Józef Stalin o materializmie dialektycznym I historycznym

14 

 

miejsce, w którym planeta ta musi znajdowad się na niebie, i gdy następnie Galie 

istotnie tę planetę znalazł, wówczas system Kopernika został udowodniony” (F. 

Engels,  «Ludwik  Feuerbach”,  patrz:  K.  Marks,  Dzieła  wybrane,  t.  I,  str.  443—

444). 

Oskarżając Bogdanowa, Bazarowa, Juszkiewicza i innych zwolenników Macha o 

fideizm i broniąc znanej tezy materializmu, że nasza wiedza naukowa o prawach 

rządzących  przyrodą  jest  wiarogodną,  że  prawa  naukowe  są  prawdą 

obiektywną, Lenin powiada: 

«  Współczesny  fideizm  wcale  nie  odrzuca  nauki;  odrzuca  tylko  «nadmierne 

pretensje”  nauki,  mianowicie  pretensje  do  prawdy  obiektywnej.  Jeżeli  istnieje 

prawda  obiektywna  (jak  sądzą  materialiści),  jeżeli  jedynie  przyrodoznawstwo, 

odzwierciedlające  świat  zewnętrzny  w  «doświadczeniu»  człowieka,  może  nam 

dostarczyd  prawdy  obiektywnej,  to  wszelki  fideizm  zostaje  bezwarunkowo 

odrzucony” (Lenin, «Materializm i empiriokrytycyzm», Dzieła, wyd. IV, tom XIV, 

str. 113). 

Oto  są  pokrótce  charakterystyczne  cechy  marksistowskiego  materializmu 

filozoficznego. 

Łatwo  zrozumied,  jak  ogromne  znaczenie  ma  rozciągnięcie  zasad  materializmu 

filozoficznego na badanie życia społecznego, na badanie historii społeczeostwa, 

jak wielkie znaczenie ma zastosowanie tych zasad do historii społeczeostwa, do 

praktycznej działalności partii proletariatu. 

Jeżeli  związek  między  zjawiskami  przyrody  i  ich  wzajemne  uwarunkowanie  są 

prawami  rządzącymi  rozwojem  przyrody,  to  wynika  stąd,  że  związek  między 

zjawiskami życia społecznego i ich wzajemne uwarunkowanie — również nie są 

rzeczą przypadku, lecz stanowią prawa rządzące rozwojem społeczeostwa. 

A zatem życie społeczne, historia społeczeostwa przestaje byd nagromadzeniem 

«przypadkowości»,  historia  społeczeostwa  staje  się  bowiem  prawidłowym 

rozwojem społeczeostwa, badanie zaś historii społeczeostwa staje się nauką. 

A  zatem  praktyczna  działalnośd  partii  proletariatu  powinna  się  opierad  nie  na 

dobrych  chęciach  «wybitnych  jednostek”,  nie  na  wymaganiach  «rozumu», 

---

15 

 

«moralności  powszechnej”  itp.,  lecz  na  prawidłowościach  rozwoju 

społeczeostwa, na poznaniu tych prawidłowości. 

Dalej. Jeżeli świat jest poznawalny  i  nasza wiedza o prawach rozwoju przyrody 

jest wiedzą wiarogodną, mającą znaczenie prawdy obiektywnej, to wynika stąd, 

że  życie  społeczne,  rozwój  społeczeostwa  są  również  poznawalne,  dane  zaś 

naukowe  o  prawach  rozwoju  społeczeostwa  są  wiarogodne,  mają  znaczenie 

prawd obiektywnych. 

A zatem nauka o historii społeczeostwa, pomimo skomplikowanego charakteru 

zjawisk życia społecznego, może się stad taką samą nauką ścisłą jak, powiedzmy, 

biologia,  nauką  mogącą  wykorzystad  prawa  rozwoju  społeczeostwa  dla 

zastosowania praktycznego. 

A  zatem  partia  proletariatu  powinna  się  kierowad  w  swojej  działalności 

praktycznej  nie  jakimiś  przypadkowymi  pobudkami,  lecz  prawami  rozwoju 

społeczeostwa i wnioskami praktycznymi, wynikającymi z tych praw. 

A  zatem  socjalizm  z  marzenia  o  lepszej  przyszłości  ludzkości  przekształca  się  w 

naukę. 

A zatem gwiazdą przewodnią partii proletariatu powinna się stad łącznośd nauki 

z działalnością praktyczną, łącznośd teorii z praktyką, jednośd teorii i praktyki. 

Dalej. Jeżeli przyroda, byt, świat materialny  to rzecz pierwotna, a świadomośd, 

myślenie  —  wtórna,  pochodna,  jeżeli  świat  materialny  jest  obiektywną 

rzeczywistością, istniejącą niezależnie od świadomości ludzkiej, świadomośd zaś 

jest odbiciem tej obiektywnej rzeczywistości, to wynika stąd, że materialne życie 

społeczeostwa, jego byt to również rzecz pierwotna, jego zaś życie duchowe — 

wtórna,  pochodna,  że  materialne  życie  społeczeostwa  jest  rzeczywistością 

obiektywną,  istniejącą  niezależnie  od  woli  ludzi,  życie  zaś  duchowe 

społeczeostwa jest odbiciem tej obiektywnej rzeczywistości, odbiciem bytu. 

A  zatem  źródeł  kształtowania  się  duchowego  życia  społeczeostwa,  źródeł 

pochodzenia  idei  społecznych,  teorii  społecznych,  poglądów  politycznych, 

instytucji  politycznych  należy  szukad  nie  w  samych  tych  ideach,  teoriach, 

poglądach,  instytucjach  politycznych,  lecz  w  warunkach  materialnego  życia 

---

16 

 

społeczeostwa,  w  bycie  społecznym,  którego  odbiciem  są  te  idee,  teorie, 

poglądy itp. 

A  zatem,  jeżeli  w  różnych  okresach  historii  społeczeostwa  można  zauważyd 

istnienie  różnych  społecznych  idei,  teorii,  poglądów,  instytucji  politycznych, 

jeżeli za czasów niewolnictwa spotykamy jedne społeczne idee, teorie, poglądy, 

instytucje  polityczne,  za  czasów  feudalizmu  —  inne,  za  czasów  kapitalizmu  — 

jeszcze  inne,  to  fakt  ten  tłumaczy  się  nie  «istotą»,  nie  «właściwością»  samych 

tych  idei,  teorii,  poglądów,  instytucji  politycznych,  lecz  różnicą  w  warunkach 

materialnego  życia  społeczeostwa  w  różnych  okresach  rozwoju  społecznego. 

Jaki jest byt społeczeostwa, jakie są  warunki materialnego życia społeczeostwa 

— takie są jego idee, teorie, poglądy polityczne, instytucje polityczne. 

W związku z tym Marks mówi: 

«Nie  świadomośd  ludzi  określa  ich  byt,  lecz,  przeciwnie,  ich  byt  społeczny 

określa  ich  świadomośd”  («Przyczynek  do  krytyki  ekonomii  politycznej”,  K. 

Marks, Dzieła wybrane, 1.1, Warszawa 1947, str. 370). 

A  zatem,  ażeby  się  nie  omylid  w  polityce  i  nie  znaleźd  się  w  położeniu  czczych 

marzycieli,  partia  proletariatu  powinna  brad  za  punkt  wyjścia  swej  działalności 

nie oderwane «zasady rozumu ludzkiego”, lecz konkretne warunki materialnego 

życia społeczeostwa, jako decydującą siłę rozwoju społecznego, nie dobre chęci 

«wielkich  ludzi”,  lecz  realne  potrzeby  rozwoju  życia  materialnego  społeczeo-

stwa. 

Upadek utopistów, w tej liczbie narodników, anarchistów, eserowców, tłumaczy 

się    między  innymi  tym,  że  nie  uznawali  oni  do  minującej  roli  warunków 

materialnego  życia  społeczeostwa  w  rozwoju  społecznym,  wpadli  w  idealizm  i 

opierali  swoją  działalnośd  praktyczną  nie  na  potrzebach  rozwoju  życia 

materialnego  społeczeostwa,  lecz  niezależnie  od  tych  potrzeb  i  wbrew  nim  — 

opierali  swoją  działalnośd  na  «idealnych  planach»  i  «wszechogarniających 

projektach”, oderwanych od realnego życia społeczeostwa. 

Siła  i  żywotnośd  marksizmu-leninizmu  polega  na  tym,  że  opiera  się  on  w  swej 

działalności  praktycznej  właśnie  na  potrzebach  rozwoju  życia  materialnego 

społeczeostwa i nigdy nie traci związku z realnym życiem społeczeostwa. 

---