Józef Stalin o materializmie dialektycznym I historycznym
Yüklə 257,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
26
rozwijało ich doświadczenie wytwórcze, ich wprawa w wykonywaniu pracy, ich umiejętnośd posługiwania się narzędziami produkcji. Odpowiednio do zmian i rozwoju sił wytwórczych społeczeostwa w ciągu dziejów — zmieniały się i rozwijały stosunki produkcji między ludźmi, ekonomiczne stosunki między ludźmi. Historia zna pięd zasadniczych typów stosunków produkcji: typ wspólnoty pierwotnej, typ niewolniczy, feudalny, kapitalistyczny i socjalistyczny. W ustroju wspólnoty pierwotnej podstawą stosunków produkcji była społeczna własnośd środków produkcji. Odpowiada to w zasadzie ówczesnemu charakterowi sił wytwórczych. Narzędzia kamienne i wynalezione później łuk i strzała wykluczały możnośd walki w pojedynkę z siłami przyrody i dzikimi zwierzętami. Aby nazbierad owoców w lesie, nałowid ryb w wodzie, zbudowad jakiekolwiek mieszkanie, ludzie musieli pracowad wspólnie, jeżeli nie chcieli paśd ofiarą śmierci głodowej, dzikich zwierząt lub też sąsiednich społeczeostw. Wspólna praca prowadzi do wspólnej własności środków produkcji jak też wytworów produkcji. Tu ludzie nie mają jeszcze pojęcia o prywatnej własności środków produkcji, jeżeli nie brad pod uwagę osobistej własności niektórych narzędzi (produkcji, które były jednocześnie narzędziami obrony przed dzikimi zwierzętami. Nie ma tu wyzysku, nie ma klas. W ustroju niewolniczym podstawą stosunków produkcji jest własnośd posiadacza niewolników, obejmująca środki produkcji, a także wytwórcę — niewolnika, którego właściciel niewolników może sprzedad, kupid, zabid jak bydlę. Takie stosunki produkcji odpowiadają w zasadzie ówczesnemu stanowi sił wytwórczych. Zamiast narzędzi kamiennych ludzie mają teraz do swego rozporządzenia narzędzia metalowe, zamiast nędznego i prymitywnego gospodarstwa myśliwskiego, które nie znało ani pasterstwa, ani rolnictwa, powstaje pasterstwo, rolnictwo, rzemiosła, podział pracy między tymi gałęziami produkcji, powstaje możnośd wymiany wytworów produkcji między poszczególnymi ludźmi i społeczeostwami, możnośd nagromadzenia bogactw w rękach nielicznych osób, rzeczywiste nagromadzenie środków produkcji w rękach mniejszości, możnośd ujarzmienia większości przez mniejszośd i przekształcenia członków tej większości w niewolników. Nie ma tu już wspólnej i wolnej pracy wszystkich członków społeczeostwa w procesie produkcji — panuje tutaj przymusowa praca niewolników, wyzyskiwanych przez 27
nie pracujących właścicieli niewolników. Dlatego też nie ma tu również wspólnej własności środków produkcji ani wspólnej własności wytworów produkcji. Wspólną własnośd zastąpiła własnośd prywatna. Właściciel niewolników jest tu pierwszym i głównym właścicielem w pełnym tego słowa znaczeniu. Bogaci i biedni, wyzyskiwacze i wyzyskiwani, pełnoprawni i wyzuci z praw, okrutna walka klasowa między nimi — oto obraz ustroju niewolniczego. W ustroju feudalnym podstawą stosunków produkcji jest własnośd pana feudalnego: całkowita własnośd w stosunku do środków produkcji i niezupełna w stosunku do wytwórcy — chłopa paoszczyźnianego, którego pan feudalny nie ma już prawa zabid, lecz może sprzedad, kupid. Obok własności feudalnej istnieje własnośd indywidualna chłopa i rzemieślnika, obejmująca jego narzędzia pro- dukcji i gospodarstwo prywatne, własnośd oparta na pracy osobistej. Takie stosunki produkcji odpowiadają w zasadzie ówczesnemu stanowi sił wytwórczych. Dalsze udoskonalenie sztuki przetapiania i obróbki żelaza; rozpowszechnienie pługa żelaznego i warsztatu tkackiego, dalszy rozwój rolnictwa, ogrodnictwa, uprawy winnic, ole-jarstwa; powstanie manufaktur obok warsztatów rzemieślniczych — oto cechy charakterystyczne ówczesnego stanu sił wytwórczych. Nowe siły wytwórcze wymagają, aby wytwórca miał pewną inicjatywę w procesie produkcji i chęd do pracy, aby był zainteresowany w swej pracy. Dlatego też pan feudalny porzuca niewolnika, jako pracownika nie zainteresowanego w pracy oraz zupełnie pozbawionego inicjatywy, i woli mied do czynienia z chłopem paoszczyźnianym, który ma własne gospodarstwo, własne narzędzia produkcji i jest zainteresowany w pracy w stopniu niezbędnym, aby go zachęcid do uprawiania ziemi i wypłacania panu feudalnemu części swoich plonów w naturze. Własnośd prywatna osiąga tu nowy stopieo rozwoju. Wyzysk jest prawie tak samo okrutny jak przy niewolnictwie — jest tylko nieco złagodzony. Walka klasowa między wyzyskiwaczami i wyzyskiwanymi stanowi podstawową cechę ustroju feudalnego. W ustroju kapitalistycznym podstawą stosunków produkcji jest kapitalistyczna własnośd środków produkcji, nie obejmująca wytwórców — robotników
28
najemnych, których kapitalista nie może ani zabid, ani sprzedad, są oni bowiem wolni od zależności osobistej, ale pozbawieni środków produkcji i aby nie umrzed z głodu, muszą sprzedawad swoją siłę roboczą kapitaliście i dźwigad jarzmo, wyzysku. Obok kapitalistycznej własności środków produkcji istnieje i z początku jest bardzo rozpowszechniona własnośd prywatna wyzwolonych z niewoli poddaostwa chłopów i rzemieślników, własnośd prywatna środków produkcji, oparta na pracy osobistej. Zamiast warsztatów rzemieślniczych i manufaktur powstały olbrzymie fabryki wyposażone w maszyny. Zamiast majątków szlacheckich, uprawianych przy pomocy pierwotnych chłopskich narzędzi produkcji, powstały wielkie kapitalistyczne gospodarstwa rolne, prowadzone na podstawie techniki rolniczej i zaopatrzone w maszyny rolnicze. Nowe siły wytwórcze wymagają, aby wytwórcy-robotnicy byli bardziej kulturalni i pojętni aniżeli zahukani i ciemni chłopi paoszczyźniani, aby mogli poznad maszynę i prawidłowo się nią posługiwad. Dlatego też kapitaliści wolą mied do czynienia z wolnymi od więzów poddaostwa robotnikami najemnymi, dostatecznie kulturalnymi dla umiejętnego posługiwania się maszynami. Ale rozwijając siły wytwórcze do olbrzymich rozmiarów kapitalizm uwikłał się w nierozwiązalnych dla siebie sprzecznościach. Produkując coraz to więcej towarów i zniżając ceny na towary kapitalizm zaostrza konkurencję, rujnuje masy drobnych i średnich właścicieli prywatnych, przekształca ich w proletariuszy i obniża ich siłę nabywczą, wskutek czego zbyt wyprodukowanych towarów staje się niemożliwy. Rozszerzając zaś produkcję i skupiając miliony robotników w ogromnych fabrykach kapitalizm nadaje procesowi produkcji charakter społeczny i podważa w ten sposób własną podstawę, ponieważ społeczny charakter procesu produkcji wymaga społecznej własności środków produkcji, a tymczasem własnośd środków produkcji ma w dalszym ciągu charakter prywatno-kapitalistyczny, który się nie daje pogodzid ze społecznym charakterem procesu produkcji. Ta nie dająca się pogodzid sprzecznośd między charakterem sił wytwórczych a stosunkami produkcji ujawnia się w periodycznych kryzysach nadprodukcji, kiedy kapitaliści nie znajdując zdolnych do zapłaty za towar nabywców, gdyż sami doprowadzili masy ludności do ruiny, muszą palid produkty, niszczyd gotowe towary, zawieszad produkcję, niszczyd siły wytwórcze, gdy tymczasem Yüklə 257,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|