İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 Əsrin şairi IX bir neçəsini İstanbul, bir neçəsini Bakı və Tiflis mətbuatında çap etdirmişdir. Həmin şeirlərdən biri farsca “Salik” təxəllüsilə yazdığı və “Olubdu qəlbimə hakim mənim məlali-vətən” misrası ilə başlayan qəzəlidir. Şair həmin qəzəli Qurbanəli Şərifzadəyə yazdığı məktublarından birinə əlavə etmişdir. Əziz Şərifin yazdığına görə, atası həmin şeiri məktubdan qayçı ilə kəsib saxlamış, məktubu isə məhv etmişdir. Səbəbi məlum deyildir. Görünür, şairin özü məktubu ondan məhv etməsini xahiş etmişdir. Bu mülahizəni irəli sürməyimə əsasım var. Çünki şairin sonrakı məktublarından birində belə bir qeydi var: “Yalnız özü- nüz oxuyacaqsınız.” O illərdə böyük mənəvi və maddi sıxıntı və çətinliklərlə üzləşən şair, çox ehtimal ki, məktubda yazdıqlarının gizli qalmasını istəmişdi. Ə.Şərif fars dilində yazılmış şeirin tərcüməsini “Keçmiş günlərdən” kitabında vermişdir. Şeiri Azərbaycan türkcəsinə İ.Cəfərpur tərcümə etmişdir. O yazmışdır: “Cavid Nəsimidən tutmuş Seyid Əzim Şirvani və Sabirə qədər, farsca şeir yazmaqdan çəkinməmişdir. Bir şair olaraq, klassik formada və əruzla şeirlər qələmə almışdır. İstanbuldan qayıtdıqdan sonra o, əruz vəznində yazsa da, yeni-yeni formalara və mövzulara müraciət etmişdir. Məsələn, “Vətən” şeiri şair Hüseyn Salik ilə şair Hüseyn Cavid arasındakı fərqi apaçıq göstərməklə bərabər, Cavid yaradıcılığında İstanbul təlim və tərbiyəsinin də rol və əhə- miyyətini aydınlaşdırır.” Ə.Şərif haqlıdır. Cavid öz şeirlərilə çağdaş Azərbaycan poeziyasına yeni dil və üslub, bədii düşüncə tərzi gətirirdi. Türkiyə türkcəsilə Azərbaycan türkcəsini bir-birinə daha da yaxınlaşdırır, ümumtürk ədəbi dilinin əsasını qoyurdu... Onlar Tiflisdə yaşarkən şeir, sənət və ədəbiyyatdan tez-tez söhbətlər açır, Azərbaycan, Türkiyə, rus və Qərbi Avropa sənətkarlarının əsərlərini bir yerdə mütaliə və müzakirə edirdilər. Bir gün Ə.Şərif şairin 1913-cü ildə Tiflisdə nəşr edilmiş “Keçmiş günlər” şeirlər kitabından bir neçə şeirini, o cümlədən 19 İsgəndər Atilla “Məsud və Şəfiqə” şeirini Əbdülqafar Səmədovun * yanında oxu- yur. Şeirləri oxuyub qurtardıqdan sonra Ə.Səmədov deyir: “Bu şeirlərdə bir fikir varsa da, gözəllik yoxdur.” Ə.Şərif etiraz edərək bildirir: “Bu şeirlərdə fikir də var, gözəllik də!” Onların dialoqlarını oxucuların nəzərinə çatdırıram. Ə.Səmədov: - Şeir yalnız xarici formadır, söz gözəlliyidir. Buna görə də əyləncə kimi bir şeydir. Heç bir dərin mənanı şeirin dar çərçivəsində ifadə etmək olmaz.
ifadə etmək mümkündür. Bunun üçün yalnız həqiqi şair olmaq tələb edilir... Cavid “İştə bir divanədən bir xatirə” adlı məşhur fəlsəfi şeirini 1914-cü ildə Tiflisdə yazmışdır. Şeirin ilk dinləyiciləri şairin dostları Əziz Şərif və Rza Təhmasib olmuşlar. Həmin ilin 9 yanvarında o, R.Təhmasiblə şairin Tiflisin Şeytanbazar məhəllə- sində kirayə tutduğu evə gəlirlər. Bu zaman şair həmin şeiri yazırdı. Ərəb əlifbası ilə dəftərin eni-uzunu şeirlə dolmuşdu. Ə.Şərif xahiş edir ki, şair üzərində işlədiyi şeirdən bir parça oxusun. Şair böyük həvəs və həyəcanla oxumağa başlayır. O, oxu- duqca sanki gözlərindən qığılcım yağır, səsi gurlayırdı. Şeir oxu- nub qurtardıqdan sonra Ə.Şərif fikrini dostları ilə bölüşdürür və təəssüratlarını bu cür izah edir: “İlahi! Şeir nə qədər qüdrətli olarmış?!. Hüseyn, sən oxuduqca sanki daxmanın divarları ara- lanıb bizdən uzaqlaşırdı. Başımızın üstündən asılan səqf harayasa qalxıb yüksəlirdi. Qaranlıq və papiros tüstüsü ilə dolu daxma nurla dolur, qəribə bir aləmə çevrilirdi. Şeir – gözəl, ahəngdar və mənalı şeirlər misra-misra axır, qulaqlarımızı oxşayırdı.” Şeir dostları yamanca tutmuşdu. Ə.Şərifin sözlərilə desəm,
*
Ə.Səmədov M.Ə.Sabir və A.Səhhətin yaxın dostu olmuşdu. Şamaxılı tacir Əbdülrəhim Səmədovun oğlu idi. O, Kaxetiya dəmir yolu tikintisində öz kapitalı il ə yol çəkdirirdi. Ə.Şərifin atası isə onun vəkili kimi tikintini aparır, işləri idarə edirdi. 20 Əsrin şairi IX onlar lal olmuş kimi mat və məbhut oturmuşdular. Dostların qəlbində izaha gəlməz hisslər təlatümə gəlmişdi. Hisslər dəniz tək qaynayıb coşurdu. Danışmağa söz tapa bilmirdilər. Həmin gün onlar üçün şeir bayramına çevrilmişdi. Üç dost və həmyerli şeir bayramını Əziz bəyin bibisi oğlu İbrahim Nəsirbəyovun Naxçıvandan göndərdiyi bazar halvası ilə qeyd etdilər. Ə.Şərif şairin “Rəqs” şeiri barəsində belə yazır: «Nahardan sonra [11 mart 1914] Hüseyn [Cavid] gəldi və “Rəqs” adlı şeiri dərc edilmiş qəzet nömrəsini gətirdi. * Şeiri mənə özü oxudu. Yaxşı şeirdir. Mən şeiri təriflədim...» Qurbanəli Şərifzadə Cavid şeirlərinin məftunu idi. Şairin bədii yaradıcılıqda qazandığı hər bir uğura sevinir, onu öz uğuru hesab edirdi. Bu səbəbsiz deyildi. Əvvəla, Cavidi Məşədi Tağı Sidqinin məktəbində oxumağa o, təşviq etmişdi. Təhsilini İstan- bulda davam etdirməyi məsləhət görmüşdü. Üstəlik ali təhsil almasına maddi yardım göstərmişdi. O, dostunun yaradıcılığını izləyir, şeirlərini oxuyub zövq alır və tez-tez “Cavid, doğrudan da, Cavid!” deyirdi. Günlərin bir günü şairin “Dəniz tamaşası” şeiri onun əlinə keçir. O, oxuyur və böyük ləzzət alır. Oğlu Əzizə məktubunda bunları yazır: “Möhtərəm bəradərim Cavid həzrətlərinin məktubunu kəmali-məsərrətlə oxudum. Məndən o həzrətə və şair dostlarımıza salam olsun.” “Bahar şəbnəmləri”ndən bir yarpaq “Dəniz tamaşası”nı “İqbal”dan kəsib yanımda saxlayıram. **
Məcalım olan vaxt mütaliə edib həzz alıram. Güman edirəm ki, belə nəzm yazılmayıbdır və yazmayıblar. Mənə çox xoş gəlir.” 1
gündəliyində bu sözləri yazır: «“Dəniz tamaşası”, doğrudan da, Cavidin ən gözəl şeirlərindəndir.»
*
Şeir “İqbal” qəzetinin 25 mart 1914-cü il tarixli nömrəsində dərc edilmişdir. **
Şeir “İqbal” qəzetinin 7 oktyabr 1914-cü il tarixli nömrəsində çap edilmişdir. 1
Əziz Şərif. Keçmiş günlərdən, Bakı, 1977, s. 109.
Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|