Innovatsion iqtisodiyot / Инновационная экономика / The Innovation Economy №1. 2023
-jadval “BBU-AZAMAT” xususiy korxonasida asosiy turdagi dorivor o‘simliklar yetishtirishning
Yüklə 235,62 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- % da Jamiga nisbatan Jamiga nisbatan Jamiga nisbatan maydoni
- JAMI: 6,5 100 23 100 52 100 700 Yalpi hosil, kg
- JAMI: 7730 100 32508 100 74566 100 864,6 Hosildorligi, kg/ga
| 1-jadval
“BBU-AZAMAT” xususiy korxonasida asosiy turdagi dorivor o‘simliklar yetishtirishning 2019-2021 yillardagi dinamikasi [16] Ekin turlari 2019 y. 2020 y. 2021 y. 2021 yilda 2019 yilga nisbatan o‘zgarishi, % da Jamiga nisbatan Jamiga nisbatan Jamiga nisbatan maydoni % da Maydoni % da maydoni % da Maydoni, ga Moychechak guli 1 15,4 1 4,3 5 9,6 400 Gulxayri guli 2 30,8 10 43,5 32 61,5 1500 Dorivor valeri- ana ildizi 1 15,4 5 21,7 7 13,5 600 Lebistok ild- izi 0.5 7,8 5 21,7 5 9,6 900 Gulxayri ildizi 2 30,8 2 8,7 2 3,8 0 JAMI: 6,5 100 23 100 52 100 700 Yalpi hosil, kg Moychechak guli 810 10,5 955 2,9 4923 6,6 507,8 Gulxayri guli 2260 29,2 12160 37,4 48920 65,6 2064,6 Dorivor valeri- ana ildizi 1310 16,9 6842 21,05 8450 11,3 545,04 Lebistok ildizi 920 11,9 9871 30,4 9565 12,8 939,7 Gulxayri ildizi 2430 31,4 2680 8,2 2708 3,6 11,4 JAMI: 7730 100 32508 100 74566 100 864,6 Hosildorligi, kg/ga Moychechak guli 810 955 984,6 21,6 Gulxayri guli 1130 1216 1528,75 35,3 Dorivor valeri- ana ildizi 1310 1368,4 1207,1 -7,8 Lebistok ildizi 1840 1974,2 1913 4 Gulxayri ildizi 1215 1340 1354 11,4 “BBU-AZAMAT” xususiy korxonasida yetishtiriladigan asosiy turdagi dorivor o‘sim- liklarning maydoni 2021 yilda 2019 yilga nis- batan qariyb 46 gektarga yoki 8 barobar ortgan, shundan gulxayri guli maydoni 16 martaga va dorivor valeriana ildizi maydoni 600 % ga oshgan. Lebistok ildizi va gulxayri ildizi may- donlari ham o‘rganilayotgan davrda ortgan- ligini ko‘rishimiz mumkin. (1-jadval). Masalan, 2021 yilda dorivor o‘simliklar- dan olinadigan yalpi hosil miqdori 2019 yilga nisbatan 66836 kg ga yoki 9,6 marta oshgan bo‘lsa, moychechak gulining yalpi hosili 4113 kg ga yoki 6 marta, gulxayri guli 46660 kg ga yoki 21,6 marta, dorivor valeriana ildizi 7140 kg ga yoki 6,5 martaga, lebistok ildizi 8645 kg ga yoki 10,4 martaga oshgan bo‘lsa, gulxayri ildizi esa o‘rganilayotgan davrda 274 kg ga yoki 1,1 martaga oshganligini kuzatishimiz mumkin. “BBU-AZAMAT” xususiy korxonasida 2021 yilda moychechakning o‘rtacha hosildor- ligi 984,6 kg/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, gul-xayri gulida bu ko‘rsatkich 1528,75 kg/ga, valeriana ildizida 1207,1kg/ga, lebistok ildizida 1913 kg/ga va gulxayri ildizida 1354 kg/ga ni tashkil etgan. Boshqacha qilib aytganda, 2021 yilda 2019 yilga nisbatan gulxayri gulining o‘rtacha hosildorligi 398,75 kg/ga yoki 35,3 % ga oshgan Innovatsion iqtisodiyot / Инновационная экономика / The Innovation Economy №1. 2023 73 bo‘lsa, moychechak guli 174,6 kg/ga yoki 21,6 % ga, gulxayri ildizi 139 kg/ga yoki 11,4 % ga oshgan. Lebistok ildizining hosil-dorligi o‘rganilayotgan yillar davomida 73 kg/ga yoki 4 % ga oshgan bo‘lsa, dorivor vale-riana ildizi - 102,9 kg/ga yoki -7,8 % ga kamay-ganini ko‘rishimiz mumkin. Dorivor o‘simliklarni yetishtirishni ko‘- paytirishdan ko‘zlangan maqsad mavjud yer va suv resurslaridan samarali foydalanish, tabiiy vositalar yordamida aholi salomatligini yanada mustahkamlash, aholini zararsiz tabiiy dori vo- sitalari bilan ta’minlash va eksport xajmlarini yanada oshirish, dorivor o‘simliklarni yetish- tirishda ularni oqilona joylashtirishni tashkil etish hamda mahsulot yetishtiruvchilarning iqtisodiy va moliyaviy barqarorligini ta’min- lash hisoblanadi. Buning uchun esa zarur yonilg‘i-moylash materiallari, mineral o‘g‘itlar, urug‘lik va bosh- qa moddiy resurslar hisob-kitob qilinib, o‘z vaqtida yetkazib berish chora-tadbirlari ko‘ri- layapti. Bu amalga oshirilayotgan islohotlarning barchasi soha oldiga qo‘yilayotgan talab – dori- darmon mahsulotlari importini keskin kamay- tirish va dorivor o‘simliklar eksportni ko‘payti- rishga xizmat qiladi. Aholi salomatligini yaxshilash va dori- darmon vositalariga bo‘lgan talabini qondirish, qayta ishlash korxonalarida innovatsion texno- logiyalardan foydalanish va ularning samara- dorligini oshirish zarurati kuchaymoqda. Shu bilan birga, dorivor o‘simliklar, xususan, kav- rak yetishtirishni rivojlantirish tendensiyalari ancha ziddiyatli kechmoqda. Bir tomondan dorivor o‘simliklarni yetishtirish va qayta ish- lash quyi tarmog‘ini texnik-texnologik moder- nizatsiyalash sur’atlarining pastligi, samarali innovatsion infratuzilmalar yetarli emasligi, dorivor o‘simliklarni yetishtirish bo‘yicha katta ichki imkoniyatlarga ega bo‘lishiga qaramas- dan, katta miqdorda dori-darmon vositalari importga olinmoqda. Shuningdek, ko‘pgina dorivor o‘simlik- larni yetishtirish uchun urug‘likning asosiy qis- mi xorijdan importga olinmoqda. Boshqa tomondan, dorivor o‘simliklarni, xususan, kav- rak yetishtirish va xom ashyosini qayta ishlash- ni tartibga solishning tashkiliy-iqtisodiy metod- laridan samarali foydalanilmayapti. Natijada, dorivor o‘simliklarni yetishtiruvchi fermer xo‘- jaliklarining samaradorligi pastligicha qolib ketmoqda. Hozirgi kunda birgina dorivor o‘simliklar yetishtiruvchi va qayta ishlovchi korxonalar o‘zaro munosabatlarining tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan quyidagi muhim masalalar o‘z yechimini topishi zarur. Xususan: • dorivor o‘simliklarning har xil tuproq- iqlim sharoitlariga mos keladigan yuqori avlodli, serhosil, kasallik va zararkunandalarga chidamli turlarini yetishtirishni ko‘paytirish; • dorivor o‘simliklar yetishtirish va uni yanada rivojlantirish, urug‘chilikni rivojlanti- rishda rag‘batlantirish mexanizmi qoniqarli darajada emasligi shuningdek, shu sohada faoliyat olib borayotganlar ishlarining sustligi; • dorivor o‘simliklardan yuqori hosil olish va yetishtirishda uning tannarxini pasaytira- digan zamonaviy resurstejamkor texnologiya- lardan foydalanish bo‘yicha o‘rmon, fermer va dehqon xo‘jaliklari hamda tomorqa yer ega- lariga amaliy yordam va maslahatlar berishda sohaning yetuk olim va mutaxassislari ishtiro- kida ko‘rgazmali, hududiy ilmiy-amaliy o‘quv seminarlarini tashkil etish va uni o‘tkazish ishlari qoniqarli emasligi; • mavjud kamchiliklarni chuqur tahlil qilib, o‘rganib, tarmoqni yanada rivojlantirish masalalariga qaratilgan fundamental, amaliy va innovatsion ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish istagidagi tadqiqotchi va olimlar uchun zarur bo‘ladigan ma’lumotlar tizimli ravishda hisobotlarda yuritilmaganligi boisdan, yuqori malakali mutaxassis va ilmiy kadrlar tayyorlash masalalarida oqsoqlanishlar kuzatilayotganligi; • dorivor o‘simliklar yetishtirish uchun resurslar ta’minoti, ya’ni mablag‘, urug‘lik, yonilg‘i-moylash materiallari, mineral o‘g‘itlar, biologik va kimyoviy vositalar hamda mexanizatsiya xizmatlari bilan subyektlarni o‘z vaqtida yetarli darajada ta’minlanmayotganligi; • yovvoyi holda o‘sadigan dorivor o‘simliklarni madaniylashtirish, birlamchi urug‘chiligini tashkil etish, ilmiy tavsiyalarni ishlab chiqishda, urug‘chi-olimlar va soha mutaxassislarini keng jalb qilish ishlari qoniqarsiz tarzda amalga oshirilayotganligi; Innovatsion iqtisodiyot / Инновационная экономика / The Innovation Economy №1. 2023 74 • dorivor o‘simliklardan yuqori sifatli xom ashyo olish va qayta ishlash masalasida respublika va rivojlangan xorijiy davlatlarning ilmiy muassasalari va olimlari o‘rtasida uzviy hamkorlik aloqalarining yaxshi yo‘lga qo‘yil- maganligi; • viloyatimizning tuproq-iqlim sharoitla- riga mos keladigan muqobil xom ashyo olina- digan dorivor o‘simliklarni izlab topish, ularni yetishtirish va qayta ishlash texnologik jara- yonlarining o‘rganilmaganligi; • dorivor o‘simliklarni ilmiy asoslangan xolda joylashtirishga e’tibor berilmasligi natija- sida belgilangan hosil olinmayotganligi. Bu esa, qayta ishlash korxonalarining xom ashyo ta’minotida yetishmovchiliklarga sabab bo‘l- moqda. • dorivor o‘simliklar yetishtiruvchi kor- xonalar tomonidan mahsulotlar sifatini yaxshilashni ta’minlash uchun texnologiyalar- ning yetishmasligi; • dorivor o‘simliklarni yetishtiruvchi xo‘- jaliklar bilan ularni qayta ishlovchi korxonalari o‘rtasida kontraktatsiya shartnomalarini tuzish va ularning ijrosini monitoring qilish ishlari- ning murakkabligi; • tizimli nazorat o‘rnatilmayotganligi tufayli dorivor o‘simliklarni ilmiy asoslangan holda joylashtirishga e’tibor berilmayotganligi natijasida belgilangan hosil olinmaganligi; • ixtisoslashgan xo‘jaliklarning kamligi, dorivor o‘simliklarni ekish uchun yer to‘g‘ri tanlanmayotganligi, zamonaviy ilg‘or agrotex- nologiyalarning keng qo‘llanilmayotganligi, dorivor o‘simliklar hosilining o‘z muddatlarida sifatli va nes-nobud qilmasdan yig‘ishtirib olinishida texnikalarning yetishmasligi kabi muammolar tarmoq samaradorligiga salbiy ta’sirini o‘tkazib kelayotganligi aniqlandi. Yüklə 235,62 Kb. Dostları ilə paylaş:
|