İqtisadiyyat elmi və onun yaranması tarixi İqtisadiyyat «oikonomik»

Lizinq və sığiorta kompaniyaları

70. 
    Rəqabət və onun mahiyyəti
    

71. 
    Haqsız rəqabətin formaları
    

Haqsız rəqabət haqqında AR Qanununun 1-ci maddəsində təsbit olunan anlayışlar aparatında haqsız rəqabətə anlayış verilmişdir. Həmin normaya əsasən, haqsız rəqabət - bazar subyektinin sahibkarlıq fəaliyyətində mövcud qanunvericiliyə zidd və ədalətsiz üsullarla üstünlük əldə etməyə yönəlmiş, bununla da digər bazar subyektlərinə (rəqiblərinə) zərər vura bilən, yaxud onların işgüzarlıq nüfuzuna xələl yetirə bilən hərəkətlərdir. Haqsız rəqabətin qanunvericilikdə verilən anlayışına nəzər yetirsək onun məzmununda xüsusilə üç əlamətini göstərmək olar. İlkin əlamət kimi, sahibkarlıq fəaliyyətində üstünlüklərin əldə edilməsindən ötrü təsərrüfat subyektlərin istənilən hərəkətləri nəzərdə tutulur. Lakin, belə ümumi əlamət haqsız rəqabət haqqında kifayət qədər tam təsvvür yaratmır, bazarda zəruri olan rəqabətin özünün hər bir halda haqsız rəqabətdən fərqləndirilməsi üçün dəqiq meyarlarını təsbit etmir. Bu da öz növbəsində, maraqlı şəxslərə imkan verir ki, haqsız rəqabəti təsərrüfat subyektinin aktiv rəqabət mübarizəsinə başlanılması kimi nəzərdən keçirsin.

Haqsız rəqabətə aşağıdakılar aid edilir:

• 
  rəqibin təsərrüfatının təqlidi;
  
• 
  rəqibin təsərrüfat fəaliyyətinin gözdən salınması;
  
• 
  rəqibin təsərrüfat fəaliyyətinə müdaxilə;
  
• 
  haqsız sahibkarlıq fəaliyyəti;
  
• 
  haqsız işgüzarlıq davranışı;
  
• 
  istehlakçıların çaşdırılması.
  

Bu halların qanunla qarşısının alınması nəticə etibarı ilə bazar subyektlərinin əsassız üstünlük əldə etmək imkanını aradan qaldırır.

Rəqabətin əsas üstün cəhətlərindən biri də bütövlükdə cəmiyyət miqyasında biznesi canlandırmaq, stimullaşdırmaq və səmərəliliyini yüksəltməkdir. Xüsusilə iqtisadi inkişafında bazar münasibətlərinə keçidi öz qarşısına məqsəd qoyan hər bir ölkənin iqtisadiyyatı üçün rəqabət mühitinin yaradılması əhəmiyyətli rola malikdir. Keçmiş İttifaqa daxil olan ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda da bazar münasibətlərinə keçidin müvəffəqiyyətliliyi bazar mühitinin formalaşması ilə, bazar elementlərinin fəaliyyəti ilə müəyyən olunur.

Bazar elementlərindən biri də rəqabətin formalaşması xüsusi və azad sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, iqtisadiyyatda dövlətin və istehsalçıların inhisarçı mğvqeyinin aradan qaldırılması ilə müəyyən olunur. Uzun illər inzibati amirlik sistemi şəraitində mövcud olan Azərbaycan iqtisadiyyatını düşdüyü böhranlı vəziyyətdən çıxartmaq üçün keçid dövrünün mühüm problemlərindən biri olan dövlət mülikyyətinin özəlləşdirilməsi yolu ilə mülkiyyətin çoxnövlüyünə və təsərrüfat fəaliyyətinin azadlığına nail olmaqla rəqabətə əlverişli şərait yaradılmalıdır.

72.