Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism

19 
 
mənbələrdə Kandavlın öz cangüdəni Gig tərəfindən bizim eradan əvvəl 678-ci ildə qətlə 
yetirildiyi qeyd edilmişdir [22]. 
Şübhəsuz  ki,  Gig  istənilən  halda  kariyalıların  köməyilə  Lidiya  taxt-tacını  ələ 
keçirməyə  çalışmış,  Delfaya
31
  qiymətli  hədiyyələr  göndərmiş,  orakulun  köməyilə  öz 
məqsədinə  çatmışdır.  Gig  taxt-taca  sahib  olduqdan  sonra  öz  hakimiyyətinin  müqəddəs 
sayılmasını Delfa orakulundan (Delphicum oraculum) xahiş etmiş, onun «xeyir-duasını» 
almışdır. Belə ki, bizim eradan əvvəl 716-cı ildə Delfa orakulu həkimanə sözlə (kəlamla) 
onun taxt-taca çıxma hüququnu təsdiqləmiş, onu təmtəraqlı surətdə bəyan etmişdir. Yeri 
gəlmişkən Delfa orakulunun gələcəyi görən kahinəsi Pifiya (Pythia)
32
 belə bir fikir də əlavə 
etmişdir ki, Heraklidlər Gigin beşinci nəslində bunun cəzasını alacaqlar. Lakin lidiyalılar 
və onların çarı kəlam yerinə yetirilməyincə bu orakula qətiyyən əhəmiyyət verməmişlər. 
Gig  bizim  eradan  əvvəl  678-ci  ilə  qədər  xoşbəxt  çar  olmuşdur.  Gig  Lidiya 
çarlığını  Propontidlər  və  Hellesponta  qədər  genişləndirmiş,  Yunanıstanla  sülh  əlaqəsinə 
daxil olmağa çalışmış, lakin sonra dəniz və limana ehtiyacı olduğundan Kiçik Asiyanın 
qərb sahilindəki yunan koloniyaları ilə mübarizəyə başlamışdır. 
Zat-ali  Gig  əraziyə  həddən  artıq  dolmuş  Frigiya  kimmeriləri  ilə  mübarizə 
aparmışdır.  Onlar  Gigin  başlıca  dərdi,  qayğısı  sayılırdı.  Bunun  üçün  Assur  çarı 
Aşşurbanipalla
33
  ittifaqa  girmişdir.  Gig  həmçinin  yunan  İoniyasına  soxulmuş,  Kolofonu 
işğal etmiş, Mileti geri oturtmuşdur. Bundan sonra qiymətli hədiyyələrlə Delfaya günahı 
yüngülləşdirən  səfər  (ziyarət)  etmişdir.  Lakin  qədim  Misir  fironu  Uaxibra  Birinci 
Psammetixin
34
 başçılıq etdiyi misirli separatistlərə uzağı görə bilmədən, ehtiyatsız dəstək 
vermiş,  bununla  əlaqədar  olaraq  aşşurlularla  münasibətləri  korlanmışdır.  Cürətlənmiş 
kimmerilər  Lidiyaya  soxulmuş,  Gigin  qoşunlarını  darmadağın  etmişlər.  Elə  həmin 
döyüşlərin birində Gig öldürülmüşdür. Mənbələrin bir qismçində verilən məlumata görə, 
Mermnadlar sülaləsinin banisi Gig eramızdan qabaqkı 652-ci ilə qədər hökmdar olmuşdur. 
Hal-hazırda Aşşuriya mənbələrinə görə Gigin bizim eradan əvvəl 644-cü ildə öldürüldüyü 
və həmin ölüm tarixinin son dərəcə dəqiq olduğu bildirilir. Gigin eramızdan qabaq 645-cü 
ildə öldürülməsindən ibarət olan məlumat artıq köhnəlmiş hesab edilir. Herodotun «Tarix» 
əsərinə görə, Gig düz 38 il çarlığı idarə etmişdir. Lakin «Yevseviya xronikası»nda
35
 həmin 
müddətin 36 il olduğu göstərilmişdir. «Bibliya» tədqiqatçılarından bir çoxu güman edirlər 
ki, Gig olduqca böyük şöhrət qazandığından yəhudilərin bir kitabında qorxunc knyaz Qoqa 
çevrilmişdir. 
«Kandaulezizm»  termini  belə  bir  mifoloji  süjetə  gedib  çıxır.  Lidiya  şahı 
Kandavla və onun arvadına xeyli əsər həsr olunmuşdur. Bunların içərisində nisvətən daha 
məşhur olan əsərlərin xronoloji ardıcıllıqla düzülüşü 1-ci cədvəldə göstərilmişdir. 
 
Cədvəl 1 
Lidiya  şahı  Kandavla  və  onun  arvadına  həsr  olunmuş  məşhur  əsərlərin 
xronoloji ardıcıllıqla düzülüşü 
 
Əsərin yaradılma tarixi 
Əsərin adı və janrı 
Əsərin müəllifi 
Bizim eradan əvvəl V əsr  «Tarix» 
Halikarnaslı Herodot 
(Herodotus) 

---

20 
 
Bizim eranın I–II əsrləri  Müxtəlif əsərlər 
Heroneyalı Plutarx 
(Plutarchos) 
Təxminən  1540–1550-ci 
illər  
 
«Şah Kandavl öz mənzilində arvadı 
Nissiyanı Gigə göstərir» adlı yastı 
mayolika formasında əsər 
Anonim italyan keramisti 
1646/1670-ci il 
«Lidiya çarı Kandaules öz arvadını 
Qiqesə göstərir» («King Candaules of 
Lydia showing his wife to Gyges») 
Yakob Yordans (Jacob 
Jordaens) 
1674-cü il  
 
«Şah Kandavl və hüquq magistri» 
(fransızca «Le Roi Candaule et le 
maitre en droit» 
Jan de Lafonten (Jean de La 
Fontaine; 1621–1695) 
1675–1680-ci illər 
 
«Kandaules gizlincə arvadını Qiqesə 
göstərir» («La femme de Candaule 
decouvre Gyges») adlı əsər 
Eqlon Hendrik van der Ner 
(Eglon Hendrick van der 
Neer) 
1683-cü il 
 
«Kandavl – Giges» dialoqu 
Bernar Le Bovye de 
Fontenelin (Bernard le Bovier 
de Fontenelle) 
1720-ci illərin əvvəlləri 
«Şah Kandavlın ölümü» («Death of 
king Candaules») adlı naqqaşlıq əsəri 
Covanni Battista Pittoni 
(Giovanni Battista Pittoni) 
1830-cu il 
«Lidiya çarı Kandaules çarpayıda 
uzanmağa hazırlaşan arvadını 
gizlincə öz nazirlərindən biri Qiqesə 
göstərir» («Candaules, king of Lydia, 
shews his wife by stealth to Gyges, 
one of his ministers, as she goes to 
bed») 
Uilyam Etti (William Etty) 
1841-ci il 
 
«Şah Kandavl və Gig tablosu» 
(fransızca «Tableau Le Roi Candaule 
et Gyge spar»), yaxud «Heterasını 
təklif edir» (fransızca «Hetaire 
offerte») 
Jozef Ferdinand Buassar de 
Buadenye (fransızca Joseph 
Ferdinand Boissard de 
Boisdenier) 
1844-cü 
ilin 
oktyabr 
ayının 1-dən 5-ə qədər 
«Şah  Kandavl»  (fransızca  «Le  roi 
Candaule») novellası 
Pyer  Jül  Teofil  Qotye  (Pierre 
Jules Theophile Gautier) 
1848-ci il 
«Şah  arvadı  Nissiya»  (La  reine 
Nyssia») 
Jan  Jak  Pradye  (Jean-Jacques 
Pradier) 
1850-ci il 
 
«Lidiya  çarı  gizlincə  öz  gözəl 
arvadını  etibarlı  dostu  Qiqesə 
göstərir» («Candaules, king of Lydia, 
showing  the  beauty  of  his  queen  to 
his confidant Gyges») 
Teodor  Şasserio  (Theodore 
Chasseriau) 
1855-ci il 
«Şah  Kandavlın  arvadı»  (fransızca 
«La  femme  du  roi  Candaule») 
əsərinin eskizi 
İler-Jermen-Edqar  de  Qa 
(Hilaire  Germain  Edgar  de 
Gas) 

---