Жана тарийх1 Times doc



Yüklə 0,87 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/35
tarix24.12.2017
ölçüsü0,87 Mb.
#17349
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   35

 

39 


okiu  orinlari-gimnaziyalar  sistemasinin  duzilisi  baslandi,  onda  dvoryan  xam 

chinovniklerdin  ballari  okidi.  Gimnaziyanin  sani  50  jetti,  xam  bul  universitetke 

kiriuge  mumkinshilik  berdi.  Jokari  okiu  orninin  sani  jetige  jetti,  jane  institut  xam 

uchilisheler  ashildi.  Agartiushilik  rauajlaniuinda  bibliotekalar  exmiyetli  orin 

tutti. 1814 jili Peterburgta birinshi Rossiya bibliotekasi ashildi. XIX esirdin birinshi 

yarimina  kelip  bibliotekalar  sani  19  ga  jetti.  Ilimiy  xam  tarixiy  jamiyettin 

baslamasi  menen  muzeyler  ashlip  olar  tarixiy,  medeniy  xam  kerkem 

baxaliklardi  izzertleushi  estelikler  orayi  boldi.  1821  jili  Peterburgta  birinshi  ret 

tejriybe  turinde  kala  ishi  xabarin  jetkeriu  ushin  pochta  ashildi.  Sanaatka,  auil 

xojaligina  sauatli  kaniygeler  zerur  bolip  sol  us hin  uchilishede  sauda, 

kommertsiya lik,  professionallik.  mektepler,  jana  institutlar  ashiu  talap  etildi.  60 

jillarga  kelip  voskres  mektepleri  300  ge  jetti.  Bul  mektepte  xalik  massasina 

revolyutsiyalik  terbiya  berildi.  1877  jili  elde  28  minnan  aslam  mektep  ashildi. 

Auillik  jerlerdede  sauatli  ada mlar  sani  kebeyip  basladi.  1908  jili  xaliktin 

demokratiyalik,  katlami  arasinda  ilimiy  bilimdi  en  jaydiriu  maksetinde  xalik 

universiteti  ashildi.  XIX-XX  esir  basinda  ilim  xam  texnikanin  rauajlaniui  ulken 

jetiskenliklerge  eristi.  Bugan  ta`biy  ilimdi-  ilimiy  materialistlik  koz  karaslar, 

fundamenti  sipatinda  aldagi  jemiyetlik  xem  filosofiyalik  pikir  tesir  etti. 

Matematika,  astronomiya,  fizika  xem  ximiya,  geografiyalik,  ashiliular  xem 

izertleu  jumislari  alip  barildi.  Tariyx  ilimi  kop  jetiskenliklerge  eristi.  Iri  tariyxiy 

miynetler, jazba derekler izertlendi. Rus tariyxin izertleude N.M.Karamzin ulken ules 

kosti. Meditsina tarauinda mikrobiologiyalik xem epidemiologiyalik ashiliular boldi. 

Adebiyat  xem  iskusstvo  tarauinda  ush  korkemlik  bagdar  boldi:  Klassitsizm, 

sentimentalizm  xem romantizm. Dramalik, teatrda tiykargi orindi tragediya iyeledi. 

Onda tariyxiy materiallardagi tragediyalar kop koyildi, birak xereketinen son xukimet 

teatr ustinen katti kadagalau ornatti. 

Jivopis`tegi klassitsizmge xarakterli bolgan bibliyalik, xem mifologiyalik syujetler 

XIX-esir  kerkem-oner  iskusstvosinda  jetekshi  orindi  tutti.  Bul  deuirdin 

doretiushilik  jetiskenlikleri  romantik  bagdar  menen  baylanisli  boldi.  Onda  iri 

xudojniklerden  S.F.Shedrin,  K.P.Bryullov,  A.T.Venetsianova  x.t.b  lar  miynetlerin 

atap otsek boladi. 

XIX-esir  kerkem-ener  iskusstvosinin`  rauajlaniuinda  rus  skul`pturasi  ulken  rol` 

oynadi.  XVIII-XIX  esir  arasinda  F.F.Shedrin,  I.P  Martostin  deretiushiligi 

me nen  monumentallik  skul`pturasi  jokari  derejege  koterildi.  Sol  deuirdegi 

skul`pturanin  janaligi  1812-jildagi  Uatandarlik  uris  kaxarmanlarinin  tariyxiy  shaxs 

sipatinda  jaratiu  boldi.  Belgili  skul`ptor  F.P.Tolstoy  keplegen  barel`efler,  1812  j 

uriska arnalgan medal` seriyalarin jaratti. 

XIX-esirdin,  birinshi  yarimi  kalalardin  kushli  janalaniui  menen  belgilendi.  Elde 

turak  jaylar  kurilisina  zerurlik  boldi.  Usi  deuirde  Moskva  kalasinin  kurilisina 

belgili arxitektorlar katnasti. 

Koplegen  ellerdin,  materiallik  xem  ruuxiy  medeniyati  sotsiallik  xem  milliy 

koloniyalik eziushilik sharayatinda keliplesti. 

Birlesken kop milletli  memleket shegarasindagi xaliklarinin oz-ara xereketke 

kelgen  birin-biri  bayitiushi  xer  terepleme  protsess  Rossiyanin  materiallik  xem 

ruuxiy medeniyatinin rauajlaniuina oz ulesin kosti. 



 

40 


Ilim,  edebiyat,  iskusstvo  elde  esip  atirgan  revolyutsiyalik  xerekettin  tesiri  astinda 

rauajlandi.  Bul  dauirde  medeniyattin  demokratizatsiyalasiu  protsessi  boldi. 

Doretiushilik  intelligentsiyasinin  en,  belgili  uekilleri  xalik  penen  tigiz  ruuxiy 

baylanisin  sezdi  xem  o`z  shigarmalarinda  exmietli  jemietlik-sotsiallik  meselelerdi 

seulelendirdi.  Barlik,  janr  iskusstvosinda  kaxarmanlik  xem  azatlik  ideyalari 

korsetildi.  Dun`ya  juzilik  ilimge  oz  ulesin  koskan  rus  alimlarinin  jetiskenliklerin 

xalik-aralik  ilimiy  jemietshiligi  ten  aldi.  Birak  bul  ilimiy  ashiliular  Patsha 

Rossiyasi sherayatinda  ondiriske este engizildi. Tek Oktyabr` revolyutsiyasinan 

son sotsial ilim xem texnikanin rauajlaniuina ken jol ashildi. 

 

Tayanish so`zler: 

Neman,  Borodino,  Napoleon,  Aleksandr  I,  Leyptsig,  Araksheev,  G`dekabristler 

ko`terilisiG`, Nikolay I, Aleksandr II, Manifest, Gimnaziya. 



Paydalaniwg`a usinilatug`in a`debiyat 

1.

 



Diplomaticheskiy slovar` v 3 tomax. Moskva 1986 g.  

2.

 



Vsemirnaya istoriya 5. 6. 7. chasti Moskva. Izd. Nauka.  

3.

 



Istoriya diplomatii v pyati tomax. Moskva 1959-1979 godi.  

4.

 



Novaya istoriya stran Evropi i Ameriki. Perviy period. Moskva. Visshaya 

shkola, 1998 g.  

5.

 

Xrestomatiya po Novoy istorii Chast` I i II. Moskva Visshaya shkola.  



6.

 

Tarle E.V. Taleyran. Nashestvie Napoleona na Rossiyu 1812 god. M.1959. 



7.

 

V.O.Klyuchevskiy. Russkaya istoriya. M.: 2005. 



 

 

7-Tema: Latin Amerikasinda g`a`rezsiz ma`mleketlerdin` du`ziliwi 

1. G`a`rezsizlik ushin gu`res. Gaiti 1791. 

2. Tussen Luverttyur. Idal`go, Morelos, Bolivar, San-Martin. 

3. Gu`res na`tiyjeleri. 

 

Latin  Amerikasi  XIX  a`sirdin`  basinda,  barliq  derlik  Vest-Indiya  ha`m  Tu`slik 



Amerikadag`i  eller  Ispaniyanin`  koloniyasi  edi.  Tu`slik  Amerikada  Portugaliyanin` 

bir g`ana koloniyasi-Braziliya, ol usi materiktin` yarimina jaqinin alip jatar edi. Vest-

Indiyadag`i u`lken Gaiti atawi 1804-jilg`a shekem Frantsiyag`a qaradi. 

Bul ellerde so`ylenetug`in ispan, portugal, frantsuz tilleri latin tilinen shiqqanliqtan 

Vest-Indiya atawlari Arqa Amerikanin` tu`slik bo`limi ha`m Tu`slik Amerika uliwma 

bir  ataqqa-Latin  Amerikasi  degen  ataqqa  iye  boldi.  Meksikanin`  bir  bo`limi  Arqa 

Amerikada jaylasqan, biraq bul elde de ispan tili basim. Sonliqtan Meksika da Latin 

Amerikasina kirdi. 

Gaitida  qullar  revolyutsiyasi.  Gaiti  atawi  Kolumb  ta`repinen  1492-jili  ashildi. 

Kolumb ol jerde Amerikadag`i evropalilardin` birinshi koloniyasinin` tiykarin du`zdi. 

Bul  atawda,  en`  da`slep  Ispan  atawinda  frantsuz  ten`iz  qaraqshilari  jaylasti,  olar  ol 

jerde sawda kemelerine shabiliw jasap turdi. Bunnan bilayinsha bul ataw Frantsiyag`a 

o`tti. 



Yüklə 0,87 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   35




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə