İŞletim sistemleri

Temel Linux Komutlar

Daha önce, UNIX tabanlı bir işletim sisteminde çalışanlar için Linux, öğrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde yer alan hemen hemen tüm komutlar, Linux' a taşınmıştır. Onlarca çeşit kabuğun yanı sıra, programcının işini kolaylaştıran diller ve temel her türlü komut (, ls, less, finger), Linux' ta vardır.

Ağ ve İnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm) yanında metin editörleri olarak vi, vim (vi' in daha gelişmiş sürümü), pico ve joe sayılabilir. Editörlerden, Emacs da Linux altında denemeye değer programlardandır. Kelime işlem programlarından troff, groff (GNU troff) ve daha modern metin işleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir. Ayrıca Windows ara yüzü olan Linux sürümlerinde Star Office kullanma şansıda vardır.
Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) başında görebileceğiniz GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kuruluştur. GNU, lisansını ve yazarını korumak koşuluyla programları kaynak koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır. Örnek olarak tcsh ve GNU bash, Linux altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir. Diğer kabuklar arasında zsh, ash, ksh ve csh sayılabilir.
Login : Linux server’ a bağlanmak için, (önceden kayıtlı isek) kullanıcı adımızı girdiğimiz ve arkasından şifremizi girdiğimiz bir komuttur. (Windows 95/98/ME’ ye girerken karşımıza çıkan şifre ekranı gibi düşüne biliriz ama burada şifreyi girmek zorundayız, yoksa bağlanmamıza izin vermez)
Örnek : bilmuh login:koseoglu

Password:*****

Passwd : Şifre değiştirmek için kullanılır.
Örnek : passwd

Changing password for koseoglu

Old password:*****

New password:******

Retype new password:******
Logout : Linux Sisteminden çıkmak için kullanılır.
Örnek : logout
Finger : Kullanıcılar hakkında bilgi verir. Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm kullanıcılar hakkında bilgi verir. Açılış klasörü (directory) ve kullanılan shell (kabuk) ismi, login name, gerçek isim, terminal, boş durma zamanı (idle time), sisteme giriş (login) zamanı, biliniyorsa ofis bilgisi verilir (buna, kısa (short) form denir). İsim (name) parametsesi kullanıldığında, verilen isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir.
Örnek : finger koseoglu
Ls : Linux Sistemde bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS’ taki DIR komutu gibi)
Örnek : ls

Clear: Linux İşletim Sisteminde ekran görüntüsünü temizler.

Örnek : Clear

UNİX

a) Unix Tarihi

1969 yılında Bell laboratuarlarında çalışan Ken Thompson ucuz ve kolay bir programlama ortamı geliştirmeyi düşündü. Üzerinde çalıştığı “Uzay Gezisi” (Space Travel) adlı programı, güneş sistemindeki gezegenlerin hareketlerini simüle ediyordu. Çalıştığı bilgisayar General Electric’ in GE645, üzerindeki işletim sistemi Multics idi. Bu hantal ve pahalı bilgisayar yerine küçük bir bilgisayar olan PDP-7 (Digital Equipment Corp.) üzerinde çalışmak üzere bir çalışma ortamı geliştirdi (Multics altında) ve buna Unix adını verdi. Bu çalışma ile Thompson, Bell laboratuarlarındaki Dennis ve Ritchie’ nin dikkatlerini çekti ve 1971 yılında Bell laboratuarlarında çalışır hale getirildi.

İlk başlarda PDP-7’ de çalışan Unix daha sonra PDP-11/40 ve /45’ özellikle PDP-11/70’ de kullanıldı. Bunlar yapılırken en ucuz şekilde herkese Unix lisansı verildi. Böylece Unix’ in pek çok üniversiteye girmesi sağlandı. AT&T sayesinde Amerika’ daki üniversitelerin %80’ inden fazlasında Unix kullanıldı.
Unix ilk başta Assembly dili ile yazıldı. Daha sonra Thompson İşletim sistemini biraz daha yüksek bir dil ile yazmayı düşündü. Buna B dili dendi. Daha sonra bu dil üzerinde Dennis ve Ritchie çok çalıştılar ve 1973 yılında buna C dili dediler.
1980’ lerde mantar gibi bir çok Unix’ ler türedi. Ör: Cromix, Idris, Ultrix, Xenix, Version 7, BSD, vb. 1990’ lar da iki Unix sistemi baskın çıktı. (Berkeley Unix, System V Unix veya ondan türeyen Xenix, Vp/ix vb.)

Berkeley Unix

Geçen son 15 yılda University of California at Berkeley Unix gelişmesinin odak noktası idi. Bir çok üniversite ve organizasyona Unix dağıtan ana Unix dağıtıcısı idi. Unix’ e cshell, history, job control, vi editor, improved file handling ve communication programları eklendi. Çıkardıkları en Unix sürümü Unix 4.3 BSD (Berkley Standart Distribution)’ dir.

Unix System V

En büyük değişiklik 1983’ de AT&T’ nin iş ortakları için yazılım destekleyicisi oldu. Ve lisans ücretlerini ucuza sattı. 1986’ da AT&T Unix System V release 3.0’ ı duyurdu. Bunda network ortamındaki dosya paylaşımı ve Unix’ de geliştirilen yazılımların diğer Unix makinalarına taşınması kavramları geliştirildi.

1989 yılında OSF ve UI, X-WINDOWS standardını belirleyen X/OPEN isimli bir konsorsiyuma üye oldular. X-Windows, dil çevirici (language tranlator) gibi çalışır ve içinde grafik komutları da bulunur. Örneğin bir kare çizmek istendiğinde kare için detaylı komutlar yerine, genel amaçlı bir grafik komutu ile kare komutunu verilir. X-Windows bu komutu her bir terminal çeşidine göre açarak gerekli şekli ekrana çizer.
UNIX, Internet’ in gelişimiyle birlikte kendine haklı bir saygınlık kazanmıştır. Özellikle akademik alanda, geniş ağ sistemlerinde dosya sunucusu, veritabanı sunucu olarak güvenilir ve güvenli bir yapı içinde hizmet verebilir. UNIX kullanan firmalar çok çeşitlidir. Sun’ ın Solari’ si, IBM’ in AIX’ i, Hewlett Packard’ ın HP/UX’ i, Data General’ in DG/UX’ i yaygın bir şekilde kullanılan UNIX’ lere örnek oluşturmaktadır.

b) Unix Shell

Komut yorumlayıcısı (command interpreter) olarak çalışır. Birden fazla basit komutun birleştirilmesi ile bir programlama dili olarak kullanılabilir. Unix sistemlerde, Bourne Shell (sh) prompt’ u ise $ ve C Shell (Csh) prompt’ u ise %’ dir.

Şekil 4. Bir Unix Sistemi

Shell (komut yorumlayıcı), kullanıcıdan aldığı komutları gerekirse Utility programlarını kullanarak, çekirdek sayesinde donanıma aktarılıp yapılır.