İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şairin müxtəlif zamanlarda və məkanlarda yazdığı, müxtəlif mənbələrdəki şeirlərinə ümumi bir baxış
- İkinci fəsil. Hüseyn Cavidin lirikası, yaxud şeir yazmaq eşqinə düçar edilmiş şair
- Hüseyn Cavidin lirikası Azərbaycan türkcəsində Isghender Athilla
- Лирика Гусейн Джавида Из серии “Поэт века”. IX
422 Əsrin şairi IX bilmədim. Ayrılanda dedi: “Turanı əvəzimdən öpərsən. Salam söylərsən. Deyərsən ki, yaxşıdır. Qismət olsa görüşərik”. •
Oğlum sağalmaz dərdə düçar olmuşdu. Bibisi oğluna, əmisi oğluna yazırdı ki, məni qospitaldan çıxarıb Naxçıvana aparsın. Onlar nəinki apardılar, heç məktubuna da cavab yazmırdılar. Cavidin yaxın dostu Əziz Şərif onu çıxarıb Naxçıvana ana nənəsinin yanına apardı. Ömrüm boyu ona minnətdaram. •
O, 1943- cü ildə Naxçıvanda həmin xəstəlikdən öldü. Üzü- qara əmisi oğlu “xalq düşməni”nin oğlunun görüşünə gəlmədi. Cənazə qaldırılarkən gəldi, özü də öz işçilərilə. Çünki o, vəzifə adamı idi. Anam bunu eşidərkən əsəbləşdi və özündən çıxdı. Camaatın qarşısında dedi: “O sənin həsrətini çəkəndə gələydin. Günlərlə sənin yolunu gözləyirdi. Cürətin, qeyrətin çatmayıb ki, gələsən. İndi gəlməyin mənası yoxdur. Rədd ol buradan! Cavidin, Mişkinazın haqqı səni tutsun!..”
* Cavid tarixi əsərlər üzərində işləyərkən çalışardı ki, tarixi şəxsiyyətlərə uydurma rənglər vurmasın. Az qala onları tədqiqatçı kimi öyrənərdi. Bir dəfə dedi ki, “Topal Teymur”u, “Peyğəmbər”i yazarkən elə bil onlarla üzbəüz oturub söhbət etmişəm. Onlar sanki öz təbiətləri haqqında mənə danışmışlar. Bəzən onların bu və başqa səhv hərəkətlərini üzlərinə deyir, günahlandırır, nə üçün belə etdiklərini soruşurdum. Doğrudur, onlar da özlərini doğrult- maq üçün mənə cavab verirdilər. Bəziləri məni qane edir. Bəziləri isə yox. •
Cavid səhnə sənətimizin bütün xadimlərini, kiçiyindən tutmuş böyüyünə qədər, hamısını sevərdi. O deyərdi ki, böyük sənət- kar elə onsuz da ümumi məhəbbət, ümumi qayğı görür. Onu şöhrəti qoynuna alıb gəzdirir. Adi sənətkarlar isə özünəməxsus fədakar- dırlar. Onlar şöhrətdən uzaqdır. Lakin buna baxmayaraq böyük səhnədən uzaqlaşmırlar, əksinə, ona daha möhkəm tellərlə bağ- lanırlar. Məncə, bunlar da böyük sənətkarlar kimi böyük hörmətə və
Ərtoğrol Cavid 6 sentyabr 1943-cü ildə Naxçıvanda vəfat edib, orada da d əfn olunub. Sonralardan Cavidlərin hamısının qəbri, Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı məqbərəsinə köçürülmüşdür.
423 İsgəndər Atilla məhəbbətə layiqdirlər. •
Kədərli və ya əsəbi olarkən qaşlarının arası düyünlü, üzü tutqun olardı. Danışanda dodaqları səyirərdi. •
Əsər üzərində işləyərkən kənar mühitdən, ətrafdan tama- milə ayrılırdı. O, dram əsərlərini işləyərkən bəzən obrazların dili ilə danışır, onların dialoqlarını, monoloqlarını bir aktyor kimi ifa edirdi. Bəzən isə bu və ya başqa obrazın hərəkətlərinə görə çox ciddi mühakimə edirdi. •
Çox nadir hallarda əsəbləşərdi. Əsəbləşəndə isə çox qəzəbli olardı. Qəzəbi də gec soyuyardı. •
Yaxşı bilmədiyi mövzunu yazmırdı. Yazmaq istədiyi mövzunu dərindən-dərinə öyrənir, sonra qələmə alırdı. •
Bütün şairlər kimi gözəlliyə vurğun idi. Gözəllik Cavid üçün elə bil hava, su idi. •
Qızılgülü, qızılgüldən hazırlanan bütün şeyləri sevirdi. Tez- tez gülabdan istifadə edirdi. Həmişə qızılgül ətrilə ətirlənməyi xoşlardı. •
Mürəbbələr içərisində qızılgül mürəbbəsini xoşlayardı. Ona qızılgül ətrini verəndə uşaq kimi sevinərdi. Ətrindən ovucdolusu istifadə edərdi. •
Bir ad gününə, toya, qonaqlığa gedərkən nə hədiyyə aparsaydıq, Cavid onun üstünə mütləq qızılgül ətri qoyardı. •
Əsər yazmaq fikrində olarkən çox dalğın gəzərdi. Bəzən saatlarla otaqda bir tərəfə çəkilib düşünər, götür-qoy edər, balaca cib dəftərçəsinə narın xətlə qeydlər edərdi. Bu, uzun çəkərdi. •
Tarixi əsər üzərində işləməzdən əvvəl o haqda bir çox bədii, elmi əsərlər oxuyardı. •
Əsərlərinin üzünü dönə-dönə köçürərdi və hər dəfə çox böyük dəyişikliklər edərdi. İlk əlyazması nə qədər qarışıq olardısa, son əlyazması bir o qədər səliqəli olardı. Əsər üzərində çox gərgin işləyər, hərdən öz-özünə dodaqaltı danışar, qaşları çatılardı. •
Cavidlə Üzeyir bəyin və Müslüm bəyin dostluğu adi bir dostluq deyildi. Bu, sənətkarların sənətkarla dostluğu idi. Onlar sənət naminə, sənət eşqinə, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı 424 Əsrin şairi IX naminə dostluq edirdilər. •
Yaradıcılıq vaxtları çox dalğın, bəzən əsəbi, həyəcanlı, kənardakı hadisələrə qarşı diqqətsiz, biganə, soyuqqanlı görünür, yalnız öz aləmi ilə məşğul olardı. Bəzən otaqda var-gəl edərək dialoq, monoloqları ucadan söylər, yenidən masa arxasına keçərək, yazısına davam edərdi. Əsərlərini yazarkən obrazların üzərində çox düşünər, onların üzərində təkrar-təkrar işləyərdi. İstər tarixi, istərsə də müasir həyata həsr etdiyi əsərlərdə müxtəlif bi çimli, müxtəlif xarakterli, müxtəlif dünyalı obrazların daxili alə- mini, psixolo giyasını, düşünmə tərzini mümkün qədər öyrənməyə çalışardı. •
“Xəyyam”ı yazarkən bəzən sandığın üstündə bardaş qurub oturar və bu vəziyyətdə işləməyi sevərdi. •
Mənə yazıb-oxumağı Cavid öyrətmişdi. Məndə bədii ədəbiyyata marağı da Cavid oyatmışdı. O, hərdən gətirdiyi kitabları mənə oxutdurub özü uşaq marağı ilə dinləyərdi. •
Əsərlərinin tamaşası ilə çox maraqlanardı. İstəməzdi ki, bu və ya başqa aktyor yaratdığı surətin sözünü, azacıq da olsa, öz zövqünə uyğun dəyişsin. Obrazın bu və başqa sözünü onun daxili aləmi ilə səsləşməyən ahənglə, intonasiya ilə desin. •
Heç bir zaman özü haqqında danışmağı, yaradıcılığından söhbət açmağı sevməzdi. Çox nadir hallarda yaradıcılığı haqqında danışardı. •
Daha çox gecələr işləyərdi. Gecələr işləyərkən tünd, qara qəhvə içərdi. Onu da həmişə özü dəmləyərdi. Mənim yuxudan ayılmağıma razı olmazdı. Gündüzlər isə pürrəng çay içməyi xoşlayardı. Evə əziz bir qonaq gələrkən azca şərab içərdi. Zarafatla deyərdi: “Biz şairlər gərək çox şərab içək. Ancaq mənim məcazım bu zəhrimar içkini qəbul etmir”. •
Tarix və fəlsəfə Cavidin sevdiyi əsas elmlər idi. Həmişə bu elmlər haqqında kitab oxuyardı. Turan Cavid: - Atam həmişə yanında cib dəftəri saxlayardı. Ora hər cür qeydlər edərdi. Zaman və məkandan asılı olmayaraq onu düşün- dürən obrazların monoloqunu, müxtəlif dialoqları həmin dəftər- 425 İsgəndər Atilla çəyə yazardı. Əlimizdə olan bir neçə cib dəftərində “Knyaz”, “Səyavüş”, “Xəyyam” və başqa pyeslərdən, “Azər” poemasından və digər əsərlərdən monoloq və dialoqlara, başqa-başqa şeir parçalarına və bir sıra qeydlərə rast gəlmək olar. Atam bir dramaturq kimi səhnə əsərlərinin tamaşa taleyi ilə çox maraqlanar və onların səhnədəki təcəssümündə yaxından iştirak edərdi. O, əsərlərinin quruluşunda iştirak edən yaradıcı heyətlə: rejissor, aktyor, rəssam, bəstəkar və başqaları ilə çox tez-tez söhbət edər, onlara məsləhətlər verərdi. Tamaşanın hazılandığı ilk gündən ta ilk tamaşa gününə qədər məşqlərə müntəzəm gedərdi. Sonralar da, vaxtı olduqca pyesin növbəti tamaşasına gedib baxar, aktyorların oyununu iz ləyərdi. Tamaşa zamanı hər hansı bir aktyorun mətni öz başına dəyişməsinə, özündən söz artırmasına qəti etiraz edərdi. Belə halları heç xoşlamazdı.
426 Əsrin şairi IX Ədəbiyyat
1. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, III cild, Bakı, 1957. 2. Azərbaycan tarixi, II cild, Bakı, 1964. 3. Azərbaycan sovet ensiklopediyası, III cild, Bakı, 1979; VII cild, Bakı, 1983. 4. Abdulla Şaiq. Əsərləri, V cild, Bakı, 1978. 5. Ağayar Şükürov. Fəlsəfə, Bakı, 1979. 6. Cavidi xatırlarkən (Məqalə və xatirələr. Tərtib edən İsgəndər Atilla), Bakı, 2012. 7. Cəfər Cəfərov. Əsərləri, I cild, Bakı, 1968. 8. Əbülfəz Elçibəy. Bu mənim taleyimdir, Bakı, 1992. 9. Əli Nazim. Seçilmiş əsərləri, Bakı, 1979. 10. Əziz Şərif. Keçmiş günlərdən, Bakı, 1977. 11. Firidun bəy Köçərli. Azərbaycan ədəbiyyatı, I cild, Bakı, 1978. 12. Hüseyn Cavid. Əsərləri, I cild və V cild, Bakı, 2005. 13. Hüseyn Həşimli. Azərbaycan poeziyasında sonet və terst, Bakı, 2003. 14. Kamal Talıbzadə. XX əsr Azərbaycan tənqidi, Bakı, 1966. 15. Qulam Məmmədli. Cavid – ömrü boyu, Bakı, 1982. 16. Qurban Səid. Əli və Nino, Bakı, 2006. 17. Qurani-Kərim... Bakı, 1992. 18. Mahmud İsmayıl, Marat İbrahimov. El atası, Bakı, 1994. 19. Məmməd Cəfər. Hüseyn Cavid, Bakı, 1960. 20. Məmməd Cəfər. Seçilmiş əsərləri, II cild, Bakı, 1974. 21. Məhəmməd Hadi. Seçilmiş əsərləri, II cild, Bakı, 1978. 22. Mişkinaz Cavid. Cavidi xatırlarkən..., Bakı, 1976. 23. Müxtəsər fəlsəfə lüğəti, Bakı, 1941. 24. Teyyub Qurban. Düşmənlərindən güclü şəxsiyyət, birinci kitab, Bakı, 2006. 25. Yaşar Qarayev. Tarix: Yaxından və uzaqdan. Bakı, 1996. 26. Ziya Göyalp. Türkçülüyün əsasları, Bakı, 1991. 427 İsgəndər Atilla * * * 1. Воровский В.В. Эстетика. Литература. Искусство, Москва, 1975. 2. Гайденко П. Экзистенсиализм и проблема культуры, Москва, 1963. 3. Зверев А. Модернизм в литературе США, Москва, 1979. 4. Краткий словарь по философии. Москва, 1966. 5. Модернизм: Анализ и критика основных направлений, Москва, 1980. 6. Современный экзистенсиализм, Москва, 1966. 7. Соловьев Э.Ю. Экзистенсиализм, в кн.: Буржуазная философия ХХ века, Москва, 1974. 8. Гус М. Модернизм без маски, Москва, 1966. 9. Философия и искусство модернизма. Москва, 1980.
428 Əsrin şairi IX Kitabın içindəkilər Ön söz ......................................................................................... 6
1.1. Şeir və sənətə gəlişi ............................................................ 8 1.2. İlk şeirləri ............................................................................ 12 1.3. İlk oxucuların şairin şeirləri haqqında fikir və təəssüratları ........................................................................ 15
1.4. Urmiyadan Məşədi Tağı Sidqiyə yazdığı məktublardakı şeirlər barəsində bir neçə söz ................ 22 1.5. İstanbuldan Qurbanəli Şərifova göndərdiyi məktublardakı şeir parçaları haqda bir-iki söz ............. 27
1.6.1. Şeirləri Məmməd Cəfərin araşdırmalarında .............. 29
1.6.2. Hüseyn Cavid və Avropa ədəbi cərəyanları .............. 48
İkinci fəsil. Hüseyn Cavidin lirikası, yaxud şeir yazmaq eşqinə düçar edilmiş şair
2.1. Şeirlər kitabı ........................................................................ 64 2.2. Dini mövzuda yazdığı şeirləri ......................................... 66 2.3. Caviddə yurd sevgisi, yaxud vətən və millət qəmilə cünun olan şair ................................................................... 73
2.4. Qəzəlləri .............................................................................. 83
2.5. Dramatik əsərlərində qəzəl və muğamlar ..................... 89
2.6. Uşaqlara aid şeirləri .......................................................... 94
2.7. Ölümlə pəncələşən insanlar, yaxud könüllər qan, çiçəklər qan ......................................................................... 101 2.8. Caviddə türkçülük, yaxud vətən və Turan sevgisi ...... 114 2.9. Türk əsirləri ........................................................................ 137 2.10. Dünya filosoflarının nəzəriyyə və konsepsiyaları kontekstində şair-filosof Cavidin fəlsəfi fikir və düşüncələrinə bir nəzər .................................................. 142
429 İsgəndər Atilla 2.11. Hüseyn Cavidin fəlsəfi lirikası ...................................... 166 2.12. Lirik qəhrəmanın kədər və iztirablarını ifadə edən misralar ............................................................................. 196
2.13. Təbiət və kainat haqqında düşüncələr ......................... 214
2.14. Caviddə maarifçilik ideyaları və qadın azadlığı problemi (Cavid və Cabbarlı) ........................................ 229 2.15. Məhəbbət və gözəllik aşiqi, şeir və sənət məftunu..... 255 2.16. Məsud və Şəfiqə ............................................................... 280 2.17. Cavidin görkəmli şəxsiyyətlərə və sənətkarlara həsr etdiyi şeirləri .................................................................... 287
2.17.1. Hacı Zeynalabidin Tağıyevə ....................................... 287
2.17.2. Abdulla Sura .................................................................. 298
2.17.3. İsmayıl bəy Qaspıralıya ............................................... 304
2.17.4. Əli bəy Hüseynzadəyə ................................................. 307
2.18. Qəzet və jurnallarla əməkdaşlığı ................................... 311
2.19. Cavidin əsərləri dərsliklərdə (1920-1930-cu illər) ....... 319
2.20. Cavid şeirlərinin sənətkarlıq xüsusiyyətləri və poetik formaları ............................................................... 321 2.21. Şeirlərindən seçmələr ...................................................... 327 2.22. Dövri mətbuatda çap etdirdiyi şeirlər .......................... 339 Hüseyn Cavidin pedaqoji görüşləri ....................................... 342 Naxçıvanda nə gördüm? Naxçıvana nə lazım? ................... 370 Cavid
ə şeir ithaf etmiş şairlər .............................................
380 Cavid ə aid Türkiyədə nəşr edilmiş kitablar ........................
395
Cavidin dövri m ətbuatda və nəşriyyatlarda çap etdirdiyi pyesl əri ................................................................................ 395
Az ərabaycanın görkəmli şəxsiyyətləri və sənət adamlarının Cavid haqqında fikirləri ..................................
397 Nisgilli Mişkinaz Cavidin qəmli xatirə dəftərindən sətirlər
412 Ədəbiyyat .................................................................................. 426
430 Əsrin şairi IX İsgəndər Atilla Əsrin şairi Doqquzuncu kitab Hüseyn Cavidin lirikası Azərbaycan türkcəsində Isghender Athilla The poet of century. IX In Turkish Искендер Атилла Лирика Гусейн Джавида Из серии “Поэт века”. IX
Müəlliflə əlaqə tel.: (+99412) 569 78 95 mob.: (+99451) 877 46 69
431 İsgəndər Atilla
N əşriyyatın direktoru: M.Şəfiyev Texniki redaktor: S.Mamoyeva M ətni yığdı: Xuraman Bağırova
“Mü əllim” nəşriyyatında çap olunmuşdur.
Tel.: (+99412) 555 15 60 muallim.mmc@gmail.com
Çapa imzalanmışdır 18.01.2018. Sifariş 4. Kağız formatı 60×84 1/16
. 27,0 ç.v . Sayı 200. 432 Əsrin şairi IX 1943-cü ildə anadan olmuşdur. Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir. ADPU-nun dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar müəllimdir. Ömrünün 30-35 ilini dahi şair və dramaturq Hüseyn Cavidin irsinin öyrənməsinə sərf etmişdir. Hüseyn Cavid haqqında 8 monoqrafiyanın müəllifidir. Oxuculara təqdim edilən bu kitab “Əsrin şairi” silsiləsindən müəllifin Hüseyn Cavidə həsr etdiyi 9-cu monoqrafiyasıdır.
Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|