

Olaraq baş verə bilir. Müstəqil işdə şəxs təşəbbüskar şəkildə öz adına çalışır. Şəxsi kariyera baxımından

Işin müstəqil vəya qeyri-müstəqil olması əhəmiyyət kəsb etmir. Bunlar işin formalarıdır və şəxs

İşhəyatını istədiyi formada davam etdirir.

İşin müstəqil və ya qeyri-müstəqil olması şəxsin imkan və seçimləri ilə əlaqədardır. Şəxs bütün

İşhəyatı müddətində müstəqil və ya qeyri-müstəqil şəkildə işləyə bilər, həmin formalar arasında

Keçidlər edə bilər. Bir çox qeyri-müstəqil İşxəyalının sonunda “öz işimi qurum” hədəfi gəlir. Şəxslər

Kariyera məqsədlərini təyin edərkən, bu iki İşforması arasında seçimlər edirlər.

İnsanlar əsas üç amilə görə işləmək istəyirlər:

 İqtisadi – maddi baxımdan güclü olmaq, yaxşı şəraitdə yaşamaq;

 Psixoloji – uğur qazanma duyğusunu bir işdə işləmədən qazana bilmərik. İşdə uğur

Qazanaraq mənliyimizə hörmətimiz artır;

 Sosial – Nüfuz qazanmaq. Bizə təqdim edilən rollar vasitəsilə axtarılan insana çevrilirik.

Bu kitab Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun

maliyyə dəstəyi ilə “Addım” Gənclərin İnkişaf Mərkəzi
İctimai Birliyi tərəfindən icra olunan
“Gənc veteran-fermer” Vətən müharibəsinin gənc iştirakçılarının məşğulluğuna dəstək proqramı
layihəsi çərçivəsində nəşr edilmişdir.

Fiziki şəxs NƏRGİZ KƏRİMOVA ÇİNGİZ QIZI

(VÖEN: 2906123222) tərəfindən çap edilmişdir.
Çapa imzalanmışdır:17.01.2023
Tiraj: 120. Sifariş : 19
Bakı, Suraxanı r-nu
[phone]
“Addım” Gənclərin İnkişaf Mərkəzi
İctimai Birliyi
[phone]